Η χρήση της Φάλαγγας στην προκλασσική εποχή

Στο παρóν άρθρο θα δούμε ένα θέμα ιστορικού ενδιαφέροντος, που κατά την άποψη μου εχει διαστρεβλωθεί πλήρως. Όχι, πιστεύω, ευθέως σκόπιμα, αλλά λόγω της λειτουργίας του φαύλου κύκλου έρευνας, ερμηνείας αποδείξεων και κατευθύνσεων που εκ των προτέρων ακολουθείται αναγκαστικά για διαφόρους λόγους, πλήν όμως δεν οδηγεί πουθενά.

Κυρίως όμως, και αυτό είναι το σπουδαιότερο, πολλές φορές η διαχείρηση των στοιχείων γίνεται απο ανθρώπους ειδικούς σε κάποιες επιστήμες,οι οποίοι πολλάκις όμως δεν πληρούν τις προυποθέσεις ικανότητος για κρίση ,ειδικών, θεμάτων και στην περίπτωση μας θεμάτων πολεμικής υφής. Εννοείται φυσικά οτι αυτό δεν ειναι γενικός αφορισμός. Aς θυμηθούμε όμως τις αμέτρητες επίσημες επαναανακαλύψεις και επαναπροσδιορισμούς, σε υψίστης σημασίας ιστορικά και αρχαιολογικά θέματα στον
αιώνα μας και πόσες φορές υιοθετήθησαν απο την επίσημη επιστήμη θέσεις που απερρίπτοντο πρίν, μετα βδελυγμίας.
Η πιο συνηθισμένη πηγή αντλήσεως πληροφοριών περί του τρόπου πολέμου στην Αρχαία Ελλάδα, είναι φυσικά η Αρχαία Ελληνική Γραμματεία. Η κατά συνθήκην έναρξις, διότι υπάρχουν προιστορικά, παμπάλαια κείμενα, της αρχαίας γραμματείας, είναι τα δύο ανυπέρβλητα έπη της Ιλιάδας και της Οδύσειας που καθιερώθηκαν ως έργα του Ομήρου.
Μέγα μέρος αυτών των αριστουργημάτων (15.000 στίχοι!) αφορά σφοδρότατες μάχες μεταξύ Ελλήνων και Τρωών (αδελφών φύλλων). Έτσι πληροφορούμεθα και κατανοούμε πολλά για τον τρόπο πολέμου των προγόνων μας καθώς και την στάση τους γενικότερα απέναντι στο φαινόμενο του πολέμου αλλά και τον θάνατο, ως το μέγιστο κομβικό σημείο (Προσοχή, δεν το ονομάζω τέλος).
Αναγκαστικά έτσι επηρεαζόμενη, απο την οπτική του Ομήρου ο οποίος αντιλαμβανόταν την μάχη ως αναμέτρηση μεταξύ εξεχόντων προσώπων, η κυριαρχούσα άποψη δέχεται την απουσία της Φάλαγγος κατά τους χρόνους εκείνους. Η Φάλαγξ ως ευφιής λειτουργικός σχηματισμός οπλιτών ήταν κυριολεκτικά πολλαπλασιαστής ισχύος υπο όλες τις έννοιες.
Καθιερώθηκε στην επιστήμη της Ιστορίας, ως εμφανιζομένη στους κλασσικούς χρόνους και μετέπειτα. Κανείς ιστορικός ή αναλυτής δεν θεώρησε λογικό ή σκόπιμο να συνδέσει τη Φάλαγγα με την Ομηρική εποποιία, για πολλούς «τεχνικούς» λόγους. Αυτό κατά τη γνώμη μου δεν συνάδει με μία απλή, πλήν όμως ενδελεχή ανάλυση καθώς επίσης και με εποπτική αντίληψη διαφόρων παραμέτρων που οδηγούν στην αλήθεια.
Καταρχάς υπάρχει η ασάφεια της χρονολογήσεως των ομηρικών επών (Μάλλον κατά το δεύτερο μισό του ογδόου π.Χ. αιώνα, αν και νεότατες έρευνες τοποθετούν τα Έπη πολλούς αιώνες ενωρίτερα.)Επίσης λόγω της αρχαιολογικής βεβαιώσεως, οτι η ανώτερη θωράκιση του οπλίτη γινόταν φανερή, στην κυρίως Ελλάδα κατά τους κλασσικούς χρόνους, γίνεται ταυτοχρόνως και μία ταύτισις τακτικών μάχης, διαφορετικών μεταξύ τους εποχών, μέσω συγκρίσεως της αμυντικής θωρακίσεως. Αυτό κατα τη γνώμη μου παρουσιάζει υπερβολικά πολλές αδυναμίες διότι δεν εμπίπτει σε επιστημονικές διαδικασίες.Είναι τουλάχιστον αυθαίρετη συλλογιστική.
