Αρχέλαος…….ο επιφανής Πόντιος πολέμαρχος

Ποντιακό βασίλειο επί Μιθριδάτη VI 90 π.Χ_πηγή history heritage
Γράφει ο Χείλων
Ο Αρχέλαος υπήρξε Πόντιος στρατηγός κατά τον Α’ Μιθριδατικό πόλεμο (89 – 85 π.Χ) μεταξύ των δυνάμεων του βασιλέα του Πόντου Μιθριδάτη VI του Ευπάτορα και της Ρώμης. Ήταν διοικητής των Ποντιακών δυνάμεων κατά την εισβολή στην Ρωμαιοκρατούμενη Ελλάδα, όπου δυστυχώς υπέστη βαρύτατες ήττες από τους Ρωμαίους, οι οποίες ανάγκασαν τον Μιθριδάτη να αρχίσει ειρηνευτικές συνομιλίες.

Ο Αρχέλαος ήταν Έλληνας ευγενής από την Καππαδοκία, πιθανότατα Μακεδονικής καταγωγής και αγνώστων γονέων. Ίσως οι προγονοί του να προέρχονται από τους Έλληνες που κατοίκησαν την Ανατολία μετά την εκστρατεία του Μεγ. Αλεξάνδρου. Υπήρξε ο επιφανέστερος στρατηγός των Ποντιακών δυνάμεων και φίλος του βασιλέα Μιθριδάτη VI.
Ο Νεοπτόλεμος αδελφός του Αρχελάου έρχεται στο προσκήνιο κατά τη διάρκεια των πολέμων του Μιθριδάτη στις βόρειες ακτές της Μαύρης Θάλασσας, αλλά ο Αρχέλαος δεν εμφανίζεται ιστορικά μέχρι την έναρξη του πρώτου Μιθριδατικού πολέμου το 89 π.Χ, όταν ο Μιθριδάτης άρχισε να προωθείται στην Βιθυνία. Οι δύο αδελφοί ηγούνταν των δυνάμεων εμπροσθοφυλακής και κέρδισαν την πρώτη νίκη του πολέμου, στον ποταμό Αμνία, όπου αφού νίκησαν αρχικά τον στρατό του Νικομήδη Δ΄ της Βιθυνίας, κατόπιν ο Νεοπτόλεμος νίκησε δυνάμεις υπό Ρωμαϊκή διοίκηση στο Πρωτοπάχιο της δυτικής Βιθυνίας, κατά πάσα πιθανότητα χωρίς την συμμετοχή του Αρχελάου.
Ο Αρχέλαος εμφανίζεται ιστορικά στην εκστρατεία κατά την οποία ο Μιθριδάτης κυριεύει το μεγαλύτερο μέρος της Ρωμαϊκής επαρχίας στην Ασία, όπου ο Πόντιος στρατηγός επιτέθηκε στην πόλη της Μαγνησίας (Μαγνησία του Σιπύλου, ή η γειτονική Μαγνησία του Μαιάνδρου). Η επίθεση απέτυχε και ο Αρχέλαος τραυματίσθηκε στην μάχη.
Οι επιτυχίες του Μιθριδάτη στην Ασία ενθαρρύνουν τους Αθηναίους, οι οποίοι παροτρυνόμενοι από τον φιλόσοφο – τύραννο Αριστίωνα, «σπάνε» την συνθήκη με την Ρώμη και καλούν τον Μιθριδάτη να δραστηριοποιηθεί στην Ελλάδα. Ο Μιθριδάτης ανταποκρίνεται στα τέλη του καλοκαιριού ή το φθινόπωρο του 88 π.Χ στέλνοντας στην Αθήνα στόλο και στρατό υπό τις διαταγές του Αρχελάου, ο οποίος κατά τον διάπλου του Αιγαίου καταλαμβάνει τα νησιά των Κυκλάδων και το ιερό θησαυροφυλάκιο στην Δήλο, δίνοντας το θησαυρό στον Αριστίωνα προκειμένου να ενισχύσει τον σκοπό του.
Ο Αρχέλαος αποβιβάζεται στον Πειραιά και μεγάλα τμήματα της Νότιας Ελλάδας ενθαρρυμένα από την παρουσία του στρατού, εξεγείρονται κατά των Ρωμαίων. Οι Ρωμαίοι είχαν διαθέσει δύο λεγεώνες για την υπεράσπιση της Ελλάδας και της Μακεδονίας, αλλά ο κυβερνήτης της Μακεδονίας Σέντιος είχε εμπλακεί σε πόλεμο εναντίον των Θρακικών φυλών και ήταν σε θέση να στείλει μόνο ένα μικρό απόσπασμα, υπό τις διαταγές του Κουίντου Σούρα. Πέντε επιπλέον λεγεώνες, υπό τις διαταγές του Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα, ήσαν καθ’ οδόν, αλλά δεν επρόκειτο να φθάσουν πριν την άνοιξη του 87 π.Χ.

