Οι “Χάριτες”

 

Οι Χάριτες στην αρχαιότητα συμβόλιζαν ό,τι πιο ευγενικό, όμορφο και αγνό υπήρξε ποτέ στη Γη. Ήταν το ιδανικό της σεμνότητας, της άψογης συμπεριφοράς και της ευπροσηγορίας. “Χάρις” σήμαινε, πρώτα, χαρά· τη χαρά που εκπέμπει κανείς, όταν τον χαρακτηρίζουν ευγενικά συναισθήματα, μα και τη χαρά και την τέρψη που προκαλεί στους γύρω του. Η “Χάρις” ήταν ακόμη συνώνυμο της ερασμιότητας, της ευεργεσίας και της ευγνωμοσύνης.

Ήταν κόρες του Δία και της Ωκεανίδας Ευρυνόμης. Υπήρχαν όμως και διάφορες άλλες εκδοχές για την καταγωγή τους. Μητέρα τους θεωρείται η Ήρα, ή η Ευνομία, ή η Λήθη, ή η Αφροδίτη και πατέρας τους ο Ουρανός, ή ο Διόνυσος. Υπήρχε επίσης, ασάφεια σχετικά με το πόσες ήταν και πώς ονομάζονταν, καθώς και ποικίλες εκδοχές προέλευσης από τόπο σε τόπο. Σε παλαιότερες εποχές ήταν μία ή δύο και ήταν γνωστές ως σύζυγοι μεγάλων θεών ή ως θεότητες στην υπηρεσία της Αφροδίτης. Πρώτος ο Όμηρος αναφέρει τη Χάρη, που ήταν σύζυγος του Ήφαιστου. Ακόμη διηγείται ότι μία από τις Χάριτες την παντρεύτηκε ο Ύπνος· την οποία είχε υποσχεθεί η Ήρα, ως αντάλλαγμα για να κοιμίσει εκείνος κρυφά τον Δία και να μπορέσουν οι θεοί να αναμιχθούν στον πόλεμο της Τροίας.
Αργότερα ως Χάριτες επεκράτησε να θεωρούνται οι τρεις αχώριστες αδερφές, κόρες του Δία και της Ευρυνόμης, με τα ονόματα Αγλαΐα, Ευφροσύνη και Θάλεια. Κατοικούσαν κοντά στην κορυφή του Ολύμπου κι από κει κανόνιζαν τα πάντα, υμνολογώντας ασταμάτητα τον πατέρα τους και βασιλιά των θεών. Την ζωή τους την περνούσαν κυρίως σε εορτές και ήσαν απαραίτητες στα συμπόσια των θεών. Χωρίς αυτές οι κάτοικοι του Ολύμπου ούτε γλεντούσαν, ούτε χόρευαν. Κάθονταν συνήθως δίπλα στον Απόλλωνα και δοξολογούσαν τον Δία, ομορφαίνοντας τις συγκεντρώσεις με την παρουσία και τις μελωδικές φωνές τους. Ήταν επίσης, μέλη της χορευτικής ομάδας του Ολύμπου, μαζί με την Ήβη, τον Γανυμήδη, τις Ώρες, την Αρμονία και την Αφροδίτη. Ήταν άλλωστε φίλες της μουσικής, των ασμάτων, της ποίησης, του χορού και της ρητορικής και τις βρίσκουμε πολύ συχνά μαζί με τις Μούσες.

