Ονησάνδρου……«Στρατηγικόν»

Επιτύμβια επιγραφή του Quintus Veranius — στον οποίο ο Ονήσανδρος αφιέρωσε το “Στρατηγικόν”_μουσείο Ρώμης
Γράφει ο Χείλων
O Ονήσανδρος ή Ονάσανδρος (1ος αιώνα μ.Χ) ήταν Έλληνας Πλατωνικός φιλόσοφος και συγγραφέας του «Στρατηγικού» μια εμπνευσμένη μελέτη σχετικά με τα καθήκοντα – αρετές και προσόντα των στρατηγών. Το εν λόγω έργο είναι αφιερωμένο στον Κουΐντο Βεράνιο Νέπο (Quintus Veranius Νepus) ο οποίος διετέλεσε Ύπατος το 49 μ.Χ. και Λεγάτος της Βρετανίας.
Το έργο του απετέλεσε πρότυπο για τα στρατιωτικά ημερολόγια – χρονικά των Βυζαντινών αυτοκρατόρων Μαυρικίου (Flavius Mauricius Tiberius Augustus – 539 έως 602), Λέοντα ΣΤ’ του Σοφού (866 έως 912) και του Δούκα και Εκλέκτορα της Σαξονίας Maurice (1521 έως 1553).

To «Στρατηγικόν» αποτελεί είναι μία από τις σημαντικότερες πραγματείες στα αρχαία στρατιωτικά θέματα και παρέχει σπάνιες πληροφορίες για τις Ελληνικές στρατιωτικές τακτικές, ιδίως όσον αφορά στην αξιοποίηση του ελαφρού πεζικού στη μάχη. Βασίζεται δε στο έργο του Αινεία του Τακτικού εξέχοντα στρατηγικού και στρατιωτικού αναλυτή του 4ου π.Χ αιώνα.
Επιπλέον ο Ονήσανδρος συνέγραψε υπόμνημα στην Πολιτεία του Πλάτωνα το οποίο όμως δεν έχει διασωθεί.
Ακολουθεί η απόδοση στην νεοελληνική του «Προοιμίου» και «περί αιρέσεως στρατηγού» στην οποία κατεβλήθη προσπάθεια διατήρησης των νοημάτων και εννοιών που διατυπώνονται στο πρωτότυπο κείμενο.
Προοίμιον
Είναι πρέπον πιστεύω, να αφιερώσω μονογραφίες για την ιππευτική τέχνη, ή την θήρα (κυνήγι) και την αλιεία, ή την γεωργία, για τους άνδρες που είναι αφοσιωμένοι στις εν λόγω δραστηριότητες, αλλά μια πραγματεία για την στρατιωτική επιστήμη, ω Κουΐντε Βεράνιε, πρέπει να είναι αφιερωμένη στους Ρωμαίους και ειδικά σε όσους έχουν φθάσει στο αξίωμα του Γερουσιαστή και οι οποίοι μέσω της σοφίας του Καίσαρα Αύγουστου απέκτησαν τα αξιώματα του Υπάτου ή Στρατηγού, αμφότερα λόγω της στρατιωτικής τους θητείας (μακρά εμπειρία) αλλά και λόγω της διάκρισης των προγόνων τους.
Έχω αφιερώσει αυτήν την πραγματεία κατά κύριο λόγο σε αυτούς, χωρίς να τους θεωρώ ανίκανους για ηγεσία, αλλά έχοντας ιδιαίτερη εμπιστοσύνη στο γεγονός, ότι η άγνοια είναι άσχετη με την επιτυχία, ενώ η γνώση μαρτυρεί υπέρ του καλώς καμωμένου.
Για το λόγο αυτό, εάν αυτό που εκπόνησα έχει ήδη επινοηθεί από άλλους, ακόμη και τότε θα χαιρόμουν, επειδή δεν έχω εφεύρει στρατηγικά διδάγματα, αλλά προσπάθησα να συνεισφέρω στην τέχνη της στρατηγικής και της σοφίας που κληροδοτούν χρήσιμα διδάγματα στους μεταγενέστερους. Θα είμαι τυχερός αν θεωρηθώ ικανός, από τους εν λόγω άνδρες, στην καταγραφή μιας συνοπτικής αποτίμησης σε αυτά που έχουν ήδη επιτύχει οι Ρωμαίοι μέσω των θαυμαστών τους πράξεων.
Απομένει να πω με θάρρος για την εργασία μου, ότι θα είναι ένα σχολείο για καλούς στρατηγούς και ένα απολαυστικό αντικείμενο μελέτης για έμπειρους διοικητές σε καιρούς ειρήνης και εμείς πρέπει να γνωρίζουμε, αν μη τι άλλο, για το ποιό λόγο ορισμένοι στρατηγοί έχουν αποτύχει, ενώ άλλοι έχουν ακμάσει και αποκτήσει φήμη και να εξετάσουμε κυρίως την ανδρεία των Ρωμαίων, καθότι ούτε βασιλιάς, ούτε κράτος, ούτε άλλο έθνος πέτυχε μεγαλύτερη ηγετική θέση, ούτε καν εφάμιλλη κυριαρχία, όπως η παρούσα που είναι ακλόνητη για πολλά χρόνια.