Λεύκιος Κουίντος Σύλλας_μουσείο Μονάχου
Ο Αρχέλαος και ο Σούρας συγκρούονταν επί τρεις ημέρες στην Χαιρώνεια, στη δυτική Βοιωτία και η αντιπαράθεση έληξε όταν ο Αρχέλαος έλαβε ενισχύσεις από τη Σπάρτη και Αχαΐα, αλλά κατόπιν υποχώρησε προς Αθήνα και Πειραιά, καθότι η εμπροσθοφυλακή των δυνάμεων του Σύλλα υπό τον Λούκουλο είχε φθάσει στην Ελλάδα.
Ο Αρχέλαος και ο Αριστίων «βρίσκονται» πολιορκούμενοι σε Πειραιά και Αθήνα αντίστοιχα. Επειδή όμως ο Μιθριδάτης διατηρούσε την θαλάσσια υπεροχή, ο Αρχέλαος ελάμβανε προμήθειες και ενισχύσεις, αλλά η Αθήνα είχε αποκλεισθεί, παρά τις προσπάθειες του να μεταφέρει προμήθειες στην πόλη. Εν τω μεταξύ, ένας δεύτερος πολύ μεγαλύτερος Ποντιακός στρατός, υπό τις διαταγές του Αρκαθία (γιου του Μιθριδάτη) προέλαυνε στην Θράκη και την Μακεδονία. Αν ο Αρχέλαος και ο Αριστίων άντεχαν αρκετό καιρό, τότε οι δυνάμεις του Σύλλα θα ευρίσκονταν παγιδευμένες μεταξύ δύο στρατών.
To Ποντιακό σχέδιο κατέρρευσε την άνοιξη του 86 π.Χ. Την 1η Μαρτίου ο Σύλλας εισήλθε τελικά στην Αθήνα και παρόλο που ο Αριστείων διέφυγε στην Ακρόπολη, Ο Σύλλας ήταν πλέον σε θέση να επικεντρώσει τις προσπάθειές του κατά του Πειραιά. Το ίδιο χρονικό διάστημα περίπου ο Αρκαθίας πεθαίνει, έχοντας φτάσει μέχρι το όρος Τισαίο στην Μαγνησία.
Ο Αρχέλαος και οι υπερασπιστές του Πειραιά σύντομα βρίσκονται απωθούμενοι στην χερσόνησο της Μουνυχίας (σημερινό Μικρολίμανο) όπου ήταν προστατευμένοι από ισχυρά οχυρωματικά έργα, αλλά με την Αθήνα αποκλεισμένη και το λιμάνι του Πειραιά να μην είναι πλέον πλήρως εκμεταλλεύσιμο ο Αρχέλαος συνειδητοποίησε ότι δεν υπήρχε νόημα να συνεχίσει να υπερασπίζεται τον Πειραιά και αποφάσισε να εκκενώσει. Έτσι μετακίνησε τον στρατό του βόρεια, για να ενωθεί με τις δυνάμεις στη Θεσσαλία, όπου ανέλαβε την διοίκηση του συνόλου των δυνάμεων στις Θερμοπύλες.
Ο Σύλλας μετακινείται στην Βοιωτία για να αντιμετωπίσει τον Αρχέλαο. Η εν λόγω κίνηση υπαγορεύθηκε εν μέρει από την ανάγκη να απομακρυνθεί από την Αττική, διότι τα στρατεύματά του είχαν εξαντληθεί από την μακρόχρονη πολιορκία της Αθήνας και του Πειραιά και επειδή ένα Ρωμαϊκό απόσπασμα υπό τον Ορτένσιο διέτρεχε τον κίνδυνο να αποκοπεί στη Θεσσαλία.

Μάχη Χαιρώνειας 86 π.Χ
Ο Αρχέλαος υπέστη δύο συντριπτικές ήττες σε διάστημα λίγων εβδομάδων, οι οποίες ουσιαστικά έθεταν τέλος στον πόλεμο στην Ελλάδα. Ο Σύλλας έλαβε θέση στο λόφο Φιλοβοιωτό, στο νότιο άκρο της πεδιάδας της Ελάτειας, παρατάσσοντας σύμφωνα με δικούς του υπολογισμούς 38.000 πεζικό και 1.500 Ιππείς (ορισμένα τμήματα του στρατού του μάχονταν στην πολιορκία της Ακρόπολης των Αθηνών).
