Η διατροφική αρμονία των Ελλήνων

 

Αυτό που ονομάζουμε λανθασμένα Μεσογειακή Διατροφή είναι στην ουσία ελληνική!
Στις μέρες μας κυριαρχεί η τάση να παρουσιάζονται οι αρχαίοι Έλληνες ως κάτι ξέχωρο, αποκομμένο σε επίπεδο νοοτροπίας, κουλτούρας, και καθημερινότητας από τους σημερινούς Έλληνες.
Ενίοτε τους προβάλλουν ως «κουλτουρέ» φυσιογνωμίες που περιφέρονται στους δρόμους φορώντας χιτώνες και αραδιάζοντας αμπελοφιλοσοφίες.

Έχουμε επισημάνει, όμως, και σε παλιότερο άρθρο μας ότι οι αρχαίοι Έλληνες δεν διέφεραν από εμάς στον βαθμό που το παρουσιάζουν αλλά αντιθέτως διαθέτουν πολλά κοινά στοιχεία με εμάς σε πολλούς τομείς.
Ένας από αυτούς είναι και η διατροφή… Οι Έλληνες ήταν αυτοί που εισήγαγαν εκείνο το μοντέλο διατροφής, το οποίο σήμερα έχει λάβει την ονομασία «Μεσογειακή Διατροφή» και υιοθετείται από μεγάλο αριθμό λαών γύρω από την Μεσόγειο.
Τις διατροφικές συνήθειες των αρχαίων Ελλήνων χαρακτήριζε η λιτότητα και υπόβαθρό της ήταν η «μεσογειακή τριάδα» λάδι, σιτάρι (Βασικά είδη σίτου: πύρος, ζειά, κριθάρι)και κρασί.

Ανασκαφές έχουν φέρει στο φως ελαιοπυρήνες, αμφορείς και σκεύη γενικότερα που δείχνουν ότι η κατανάλωση του ελαιόλαδου ήταν ευρύτατα διαδεδομένη στην Αρχαία Ελλάδα. Ξακουστό λάδι στην αρχαιότητα προερχόταν από την Σάμο και την Ικαρία.
Στο βιβλίο του «Οι τροφές των αρχαίων», ο Σαρλ Πικάρ γράφει: «σκοπό είχαν να ερεθίσουν και όχι να βαρύνουν το στομάχι, γι’ αυτό άλλωστε ήταν πλούσιες σε καρυκεύματα και αρωματικά βότανα». 
Για τους αρχαίους Έλληνες τα βασικά γεύματα της ημέρας ήταν τρία στον αριθμό. Το πρώτο (ἀκρατισμός) αποτελούσε κριθαρένιο ψωμί βουτηγμένο σε κρασί, συνοδευόμενο από ελιές.
Πρωινές τροφές συνιστούσαν, ακόμη, τα ξερά σύκα και οι ξηροί καρποί.
Το πρωινό τους ρόφημα ήταν ο «κυκεών», μείγμα κρασιού και κριθάλευρου ή  το κατσικίσιο γάλα ή ένα είδος υδρομελιού που το παρασκεύαζαν από χλιαρό νερό και μέλι.
Το δεύτερο (ἄριστον) λάμβανε χώρα το μεσημέρι ή νωρίς το απόγευμα και αποτελούνταν από ψάρια, όσπρια, ή πρόχειρα φαγητά όπως ψωμί, τυρί, ελιές, αυγά, ξηρούς καρπούς και φρούτα.
Το τρίτο ονομαζόταν (δεῖπνον) και συνήθως λάμβανε χώρα μεταξύ φίλων. Σε αυτό περιλαμβανόταν κυρίως κρέας, φαγητό με το οποίο τρέφονταν σχεδόν αποκλειστικά σε αυτές τις περιπτώσεις είτε σε διάφορα είδη εορτών.
Αγαπημένο είδος κρέατος για τους αρχαίους Έλληνες ήταν το κυνήγι (πουλερικά, κουνέλια, αγριόχοιροι, λαγοί, ζαρκάδια, κλπ). Το μαγείρεμά του γινόταν με διάφορους τρόπους, όπως ψητό στο φούρνο ή στην σούβλα και βραστό με διάφορα λαχανικά και καρυκεύματα, όπως ακριβώς και εμείς σήμερα.