Διότι δεν είναι τυχαίο, όπως φαίνεται σε μένα, ότι έχουν υπερβεί τα όρια της Ιταλίας και επεκτείνεται η κυριαρχία τους στα πέρατα της γης, με τις στρατηγικές τους πράξεις. Για αυτό είναι απαραίτητο να προσεύχονται στην τύχη να τους ευνοεί, αλλά ταυτόχρονα δεν πρέπει να θεωρούν ότι η τύχη είναι αρκετή.
Ανόητοι είναι εκείνοι που χρεώνουν τις αποτυχίες μόνο στην τύχη, αντί στην αμέλεια των διοικητών, καθώς και όσοι αποδίδουν τις επιτυχίες στην τύχη και όχι στην ικανότητα των στρατηγών. Δεν είναι λογικό απλά να απολύσεις χωρίς τιμωρία έναν στρατηγό που έχει προκαλέσει πλήρη καταστροφή, με την αιτιολογία ότι η τύχη είναι υπεύθυνη για τα πάντα, ούτε να αφήσεις χωρίς αναγνώριση τον επιτυχημένο στρατηγό, θεωρώντας τις επιτυχίες θέμα τύχης.
Δεδομένου ότι όλοι οι άνθρωποι είναι φυσικό να θεωρούν αξιόπιστους τους έμπειρους συγγραφείς, ακόμα κι αν ο τρόπος γραφής είναι αδύναμος, ενώ αισθάνονται δυσπιστία για τους άπειρους συγγραφείς ακόμα κι αν οι διδασκαλίες τους είναι εφικτές, λόγω έλλειψης φήμης, θεωρώ απαραίτητο να πω εκ των προτέρων, σχετικά με τις στρατιωτικές αρχές που περιέχονται σε αυτό το βιβλίο, ότι όλα αυτά προέκυψαν από την εμπειρία σε πραγματικές καταστάσεις και στα κατορθώματα που πραγματοποιήθηκαν από εκείνους τους άνδρες εξαιτίας των οποίων προέκυψε η υπεροχή των Ρωμαίων.
Αυτή η πραγματεία δεν περιέχει αυτοσχέδιες αναφορές προερχόμενες από ένα πολεμικά άπειρο και νεανικό μυαλό, αλλά βασιζόμενες σε πραγματικές μάχες, ειδικά των Ρωμαίων, από τις οποίες συνέλεξα τα τεχνάσματα που επινόησαν προκειμένου να αποφευχθούν δεινά, καθώς και τα μέσα που χρησιμοποίησαν για να τα εφαρμόσουν,.
Ούτε επεδίωξα επαίνους από εύπιστους αναγνώστες, αφήνοντας υπόνοιες ότι όλα τα στρατιωτικά στρατηγήματα που περιγράφω προέρχονται από την δική μου ευφυΐα και όχι την οξύνοια των άλλων, καθότι δεν θεωρώ ότι η δόξα κάποιου μειώνεται, όταν αναφέρει την αλήθεια.
Αν ένας στρατηγός με εμπειρία στο πεδίο της μάχης, είχε εκπονήσει παρόμοια εργασία, δεν θα θεωρούνταν μικρότερης αξίας επειδή εισήγαγε και μνημόνευσε στο έργο του, όχι μόνο τα προσωπικά του επιτεύγματα, αλλά και τις λαμπρές πράξεις των άλλων στρατηγών, έτσι και εγώ δεν θεωρώ ότι θα κέρδιζα λιγότερους επαίνους, διότι οφείλω να ομολογήσω ότι όλα αυτά τα οποία γράφω δεν προέρχονται από την δική μου νοημοσύνη. Αντιθέτως επέλεξα την αντίθετη πορεία, που σου προσφέρει τον έπαινο χωρίς κατηγορίες και την αξιοπιστία χωρίς συκοφαντία.
Περί αιρέσεως (επιλογής) στρατηγού
Πιστεύω λοιπόν ότι πρέπει να επιλέγουμε στρατηγό, όχι λόγω της ευγενούς καταγωγής όπως επιλέγονται οι ιερείς, ούτε λόγω πλούτου όπως οι κοσμήτες στα γυμνάσια, αλλά επειδή είναι εγκρατής, διαθέτει αυτοκυριαρχία,οξυδέρκεια, είναι ολιγαρκής, ακάματος, σε εγρήγορση, απαλλαγμένος απόφιλαργυρία, μεσήλικας, πατέρας, με ρητορικές ικανότητες και άνθρωπος με καλή φήμη.