Ευδαιμονία Αρμονία και Παιδία_αττική υδρία_400-450 πΧ_μουσείο φλωρεντίας_theoi.com
Αναλυτικά οι «Χάριτες» ήσαν οι παρακάτω:
Αγλαΐα ή Καλεΐς ή Χάρις  ήταν η θεά της χάριτος, της ομορφιάς, του στολισμού,  του μεγαλείου και της δόξας. Ήταν μία από τρεις αδελφές Χάριτες μαζί με την Ευφροσύνη και την Θάλεια. Ήταν επίσης σύζυγος του θεού Ήφαιστου.
Άνθεια ήταν η θεά των λουλουδιών και στεφανιών που φορούσαν στις εορτές. Ήταν επίσης θεραπαινίδα της θεάς Αφροδίτης.
Αυξώ ήταν η χάρις της ανοιξιάτικης άνθησης και λατρευόταν στην Αθήνα μαζί με την Δάμια και την Ηγεμόνη.
Ευδαιμονία ήταν η θεά της ευτυχίας, της ευημερίας και της χλιδής. Ανήκε στην συντροφιά της θεάς Αφοδίτης.
Ευφροσύνη ή Ευθυμία ήταν θεά της ευθυμίας, του κεφιού και της χαράς και μία από τις τρείς αδελφές χάριτες.
Ηγεμόνη ήταν χάρις που ελατρεύετο στην Αθήνα μαζί με την Αυξώ και την Δάμια.
Κλήτα ήταν θεότητα της φήμης και της δόξας. Ήταν μαζί με την Φαέννα οι δύο χάριτες που ελατρεύοντο στην Σπάρτη.
Παιδιά ήταν θεότητα του παιχνιδιού και της διασκέδασης. Η Παιδιά όπως όλες οι θεραπαινίδες της Αφροδίτης δεν αναφέρεται σε κάποιο ιστορικό κείμενο, αλλά απεικονίζεται πολύ συχνά σε αγγειογραφίες.
Πανδαισία ήταν θεότητα των πλούσιων δεξιώσεων και θεραπαινίδα της Αφροδίτης.
Παννυχίς ήταν θεότητα των νυχτερινών εορτασμών και θεραπαινίδα της Αφροδίτης.
Πασιθέα σύζυγος του Ύπνου, θεά της χαλάρωσης και πιθανώς των παραισθησιογόνων βοτάνων.
Πειθώ ήταν θεότητα της αποπλάνησης και της πειθούς. Ορισμένες φορές αναφέρεται στις βασικές Χάριτες.
Φαέννα μία από τις δύο χάριτες που ελατρεύετο στην Σπάρτη. Η άλλη ήταν η Κλήτα.
Θάλεια ήταν θεότητα των εορταστικών εκδηλώσεων & των πλούσιων και πολυτελών δεξιώσεων. Ήταν μία από τις τρείς αδελφές Χάριτες.