Ο Αρχέλαος διέθετε περίπου 120.000 άνδρες και υπερτερούσε σε ιππικό έναντι των Ρωμαίων. Όμως παρά την υπεροχή του απομακρύνθηκε νοτιοανατολικά από την πεδιάδα της Ελάτειας προς την Χαιρώνεια. Η κίνησή του αυτή απετέλεσε ολέθριο σφάλμα στρατηγικής διότι μετέφερε το πεδίο μάχης σε περιβάλλον άκρως ευνοϊκό για τους Ρωμαίους, ακυρώνοντας έτσι την αριθμητική του υπεροχή με αποτέλεσμα να υποστεί πανωλεθρία χάνοντας περίπου 110.00 άνδρες.
Ο Αρχέλαος διέφυγε στην Χαλκίδα, όπου ενισχύθηκε με 80.000 άνδρες οι οποίοι είχαν σταλεί από τον Μιθριδάτη υπό τον Δορύλαιο. Επειδή ο Σύλλας δεν διέθετε ναυτική υποστήριξη, ο Αρχέλαος ήταν σε θέση να πραγματοποιεί επιδρομές γύρω από τις Ελληνικές ακτές, φτάνοντας ως την Ζάκυνθο και την Αδριατική, εξουδετερώνοντας ακόμη και ορισμένες δυνάμεις του Φλάκου οι οποίες κατευθύνονταν προς τις δυνάμεις του Σύλλα*. Ήταν επίσης σε θέση να επιλέξει ως πεδίο της δεύτερης μάχης, τις πεδιάδες του Ορχομενού.
*Ο Φλάκος κατευθυνόταν προς τον Σύλλα με σκοπό να του επιτεθεί και όχι να τον αντικαταστήσει όπως νόμιζε ο Σύλλας. Ο λόγος ήταν οι πολιτικές αναταραχές που συνέβαιναν στην Ρώμη και στις οποίες πρωτοστατούσαν ο Κίννας και ο Κάρβων. Οι δύο αποστάτες κατεδίωκαν Ρωμαίους ευγενείς οι οποίοι κατέφευγαν για ασφάλεια στην αυλή του Σύλλα.
Η μάχη διεξήχθη σε έδαφος που ήταν κατάλληλο για το ιππικό του Αρχέλαου, αλλά παρόλα αυτά ακολούθησε μια δεύτερη συντριπτική ήττα. Οι λόγοι ήταν ότι ο Σύλλας διέταξε τους άνδρες του να σκάψουν χαρακώματα για να ανακόψουν την ορμή του Ποντιακού ιππικού και να μεταφέρει την μάχη σε ελώδεις περιοχές όπου η ευκινησία του στρατού σε συνδυασμό με τα φυσικά εμπόδια θα αντιστάθμιζε την αριθμητική υπεροχή του Αρχελάου. Ο Αρχέλαος αντιλαμβανόμενος το σχέδιο του Σύλλα έκανε διαδοχικές επιθέσεις στους εργάτες των χαρακωμάτων και τους στρατιώτες και σε μία από αυτές έχασε την ζωή του ο γιός του Διογένης πολεμώντας γενναία. Αντιδρώντας ο Σύλλας μετέφερε το στρατόπεδο και τις δυνάμεις του στα έλη του Ορχομενού όπου και δόθηκε η τελική μάχη η οποία κατέληξε σε πανωλεθρία του Αρχελάου.
Μετά την ήττα ο Αρχέλαος αναγκάστηκε να κρυφθεί επί δύο ημέρες στα έλη της Κωπαΐδας, πριν κατορθώσει να διαφύγει στην Χαλκίδα. Στην εν λόγω μάχη χάθηκαν 15.000 περίπου στρατιώτες του Αρχελάου έναντι 100 περίπου του Σύλλα.