Ο στρατηγός πρέπει να είναι εγκρατής, προκειμένου να μην αποσπάται η προσοχή του από τις απολαύσεις του σώματος, ώστε να παραμελεί την εξέταση θεμάτων υψίστης σημασίας.
Πρέπει να διαθέτει αυτοκυριαρχία, διότι όταν ένα πρόσωπο με εξουσία, συνδυάζει έκφυλα ερεθίσματα με την άσκηση εξουσίας, καθίσταται ανεξέλεγκτος στην προσπάθεια να ικανοποιήσει τα πάθη του.
Να είναι οξυδερκής (εύστροφος) διότι μπορεί να μείνει άγρυπνος πολλές νύχτες ασχολούμενος με σημαντικές υποθέσεις………και ως γνωστόν το βράδυ, με τον νού σε κατάσταση ηρεμίας και οξυδέρκειας, ο ικανός στρατηγός τελειοποιεί τα σχέδιά του.
Ολιγαρκής, δεδομένου ότι η ικανοποίηση πολυτελών επιθυμιών των στρατηγών, αναλώνει χρόνο και απαιτεί σπατάλη πολύτιμων πόρων.
Ακάματος (ακαταπόνητος) για εργασία, διότι δεν μπορεί να είναι ο πρώτος……αλλά ο τελευταίος από το στράτευμα που θα κουρασθεί.
Σε εγρήγορση, διότι ο στρατηγός πρέπει να είναι γρήγορος και να επικεντρώνεται σε κάθε θέμα άμεσα………και όπως λέγει ο Όμηρος: «γρήγορος όπως ένα πουλί, ή όπως η σκέψη» καθότι πολύ συχνά προκύπτουν απροσδόκητες καταστάσεις που απαιτούν αστραπιαίες αποφάσεις χωρίς περιθώρια εσφαλμένων εκτιμήσεων.
Να είναι γενναιόδωρος (να μην είναι φιλάργυρος) προσόν που πρέπει να εκτιμάται ιδιαιτέρως, δεδομένου ότι είναι απαραίτητο για την αδιάφθορη και απρόσκοπτη διαχείριση των υποθέσεων. Διότι πολλοί είναι αυτοί που μπορούν να αντιμετωπίσουν με θάρρος τις ασπίδες και τα δόρατα του εχθρού, αλλά είναι ευάλωτοι στην γοητεία του χρυσού, ο οποίος όμως αποτελεί ένα ισχυρό όπλο ενάντια στον εχθρό και ιδιαίτερα χρήσιμο για την νίκη.
Να μην είναι πολύ νέος, ούτε ηλικιωμένος (μεσήλικας) δεδομένου ότι ο μεν νεαρός άνδρας δεν εμπνέει εμπιστοσύνη, ο δε γέρος είναι αδύναμος και αμφότεροι είναι επιρρεπείς σε σφάλματα…………….ο μεν νεαρός λόγω παρορμητικότητας και απερισκεψίας, ο δε ηλικιωμένος λόγω φυσικής αδυναμίας.
Η ιδανική ηλικία βρίσκεται κάπου μεταξύ των δύο ηλικιών (μεσήλικας) διότι το φυσικό σθένος υπάρχει στον άνδρα που δεν έχει γεράσει και η ευθυκρισία στον άνδρα που δεν είναι πολύ νέος. Όσοι εκτιμούν την σωματική δύναμη χωρίς ευθυκρισία, ή την ευθυκρισία χωρίς σωματική δύναμη, θα αποτύχουν. Διότι ένα αδύναμο μυαλό δεν μπορεί να παράγει πολύτιμες ιδέες, ούτε η δύναμη από μόνη της να φέρει σε πέρας οποιαδήποτε αποστολή.
Ο στρατηγός πρέπει να είναι άνθρωπος με καλή φήμη, επειδή η πλειοψηφία των ανδρών, όταν τίθενται υπό τας διαταγάς αγνώστων στρατηγών, αισθάνονται άβολα. Διότι ουδείς υπακούει εθελοντικά σε κάποιον ο οποίος είναι κατώτερός του.
Είναι απολύτως απαραίτητο, ένας στρατηγός να διαθέτει εξαιρετικά γνωρίσματα και χαρακτήρα.
Επιπλέον, ένας άνδρας με καλή φήμη αποτελεί ιδανική επιλογή επιλογή, διότι οι άνδρες θα έχουν εξαρχής αυθόρμητη και φυσική αγάπη για τον στρατηγό τους, θα εκτελούν γρήγορα τις εντολές του, θα τον εμπιστεύονται και θα συνεργάζονται μαζί του, σε περίπτωση κινδύνου.