Η Αρχαιολογική έρευνα συνήθως, για τις παλαιότερες εποχές, βουτά σε μιά θάλασσα αοριστίας προσπαθώντας να
ανακαλύψει,συγκεντρώνει και ομαδοποιήσει τα διάφορα στοιχεία.)Συνήθως όμως ακολουθεί προσχεδιασμένη πορεία αξιολογήσεως για λόγους που δεν άπτονται συνήθως επιστημονικής δεοντολογίας
Οι αναφορές του Όμήρου προφανώς εστιάζουν στον ηρωικό τρόπο ζείν και μάχεσθαι των πρωταγωνιστών του και δεν αναφέρουν επαρκώς τακτικές μάχης.Τουλάχιστον οχι με τέτοιον τρόπο ώστε να βοηθηθούμε να κατανοήσουμε νοητικά αντικείμενα, συνδεόμενα με στρατιωτικές πρακτικές, που σήμερα μας είναι άγνωστα.Βέβαια δεν μπορούμε να οικτίρουμε τον προπάππο ποιητή για το οτι δημουργούσε υψηλή ποίηση αναφέροντας αυτά που νομιζε ως σημαντικά και μάλιστα με τις δικές του αισθητικές,φιλοσοφικές και οντολογικές προτεραιότητες
Στον Όμηρο παρατηρούμε στοιχεία Μυκηναϊκά, προγενέστερα κατά 5 έως 7 αιώνες, αναμεμιγμένα με στοιχεία του απωτάτου παρελθόντος, καθώς και στοιχεία της επίσημης (υποτιθέμενης) εποχής του Ομήρου δηλαδή του Ογδόου π.Χ. αιώνος.
Ας μην ξεχνούμε ότι η Ρωμαική φάλαγξ εμφανίστηκε σε παλαιότατες εποχές. Καταγράφεται επίσημα στον έκτο π.χ αιώνα. Άρα ήταν γενικώτερο φαινόμενο του δυτικού και ευθέως ελληνογενούς κόσμου η στρατιωτική αυτή τεχνική και υπόκειτο σε όλες τις παραμέτρους αναπτύξεως.Η Ρώμη ακολουθούσε όπως γνωρίζουμε σε όλα τα θέματα με μεγάλη διαφορά αρα δεν μπορεί να ήταν ταυτόχρονη της μητροπολιτικής Ελλαδος. Γίνεται κατανοητή, είμαι σίγουρος, η προύπαρξις της φάλαγγος στην Ελλάδα και δια της συλλογιστικής αυτής.
Στην Ιλιάδα εάν εστιάσουμε σε αυτό που ψάχνουμε, δηλαδή στις μάχες υπο σχηματισμούς, παρατηρούμε αναπάντεχα οτι είναι πολύ συχνό φαινόμενο, ο τρόπος αυτός μάχης. Οι ομαδοποιήσεις των οπλιτών σε συγκεκριμένες στιγμές δείχνουν τεχνική δεινότητα. Δεινότητα σημαίνει φυσικά εκπαίδευση και πλήρη ενσωμάτωση των τεχνικών αυτών στις γενικώτερες τακτικές μάχης ενός στρατού. Με απλά λόγια οι άνδρες αυτοί είναι σίγουρο ότι χρησιμοποιούσαν τακτικές ανάλογες της Φάλαγγας, ίσως σε μικρότερους σχηματισμούς.

Το ότι ο Όμηρος δεν ονομάζει τους σχηματισμούς αυτούς Φάλαγγα ή μικρή Φάλαγγα ή κάτι παρόμοιο δεν σημαίνει αυτομάτως οτι η Φάλαγξ δεν υπήρχε. Αντιθέτως μια προσεκτικότερη ανάλυσις μας βοηθά να βεβαιωθούμε απο τον τρόπο ακριβώς που δρούσαν οι μαχητές της εποχής εκείνης, σχηματίζοντας ομάδες και υποομάδες σε συγκεκριμένες στιγμές κατα την εξέλιξη της μάχης, ότι η έννοια της Φάλαγγος τους ήταν γνωστή.