Ο Τρυπτόλεμος ξεκινά από την Αττική για να διδάξει σε όλη τη γη την καλλιέργεια του σιταριού. Η Δήμητρα του προσφέρει το ποτό του αποχωρισμού.
Ωστόσο, γενικότερα οι αρχαίοι ΄Ελληνες στήριζαν την διατροφή τους περισσότερο στα λαχανικά και τα όσπρια παρά στο κρέας.
Στα προαναφερθέντα γεύματα μπορεί να προστεθεί κι ένα επιπλέον ελαφρύ γεύμα (ἑσπέρισμα) αργά το απόγευμα.
Τέλος το ἀριστόδειπνον ήταν ένα κανονικό γεύμα που μπορούσε να σερβιριστεί αργά το απόγευμα αντί για το δείπνο.
Σχετικά με την ετοιμασία ενός δείπνου, ο Φερεπράτης (Αθηναίος ηθοποιός και ποιητής, του 4ου π.Χ. αιώνα) αναφέρει χαρακτηριστικά:
«Πώς ετοιμάζεται το δείπνο; πέστε μας;
Λοιπόν σας λέω, έχετε ένα κομμάτι χέλι,
καλαμαράκια και αρνί, ολίγο λουκάνικο
βραστά πόδια και συκώτι, παϊδάκια
και πουλιά, κοτόπουλα και τυρί που ‘ναι
μέσα στο μέλι, κι από κρέατα ένα μέρος».
Πληροφορίες  για την διατροφή των αρχαίων Ελλήνων αρχαίους μπορούμε να αντλήσουμε και απ’ τους Δειπνοσοφιστές του Αθήναιου (Δ , 7):
«Γιατί, τι λείπει απ’το σπίτι μας, ποία καλά, δεν είναι  γεμάτο οσμές συριακής σμύρνας κι από ευχάριστο καπνό λιβανιού, δεν σε ευφραίνει να βλέπεις μάζες ψωμιού από λεπτό αλεύρι, τρυφερά χταπόδια, λουκάνικα, ώς και πάχος, φούσκες, βραστά σέσκλα και φύλλα, φάβα και  σκόρδα, μαρίδες, σκουμπριά, ενθρυμματίδες, φάρο καιχόνδρο, κουκιά, λαθούρια, αρακά, ρόβη, μέλι, τυρί, γεμιστά άντερα ως και σιτάρια, καρύδια, πληγούρι, ψητές καραβίδες, ψητά καλαμάρια, βραστό κέφαλο,  σουπιές βραστές, βραστή σμέρνα, κωβιούς βραστούς, ψητές παλαμίδες, ψητές φυκίδες, βατράχους, πέρκες, συνόδια, γάδους, ρίνες, ψησσιά, γαλέον, κούκον, φίσσες και νάρκες, κομμάτια σελάχι, κηρήθρες, σταφύλια, σύκα, γλυκίσματα, μήλα, ακράνεια, ρόδια, ρίγανη, μήκωνα, αχλάδια,  κνήκον, ελιές, τσίπουρα, γαλατόπιτες, πράσα, αμπελόπρασα, κρεμμύδια, φνστή, βολβούς, γουλιά, σίλφιον, ξύδι, μάραθο, αυγά, φακή και τα τζιτζίκια, χυμούς, κάρδαμο, σουσάμι, κουαλούς, αλάτι, πίννες, πεταλίδες, μύδια, στρείδια και χτένια, μεγάλους τόνους. Και κοντά σ’ αυτά αμέτρητο πλήθος από πουλιά, πάπιες, φάσσες, χήνες και σπουργίτια, τσίχλες, κορυδαλούς, κίσσες και κύκνους και ελεκάνους, σουσουράδα, μια γερανό. Για ’σένα θα είν’ εκεί κρασιά λευκά, γλυκό εγχώριο, ευχάριστο, ο καπνίας».
Οι αρχαίοι Έλληνες έτρωγαν συχνότερα ψάρι από κρέας. Ο Φλασελιέρ αναφέρει ότι η λέξη «όψον» αρχικά αφορούσε το φαγητό που συνοδευόταν με ψωμί, ενώ μεταγενέστερα εξελίχθηκε σε «οψάριον», από όπου προήλθε το σημερινό ψάρι. 
Μια σπέσιαλ συνταγή σάλτσας, με την οποία γαρνίρανε τα φαγητά μας δίνει ο Αθήναιος:
Χύσε από πάνω σίλφιο, χύσε ξύδι,
χύσε ακόμη λάδι, τρίψε τυρί
ρίξε από πάνω λίπη και σάλτσες ζεστές.
Λίγο διαφοροποιημένοι στην διατροφή τους ήταν οι Σπαρτιάτες, οι οποίοι χαρακτηρίζονταν από εξαιρετική λιτότητα. Συγκεκριμένα, τρέφονταν μια κούπα από «μέλανα ζωμό» κι ένα κομμάτι από ψωμί.
Κάτι που δεν πρέπει να παραλείψουμε από το εν λόγω θέμα είναι η περίφημη Πυθαγόρεια Διατροφή, η οποία ήταν ικανή να θεραπεύσει ασθένειες! Σχετίζεται με αυτό που έλεγε χαρακτηριστικά ο Ιπποκράτης:
«Εκείνο που διατηρεί την υγεία είναι η ισομερής κατανομή και ακριβής μείξη μέσα στο σώμα των δυνάμεων του ξηρού, του υγρού, του κρύου, του γλυκού, του πικρού, του ξινού και του αλμυρού. Την Αρρώστια την προκαλεί η επικράτηση του ενός. Η θεραπεία επιτυγχάνεται με την αποκατάσταση της διαταραχθείσας ισορροπίας, με την μέθοδο της αντίθετης από την πλεονάζουσα δύναμη».

Οι βασικές αρχές της αναλογίας, της λιτότητας  και της αρμονίας δεσπόζουν στην Πυθαγόρεια Διατροφή. Μερικά από τα βασικά στοιχεία της, όπως τα διαβάζουμε στα Αρχαία Ελληνικά, είναι τα κόκκινα φασόλια για την σωστή λειτουργία των νεφρών, τα καρότα για υγιή μάτια, το σέλινο για στέρεα οστά, το καρύδι για την εύρυθμη λειτουργία του εγκεφάλου, το σταφύλι για την πρόληψη άσθματος, το κρεμμύδι και το σκόρδο ως αντιτοξικά, το λεμόνι ως «ασπίδα» για τον καρκίνο, κλπ.

Τα προαναφερθέντα τρόφιμα είχαν εντοπίσει πως μοιάζουν και εξωτερικά με τα ανθρώπινα όργανα που προστατεύουν και ενισχύουν.
Επομένως, όπως μπορεί κανείς να συμπεράνει, η αρχαία ελληνική διατροφή συνέβαλε καθοριστικά στην διατήρηση της υγείας και δεν διέφερε ούτε στο ελάχιστο από την σύγχρονη «Μεσογειακή Διατροφή». Φυσικά, το συγκεκριμένο θέμα είναι ανεξάντλητο, γι αυτό σας προτρέπουμε, έχοντας παραθέσει κάποια βασικά στοιχεία, σε περαιτέρω έρευνα…
ΠΥΓΜΗ.gr