Μιθριδάτης VI ο Ευπάτωρ βασιλέας Πόντου
Όταν η είδηση της καταστροφής στον Ορχομενό έγινε γνωστή στον Μιθριδάτη, διέταξε τον Αρχέλαο να αρχίσει ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις με τον Σύλλα. Η πρώτη συνάντηση πραγματοποιήθηκε στο Δήλιο επίνειο της Τανάγρας, κατά την οποία ο Αρχέλαος πρότεινε στον Σύλλα να εγκαταλείψει τις βλέψεις του στην Μικρά Ασία και σε αντιστάθμισμα ο Μιθριδάτης θα χρηματοδοτούσε την εκστρατεία του κατά των στασιαστών στην Ιταλία, συνεισφέροντας ταυτόχρονα και με στρατιωτικές δυνάμεις. Ο Σύλλας αντιπρότεινε να αυτομολήσει ο Αρχέλαος ανατρέποντας τον Μιθριδάτη και να αναλάβει το βασίλειο του Πόντου. Αμφότερες οι προτάσεις απερρίφθησαν εκατέρωθεν, καταδεικνύοντας το ήθος των ανδρών και οι τελικοί όροι της συμφωνίας διαμορφώθηκαν ως ακολούθως:
- Ο Μιθριδάτης θα αποσυρόταν από την Ασία και Παφλαγονία.
- Η Βιθυνία θα εκχωρείτο στον Νικομήδη Δ’ και η Καππαδοκία στον Αριοβαρζάνη Α’.
- Ο Πόντος θα κατέβαλλε 2.000 χρυσά τάλαντα στην Ρώμη.
- Ο Μιθριδάης θα παρέδιδε στην Ρώμη 70 πλοία από τον στόλο του.
- Ο Σύλλας θα αναγνώριζε την απόλυτη κυριαρχία του Μιθριδάτη στις υπόλοιπες περιοχές που κατείχε και θα τον αναγνώριζε ως φίλο και σύμμαχο της Ρώμης.
Ο Αρχέλαος παρέμεινε μαζί με τον Σύλλα ανησυχώντας ταυτόχρονα για την υστεροφημία του στον Πόντο αφού συμμετείχε ως ένδειξη καλής πίστης σε εκστρατεία κατά των Θρακών πολεμώντας στο πλευρό του Σύλλα. Επιπλέον έλαβε ως δώρο 6.500 εκτάρια στην Βοιωτία και ανακηρύχθηκε φίλος και σύμμαχος της Ρώμης. Ο στόλος του ακινητοποιήθηκε και οι Ποντιακές δυνάμεις στην Ελλάδα αποσύρθηκαν.
Η εν γένει συμπεριφορά του προξένησε υποψίες στον Μιθριδάτη ο οποίος θεώρησε ότι ο Αρχέλαος εξ’ αρχής ευνοούσε τον Σύλλα, κάτι το οποίο δεν ισχύει σύμφωνα με την αυτοβιογραφία του Σύλλα (Πλούταρχος «Βίοι παράλληλοι Σύλλας» κεφ. 23 – 24).
Εν τω μεταξύ ο Μιθριδάτης απεδέχθη τους περισσότερους από τους όρους του Σύλλα εκτός της παράδοση του στόλου και την εκκένωση της Παφλαγονίας. Κατόπιν τούτου ο Αρχέλαος μετέβη στον Πόντο προκειμένου να πείσει τον βασιλέα, αλλά το μόνο που κατάφερε ήταν να εξασφαλίσει μια συνάντηση του Μιθριδάτη με τον Σύλλα στην Δάρδανο της Τροίας. Στην εν λόγω συνάντηση ο Μιθριδάτης πείστηκε και υπεγράφη η συνθήκη της Δαρδάνου.
Ο Αρχέλαος όμως έπεσε σε δυσμένεια στην Ποντιακή αυλή. Το 83 π.Χ ο Μιθριδάτης προετοίμαζε εκστρατεία στην Μαύρη θάλασσα, γεγονός που αφορούσε στον διάδοχο του Σύλλα στην Ασία Λούκιο Λικίνιο Μουρένα. Ο Μουρένα θεώρησε ότι ο Μιθριδάτης θα επετίθετο στους Ρωμαίους, εκτίμηση που ενισχύθηκε όταν ο Αρχέλαος, εξέφρασε την ίδια γνώμη παροτρύνοντάς τον να επιτεθεί «προληπτικά» στον Μιθριδάτη, γεγονός που προκάλεσε τον Β’ Μιθριδατικό πόλεμο.
Έκτοτε ο Αρχέλαος «εξαφανίζεται» από τις ιστορικές πηγές. Οι πλέον πιθανές εκδοχές είναι ότι παρέμεινε φίλος με τους Ρωμαίους και ότι πέθανε πριν το τέλος του Γ’ Μιθριδατικού πολέμου. Ο Αρχέλαος παντρεύτηκε μία από τις κόρες του Μιθριδάτη και απέκτησε δύο γιούς………..τον Αρχέλαο ο οποίος διετέλεσε αρχιερέας στα Κόμανα της Καππαδοκίας και τον Διογένη ο οποίος σκοτώθηκε στην μάχη του Ορχομενού.
chilonas.wordpress.com