Πρέπει να γινει σαφές οτι η χρήσις της φάλλαγγος είναι ένα θέμα πρός έρευνα πραγματικά θαυμάσιο. Ο Όμηρος μας παραδίδει ενα τεράστιο έργο με πολλές διακυμάνσεις,άπειρες κατευθύνσεις και ερμηνευτικές προσεγγίσεις.Το πως επιζητά ο ίδιος να παρουσιάσει οτι νομίζει άξιο λόγου κατά περίπτωση, περιπλέκει για εμάς τα πράγματα. Εκκινούμε δε απο κάποια κομβικά σημεία αναγκαστικώς.
Αναφερόμενοι γενικώτερα σε όλων των ειδών τις εξελίξεις μαχών που έγινε χρήσις της φάλαγγος πρέπει να διευκρινήσουμε: Λογικά η εναρξις της μάχης σηματοδοτούσε την προέλαση της φάλαγγος εναντίον της εχθρικής παρατάξεως. Σε κάποια στιγμή,για διαφόρους λόγους,κυρίως λόγω της σφοδρής συγκρούσεως διεσπάτο η συνοχή και κατόπιν παρελεύσεως σταδίων προοδευτικής αποσυγκροτήσεως,οι οπλίτες έφθαναν πια στό σημείο των προσωπικών συγκρούσεων.Βεβαίως για να είμαστε ακριβείς, η εικόνα της μονομαχίας δεν ανταποκρίνεται στην αληθεια.Μαλλον η φρικτή εικόνα της σφαγής θα ταίριαζε πλήρως.
Μέσα στην κρίση της μάχης κάθε οπλίτης άρπαζε κυριολεκτικά την παραμικρή ευκαιρία κενού, η την στιγμιαία απουσία εχθρικής κινήσεως εναντίον του,για να εξοντώσει όποιον μπορούσε,να κατακρεουργήσει οποιον εφθανε, ανεξαρτήτως αν ο εχθρός βρισκόταν πρόσωπο με πρόσωπο η με γυρισμένα τα νώτα.
Εκεί λοιπόν εκμηδενιζόταν η τάξις,η συνεργασία,η συνοχή,η Φαλαγξ.Εκεί άρχιζε απλά το χάος,που συνδέεται με οργή, ορμόνες, φόβο, πόνο, ανδρεία, επιμονή αλλά και Τύχη. Έτσι λοιπόν, ειναι θέμα ερμηνείας απο εμάς στην σημερινή εποχή, το πως θα καθορίσουμε τα τμήματα της μάχης και πως θα τα ονομάσουμε.Υπο μια οπτική γωνία, εναπόκειται μόνον στήν δική μας θέληση να συνδέσουμε επιτυχώς η οχι την Φάλαγγα, ως έννοια, με συγκεκριμένες ιστορικές, η προιστορικές εποχές.
Η Φάλαγξ δεν ήταν αναγκαστικά σχηματισμός συγκεκριμένου βάθους σειρών και αριθμού οπλιτών όπως έχουμε γνωρίσει απο μάχες που έμειναν γνωστές στην Ιστορία. Με αυτο εννοώ οτι η γνώση μας περί του σχηματισμού αυτού προέρχεται πρωτίστως, απο περιγραφές χρήσεως του σε διάφορες εποχές και με συγκεκριμένους στόχους δηλαδή την νίκη σε ακριβές στρατηγικό περριβάλλον, χώρο. Ποτέ δεν καλύπτεται ιστορικά και στο συνολό της η κάθε πτυχή αναπτύξεως, ενός τακτικού σχηματισμού, που θα μας βοηθούσε να κατανοήσουμε πλήρως όλα τα επι μέρους περιγραφικά στοιχεία.
Ένα λαμπρό παράδειγμα στρατιωτικού αλλά και φιλολογικού χαρακτήρα ειναι αυτό της αρχαίας Σπάρτης.Η ικανότης των οπλιτών της να κινούνται σε σχηματισμούς, που άλλαζαν απίστευτα γρήγορα ήταν θρυλική σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο. Χρησιμοποιώντας αυτο το στοιχείο πειραιτέρω και μεταθέτοντας τη Σπαρτιατική αυτή ικανότητα σε άλλες εποχές κατανοούμε πλήρως οτι αυτό που στον Όμηρο βλέπουμε ως συσσωμάτωση οπλιτών για να αντιμετωπίσουν κάποιον εχθρό ήρωα είναι ακριβώς τακτικές Φάλαγγος σε μικρότερα μεγέθη.Κατάλληλα για συγκεκριμένο περιβάλλον που συνταιριάζει μάλιστα με την ποιητική έφεση του ποιητού. Είναι υποθέτω περιπλοκότερες και μεγαλυτέρου βαθμού δυσκολίας σε σχέση με την γνωστή συμπαγή, δεδομένη Φάλαγγα.