Ευδαιμονία Πανδαισία και Έρως_αττικός αμφορέας_400-450 πΧ_Βρεττανικό μουσείο_theoi.com
Όλα τα καλά των θνητών, όλα τους τα προτερήματα κι ό,τι αγαθό απολάμβαναν, οφείλονταν στις Χάριτες: η ομορφιά, η σοφία, η δόξα αλλά και η διασκέδαση, η ευχαρίστηση, η χαρά και η ευτυχία, ήταν δικό τους έργο. Πάνω απ’ όλα όμως ήταν οι θεές της σωματικής χάριτος και της ομορφιάς που μαγεύει. Ήταν αυτές που προίκιζαν τους ανθρώπους με θέλγητρα……..με τα χαρίσματα, δηλαδή, που ωθούν τους ανθρώπους στον έρωτα και στην ηδονή, με την πιο ευγενική και σεμνή διάσταση που μπορούν αυτές οι έννοιες να λάβουν. Μ’ αυτόν τον τρόπο η ανθρώπινη ζωή αποκτά νόημα και ουσία. Οι ίδιες οι Χάριτες, άλλωστε, είχαν πολλά χαρίσματα και ήσαν ικανές να διεγείρουν την επιθυμία……τα μαλλιά, το πρόσωπο, τα χέρια τους είχαν λαμπερή ομορφιά και η συμπεριφορά τους ήταν αξιαγάπητη.
Οι Χάριτες μπορούν να παρομοιασθούν με μια “Τριπλή Αφροδίτη”- ο “Αφροδισιακός” τους χαρακτήρας είναι εντελώς φανερός και διάχυτος. Άλλωστε, η Αφροδίτη ήταν η θεά με την οποία κυρίως σχετίζονται στη μυθολογία, καθώς πρόκειται για τη θεά της ομορφιάς και του έρωτα.
Οι Χάριτες τη συνόδευαν, μαζί με το θεό Έρωτα και την Πειθώ. Κάποτε η Αφροδίτη είχε μια δυσάρεστη περιπέτεια…………βρέθηκε δεμένη στο δίχτυ του Ήφαιστου, μαζί με τον εραστή της, τον Άρη. Κατέφυγε έπειτα στην Πάφο της Κύπρου, όπου οι Χάριτες ανέλαβαν να την περιποιηθούν…….την λούζουν, την αλείφουν με αθάνατο λάδι, την ντύνουν με υπέροχα ρούχα και τη στολίζουν. Με την ίδια επιμέλεια και με τον ίδιο τρόπο αναδεικνύουν την ουράνια ομορφιά της, όταν ετοιμάζεται να πάει να ξελογιάσει τον Τρώα Αγχίση. Ο αφροδισιακός χαρακτήρας των Χαρίτων προβάλλεται έντονα και μέσα από την τέχνη τους να κατασκευάζουν αρωματικά λάδια, με τα οποία έκαναν το δέρμα να ευωδιάζει ενισχύοντας έτσι την ερωτική επιθυμία.
Οι ίδιες ήταν φημισμένες αρωματοποιοί. Οι Χάριτες είχαν σχέσεις με πολλούς θεούς, που ήταν πάντοτε αγαθές και ουδεμία έριδα τις διατάρασσε ……………με τον Διόνυσο, τη Δήμητρα, τον Ερμή, τον Ήφαιστο, την Αθηνά· συνοδεύουν επίσης συχνά τον Δία και την Ήρα. Όταν ο Απόλλωνας άρχισε να παίζει τη λύρα του, πριν καν γεννηθεί, οι Χάριτες έστησαν χορό μαζί με άλλες θεές. Όταν η Άρτεμις μπήκε στον ναό του αδερφού της, στους Δελφούς, εκείνες άρχισαν να υμνούν μαζί της τη Λητώ, τη μητέρα τους, παρέα με τις Μούσες. Ο Όλυμπος χωρίς αυτές δε θα είχε καμιά χάρη και στα συμπόσια πάντα η πρώτη κούπα ήταν αφιερωμένη σ’ αυτές, στο Διόνυσο και στις Ώρες.
Τόποι λατρείας αφιερωμένοι στις Χάριτες υπήρχαν σε πολλά μέρη της Ελλάδας – στην Αθήνα, μάλιστα, υπήρχε ναός τους στην Ακρόπολη και αγάλματά τους στημένα σε κεντρικά σημεία. Το αρχαιότερο ιερό τους βρισκόταν στον Ορχομενό της Βοιωτίας. Εκεί υπήρχαν τρεις ακατέργαστες πέτρες, που έλεγαν ότι είχαν πέσει από τον Ουρανό. Αυτές τις θεωρούσαν προσωποποίηση των τριών Χαρίτων και σ’ αυτές έκαναν προσφορές………αργότερα τους αφιέρωσαν αγάλματα. Η λατρεία αυτών των “ουρανοκατέβατων” λίθων φανερώνει ότι υπήρχε η άποψη της καταγωγής των Χαρίτων από τον Ουρανό, που πολλοί θεωρούσαν ότι ήταν πατέρας τους. Αυτό ενισχύεται από το γεγονός ότι σε πολλά άλλα μέρη τα ονόματα κι η λατρεία τους σχετίζονται και με τη Σελήνη.
Στη Βοιωτία τελούνταν γιορτές προς τιμή τους, που ονομάζονταν “Χαρίτεια” και ήταν μουσικοί και ποιητικοί αγώνες. Τη νύχτα οι πιστοί χόρευαν κι έπειτα προσέφεραν γλυκίσματα από αλεύρι και μέλι. Οι γιορτές αυτές θύμιζαν πραγματικά “μυστήρια” και οι Χάριτες λατρεύονταν ως θεότητες της φύσης, οι οποίες χάριζαν γονιμότητα στον φυτικό κόσμο.
Πηγές

• Ομήρου “Ιλιάδα”
• Ησιόδου “Θεογονία”
• Ησιόδου “Έργα & Ημέρες”
• Πινδάρου “Ωδές”
• Αριστοφάνης “Όρνιθες”
• Διόδωρου Σικελιώτη “Βιβλιοθήκη”
• Κουίντος Σμυρναίος “Πτώση της Τροίας”
• Νόννος “Διονυσιακά”
• Σουίδας “Ελληνικό – Βυζαντινό λεξικό”

chilonas.wordpress.com