Ο αρχιστράτηγος που παρέδωσε τη Θεσσαλονίκη στα ελληνικά στρατεύματα

Ο Οθωμανός Αλβανός αρχιστράτηγος Χασάν Ταχσίν Πασάς που παρέδωσε την πόλη αμαχητί στον Ελληνικό Στρατό στις 26 Οκτωβρίου του 1912 παραμένει ένα σκοτεινό και μάλλον άγνωστο πρόσωπο της ιστορίας.
95 χρόνια μετά την φυσική του αποχώρηση , ο Χασάν Ταχσίν Πασάς παραμένει κεκοιμημένος στο σημείο όπου παρέδωσε την πόλη της Θεσσαλονίκης στον Έλληνα αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο και την Οθωμανική αυτοκρατορία στην αρχή του τέλους της.

Γεννημένος το 1845 στη Μεσαριά και σπουδαγμένος στη Ζωσιμαία σχολή των Ιωαννίνων ο Χασάν Ταχσίν Πασάς, ήταν παντρεμένος με την ελληνικής καταγωγής Χατιτζέ (από τα Γιάννενα) και πατέρας  τριών γιων (Κενάν, Εκραίμ και Κεμάλ). Τον Οκτώβριο του 1912 η οικογένεια ζούσε σ ένα διώροφο σπίτι -ιδιοκτησίας του πασά που είχε αναγερθεί μόλις ένα χρόνο πριν.

Αγροφύλακας στην Κατερίνη, χωροφύλακας στα Γιάννενα, πολεμιστής στη Θεσσαλία, διοικητής χωροφυλακής στην Κρήτη, στρατιωτικός κυβερνήτης στην Υεμένη, διοικητής του Γ΄ Σώματος Στρατού στη Θεσσαλονίκη με τον ταγματάρχη Μουσταφά Κεμάλ (τον μετέπειτα Ατατούρκ). Ήρωας ή προδότης - «διαπράξας το μεγαλύτερο σφάλμα στη στρατιωτική ιστορία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας» ή μέγας ευεργέτης του ελληνικού -εν τη γενέσει του - κράτους, Τούρκος, Αλβανός, ή κρυπτο- Έλληνας, ο Χασάν Ταχσίν Πασάς παραμένει -αν μη τι άλλο- μια από τις πλέον αμφιλεγόμενες αλλά και πλέον γοητευτικές μορφές της ιστορίας.

Η επίσημη τελετή παράδοσης της Θεσσαλονίκης στον Αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο έγινε στις 4.30 το απόγευμα της 26ης Οκτωβρίου στο Τόψιν από δύο Οθωμανούς αξιωματικούς, το στρατηγό Αχμέτ Τεφίκ Πασά και το Συνταγματάρχη Ασήμ Μπέη εξουσιοδοτημένους για την περίσταση από τον Χασάν Ταχσίν πασά ο οποίος δεν παρέστη. Οι λιθογραφικές απεικονίσεις που έχουν διασωθεί αποδίδουν συμβολικά και όχι πραγματικά το γεγονός. Φωτογραφική και κινηματογραφική καταγραφή δεν υπάρχει .

Μετά την παράδοση της Θεσσαλονίκης ο Χασάν Ταχσίν Πασάς καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο από στρατοδικείο της Κωνσταντινούπολης χωρίς ποτέ να του δοθεί η ευκαιρία να απολογηθεί.
 Η προσωπικότητα του Τούρκου αρχιστρατήγου επηρεαζόταν από την αλβανική καταγωγή, την ελληνική εκπαίδευση, την "εχθρότητα" του για τους Βουλγάρους (με τη λογική του "ο εχθρός του εχθρού μας είναι φίλος") και για τους Νεότουρκους, τη φιλοβασιλική του τοποθέτηση (για τους βασιλείς των Ελλήνων) άλλα και την τήρηση μέχρι τέλους της "στρατιωτικής τιμής" και "μπέσας" .

Ο Ταχσίν Πασάς πέθανε στα 1918 σε ηλικία 73 ετών σε νοσοκομείο της πόλης Τεριτέτ πλάι στη λίμνη Λεμάν στην Ελβετία. Η ταφή του έγινε στη Λωζάνη στο κοιμητήριο των ετερόδοξων, με δαπάνη της ελληνικής κυβέρνησης. Έκτοτε τάφηκε τρεις φορές. Μία στην Ελβετία, στη συνέχεια στο Αλβανικό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης όταν ο γιος του Κενάν Μεσσαρέ μετέφερε τα οστά του το 1936, και μια το 2002 στην αυλή της τέως έπαυλης Μοδιάνο - του αγροκτήματος Τόψιν - 25 χιλιόμετρα δυτικά της Θεσσαλονίκης .
Η τρίτη ταφή του βρίσκεται σήμερα στο Στρατιωτικό Μουσείο Βαλκανικών Πολέμων. Στην ίδια αυλή, της ίδιας έπαυλης όπου το απόγευμα της 26ης Οκτωβρίου του 1912 γράφτηκε το τέλος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας την οποία υπηρέτησε ως στρατιωτικός επί 40 χρόνια.