Ο λόγος που το υποστηρίζω αυτό είναι οτι, βάσει των περιγραφών του Ομήρου, εγένοντο κατά την διάρκεια των μαχών υπερβολικά ταχείες αλλαγές δομών,συμπυκνώσεις, μεταβολές σχηματισμών αναλόγως των αναγκών.Ολα αυτά ομως, προυποθέτουν αντίληψη σχηματισμών,και φυσικά, πλήρη γνώση των δυνατοτήτων τους.Αυτο βεβαιώνει κατά την γνώμη μου, την ύπαρξη σημαντικά υψηλοτέρου μαχητικού επιπέδου απο αυτό που νομίζαμε για τις Αρχα’ι’κές εποχές,όπου εως τώρα εμεταφέροντο και περιορίζοντο τα πάντα, σε μονομαχίες μεταξύ ηρώων η σε άτακτες συγκρουσεις μικρών η μεγάλων ομάδων ελάχιστα οργανωμένων βάσει στρατιωτικής επιστήμης.
Τα κύρια σημεία που αφορούν στο χρονικό προσδιορισμό της Φάλαγγος, δεν ειναι ακριβείς αρχαιολογικές αναφορές, αλλά πιθανολογήσεις, και αφορούν σε δευτερεύοντα στοιχεία μη συνδεόμενα άμμεσα με διαδικασίες χρονολογήσεως. Επικεντρώνουν κυρίως στην αντιδιαστολή μεταξύ της συμπεριφοράς των οπλιτών, τα ψυχικά τους ερίσματα, την πολιτική τους τοποθέτηση, την χρήση της πολεμικής ορμής κτλ. Έτσι στην θεωρητική (Κατ’ εμέ εντελώς υποθετικά) πλευρά της αρχα’ι’κής εποχής, τοποθετείται το ατομικό ανδραγάθημα, η προσωπική έξαρσις, η επίδειξις ευγενείας, το πολεμικό μένος (μανία), η μαχητική λύσσα, η ατομική εποποιία, η ιπποτική εθιμοτυπία, η αριστοκρατική ηθική.
Στην αντίπερα όχθη της Κλασσικής (Κατ’ ευφημισμόν μάλλον) εποχής, αντιπαρατίθεται ο νεωτερισμός της αμυντικής θωρακίσεως, οι ηθικές αξίες της αυτοκυριαρχίας, της τάξεως, της σωφροσύνης της πλήρους εγκρατείας, της πυκνής τάξεως, της αθροίσεως δυνάμεων, της αδήριτης συνοχής της Φάλαγγος, της τέχνης του πολλαπλασιασμού της ατομικής αξίας.
Γίνεται επίσης πιθανώς σκόπιμα, μία αντιπαράθεσις, μεταξύ της υποτιθέμενης κατοχής τίτλων και πλούτου απο τους αρχα’ι’κούς μονομάχους,σε αντίθεση με την «κοινή» καταγωγή των οπλιτών της Φάλαγγος και την συνήθη απουσία ανώτερου πλούτου. Πέραν της απλής λογικής που με τη βοήθειά της κατανοούμε οτι τα παραπάνω είναι υπεραπλουστεύσεις και μάλλον ταιριάζουν σε ιδεολογήματα των δικών μας χρόνων, παρά των αρχαίων εποχών, αναδύεται ξανά το αιώνιο παράδειγμα που καταλύει όλες τις σαθρές θεωρίες.
Αυτό της Σπάρτης που ειναι κυριολεκτικά η πολυπλοκότερη, ευφιέστερη και πλέον παράξενη μίξις συστημάτων, πολιτισμού, πολέμου, πολιτικής και ανθρώπινης δραστηριότητας επι παντός επιστητού. Η Αρχαία Σπάρτη είναι κυριολεκτικά ο καταλύτης-διαλύτης όλων των θεωριών του αιώνα μας που προσπαθούν να προσαρμόσουν κάθε ανθρώπινη έκφραση και δραστηριότητα σε δεδομένα,ρηχά, ιδεολογήματα.