Θα προτιμούσα ο στρατηγός μας να είναι πατέρας, αν και δεν θα ηρνούμην σε άτεκνο, υπό τον όρο ότι θα είναι καλός άνθρωπος. Διότι εφόσον έχει μικρά παιδιά, είναι ισχυρό κίνητρο να διατηρήσει την καρδιά του αγνή και τις δεσμεύσεις προς την πατρίδα. Όταν δε τα παιδιά του ενηλικιωθούν, θα γίνουν σύμβουλοι και βοηθοί, πιστοί θεματοφύλακες των μυστικών του, βοηθώντας τον να διεκπεραιώσει επιτυχώς τις υποθέσεις του κράτους.
Να είναι καλός ρήτορας. Διότι όταν ο στρατηγός ομιλεί στους άνδρες του πριν από τη μάχη, η ενθάρρυνση των λόγων του, τους κάνει να περιφρονούν τον κίνδυνο και να επιδιώκουν την τιμή. Αν συμβεί κάποια καταστροφή στο στράτευμα, μια ενθαρρυντική ομιλία θα δώσει νέα δύναμη στις ψυχές των ανδρών, καθότι μια επιδέξια διοίκηση είναι πολύ πιο χρήσιμη στην αντιμετώπιση της απογοήτευσης την ώρα της ήττας, από τους ιατρούς που φροντίζουν τους τραυματίες.
Διότι οι ιατροί φροντίζουν μόνο τους τραυματίες, ενώ ο εύγλωττος στρατηγός, όχι μόνο εμψυχώνει τους ανήμπορους, αλλά «στήνει ξανά στα πόδια τους» και τους υγιείς.
Ακριβώς όπως οι κρυφές ασθένειες είναι δυσκολότερο να θεραπευθούν, έναντι αυτών με εξωτερικά συμπτώματα, έτσι είναι δυσκολότερο για μια ομιλία να θεραπεύσει μια απελπισμένη καρδιά, από ένα καταπονημένο σώμα.
Ουδεμία πόλη θα παρατάξει στρατό στο πεδίο της μάχης χωρίς στρατηγό, ούτε θα επιλέξει στρατηγό ο οποίος δεν μπορεί να ρητορεύσει.
Ένας εύπορος άνθρωπος κατά τη γνώμη μου δεν πρέπει να επιλέγεται ως στρατηγός λόγω του πλούτου του, εφόσον δεν πληροί τα απαιτούμενα προσόντα, ούτε ένας πτωχός να είναι απορριπτέος λόγω της φτώχειας του. Δεν είναι απαραίτητο ο στρατηγός είναι πλούσιος ή φτωχός, καθότι δεν πρέπει να αποτελεί κριτήριο επιλογής η περιουσιακή του κατάσταση, αλλά ο χαρακτήρας του.
Ο εύπορος στρατηγός που είναι καλός δύναται νε ξεπεράσει τον ευγενή, ενώ ο κακός θα μπορέσει να πράξει το ίδιο στον βαθμό που η πανοπλία από χρυσό και ασήμι ξεπερνά εκείνη από χαλκό και σίδηρο – καθότι οι πρώτες πλεονεκτούν σε διακόσμηση αλλά οι δεύτερες σε αποτελεσματικότητα – υπό τον όρο ότι αυτός δεν θα είναι φιλοχρήματος, ακόμη και αν ήταν ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο. Με αυτήν την έκφραση αναφέρομαι στους τοκογλύφους, εμπόρους, ή εκείνους που ασχολούνται με παρόμοιες εργασίες. Διότι αυτοί οι άνδρες είναι μικρόνοοες, συγκινούνται από το κέρδος και ανησυχούν για το πώς θα αποκτήσουν χρήματα, χωρίς να διαθέτουν ίχνος από τα ευγενή αισθήματα ενός στρατηγού.
Θα χαιρετίζαμε ένα όνομα προερχόμενο από επιφανή οικογένεια, αλλά χωρίς αυτό να αποτελεί αποκλειστικό κριτήριο επιλογής.
Διότι είναι επικίνδυνο να εξετάσουμε τα επιτεύγματα που πέτυχαν οι πρόγονοί του στρατηγού και όχι τι καλείται να επιτύχει αυτός τώρα. Στην πραγματικότητα, είναι ανοησία να τιμάμε τους στρατιώτες για τις ευγενείς πράξεις των ιδίων και όχι των προγόνων τους και από την άλλη πλευρά να επιλέγουμε στρατηγούς έστω και ανίκανους, λόγω των προγόνων τους.
Φυσικά, αν ο στρατηγός διαθέτει ευγενή καταγωγή και πληροί τα υπόλοιπα προσόντα είναι τυχερός……………………………..αλλά το όνομα χωρίς τις λοιπές αρετές είναι άχρηστο.
Αρχαίο κείμενο
chilonas.wordpress.com