Το τεχνικώτερο στοιχείο, για την χρονική τοποθέτηση της εμφανίσεως της Φάλαγγος, έγκειται στήν χρήση της «αντιλαβής», δηλαδή της δεύτερης εσωτερικής λαβής της ασπίδας, η οποία εξασφάλιζε το καλύτερο κράτημά της. Εξυπακούεται ότι η Φάλαγγα, για να διατηρήσει την συνοχή της λόγω των τεράστιων πιέσεων σε όλες τις πλευρές της, χρειαζόταν τέλεια χρήση των ασπίδων και μέγα μέρος της δυνατότητος αυτής εναπόκειτο στην χρήση του εργαλείου που προσέδιδε σταθερότητα δηλαδή της αντιλαβής. Εκεί βασίζονται οι περισσότεροι ερευνητές υποστηρίζοντας οτι σε παλαιότερα, του 8ου π.Χ. αιώνα, μνημεία δεν πιστοποιείται η ύπαρξις της αντιλαβής. Αντιλέγω:
α) Οι χρονολογήσεις με νεότερα μέσα(αντι μόνον του Άνθρακα 14) δίνουν αρκετά διαφορετικά αποτελέσματα που εντάσονται σε μεγάλο εύρος χρόνου. Άρα δέν γνωρίζουμε με ακρίβεια σχεδόν τίποτα. Ο 8ος αιώνας μπορεί να είναι 12ος κι ο 9ος, 3ος
β) Δεν είμαστε βέβαιοι εάν το μνημείο (Αγγείο, άγαλμα,ψηφιδωτό) φιλοτεχνήθηκε απο γνώστη ή μιμιτή, αν προοριζόταν για ανθρώπους-ομάδες που απαιτούσαν την ακρίβεια και την λεπτομέρια ή αν απευθυνόταν σε αδαείς ανθρώπους που δεν τους ενδιέφερε η λεπτομέρεια. Θα μπορούσαν να είναι παιχνίδια για παιδιά(μεταλλικά στρατιωτάκια κτλ.) ή για παράδειγμα αγαλματίδια κάποιου «φτηνού» εργαστηρίου για εξαγωγή εκτός Ελλάδος (Όπως πιστοποιήθηκε για πολλά αρχαιολογικά κειμήλια που θεωρήθηκαν πρότυπα και αργότερα μειώθηκε στο ελάχιστο, η αρχαιολογική αξία τους)
Γενικώς δηλαδή κανείς δεν είναι σίγουρος αν πρέπει να εκλάβει ένα εύρημα ως πολύτιμο δημιούργημα που περιγράφει επακριβώς πρότυπα, ή πρόκειται για κάποιο χονδροειδές εύρημα που μπερδεύει, αποπροσανατολίζει και τοποθετεί λάθος τις ερευνητικές συντεταγμένες μας
Ας αναλογισθούμε επίσης μέσα απο τον πλούτο των Ομηρικών περιγραφών, την δεινότητα των εκστρατευσάντων Αχαιών, δηλαδή Ελλήνων, σε θέματα επιμελητείας δηλαδή ανεφοδιασμού,μεταφορών κλπ σε τόσο άγνωστες,μακρινές,και ελεγχόμενες απο εχθρούς περιοχές.Αυτο σημαίνει αντίληψη χωροχρονικών μεγεθών και συμπλόκων άλλων μεγεθών που κατά την διάρκεια μιάς τόσο ταχέως εξελισσομένης μορφής επιχειρήσεως, δηλαδή μιας εκστρατείας, επολλαπλασιάζοντο ανεξέλεγκτα δημιουργώντας ατελείωτα προβλήματα όπου ανώτερες μόνον διάνοιες εδύναντο να επιλύσουν.
Τέλος δεν νοείται πολιτισμός με τόσο υψηλό γλωσσικό επίπεδο να μην είχε αντιληφθεί την αναγκαιότητα και χρησιμότητα της Φάλαγγος. Η μαθηματική δομή της Ομηρικής Ελληνικής γλώσσας(Με τα 160.000.000 εώς τώρα μόνον ευρεθέντα λήμματα) αντικατόπτριζε πεντακάθαρα έναν λαό, που η διάνοιά του απλωνόταν στο σύμπαν.
Η γλώσσα και η Φάλαγξ διαπερνώνται απο κοινά πράγματα όπως τάξις, δομή, διαστρωμάτωσις, αλληλουχία, αλληλεπικάλυψις, συμβατότης, αναδίπλωσις, συνεργιστικότης και εκατομμύρια άλλες. Με απλά λόγια είναι το λιγότερο ανόητο να θεωρούμε τους δημιουργούς και χειριστές της Ομηρικής Ελληνικής Γλώσσας ως ικανούς να διαχειρίζονται το πολυπλοκότατο αυτο γλωσσικό σύστημα και να μην αντιλαμβάνονται την έννοια της τάξεως και δομήσεως των πολεμιστών στη μάχη, δηλαδή την ύπαρξη και αξία της Φάλαγγας.
από τον Δημήτριο Γλετζάκο
strangehellas
arxaia-ellinika.blogspot.gr