Άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως: ο ευσεβής υπηρέτης του Θεού και των συνανθρώπων του (1846-1920)

γράφει και συνθέτει πληροφορίες ο Φιλίστωρ Ι. Β. Δ.
Γέννηση του Αγίου και τα πρώτα δύσκολα χρόνια (1846-1886)
Ο Άγιος Νεκτάριος λεγόταν κατά κόσμον Νεκτάριος Κεφαλάς και γεννήθηκε στην Σηλυβρία της Ανατολικής Θράκης στις 1 Οκτωβρίου 1846, όπου και έζησε τα πρώτα 14 χρόνια της ζωής του. Εκεί έλαβε την πρώτη στοιχειώδη εκπαίδευση, όμως η πολύτεκνη οικογένεια του δεν διέθετε πόρους για να συνεχίσει σε ανώτερες σπουδές που ήταν τότε ιδιαίτερα πολυδάπανες. Σε ηλικία 15 χρόνων ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη όπου έζησε στα όρια της στοιχειώδους επιβίωσης εργαζόμενος σε μια αποθήκη καπνών. Λίγα χρόνια μετά αναλαμβάνει παιδονόμος στην Αγιοταφική Σχολή όπου διευθυντής ήταν ο θείος του Αλέξανδρος Τριανταφυλλίδης.

Με συστατική επιστολή του θείου του προς τον μητροπολίτη Γρηγόριο, μετέβη στην Χίο το 1866 όπου παρέμεινε για επτά χρόνια ως γραμματοδιδάσκαλος. Στο διάστημα αυτό μελέτησε με ζήλο τα έργα των πατέρων της εκκλησίας αλλά και πολλά κλασσικά έργα της Αρχαίας Ελληνικής γραμματείας. Σταδιακά αποκρυσταλλώθηκε μέσα του η έμφυτη τάση του προς την λατρεία του Θεού, και σε ηλικία 30 ετών, στις 7 Νοεμβρίου 1876, ασπάστηκε τον μοναχικό βίο υπό το όνομα Λάζαρος. Κατά την περίοδο αυτή ήρθε σε επαφή με το μοναστικό κίνημα των "Κολλυβάδων", αλλά και με τον Γέροντα Παχώμιο Αρελά (1840-1905) με τον οποίο διατήρησε έναν ισχυρό πνευματικό δεσμό.  Στην Χίο παρακολούθησε σπουδές του Γυμνασίου λαμβάνοντας πτυχίο το 1881.
Στην συνέχεια ταξίδεψε στην Αλεξάνδρεια όπου και συναντήθηκε με τον Πατριάρχη Σωφρόνιο Δ΄ τον Βυζάντιο (1798-1899) κομίζοντας συστατικές επιστολές από σημαίνουσες προσωπικότητες της Χίου. Ο Σωφρόνιος σχημάτισε θετική εικόνα για τον Νεκτάριο και αποφάσισε να χρηματοδοτήσει μέσω των εύπορων αδερφών Χωρέμη τις θεολογικές σπουδές του ιεροδιάκονου στο πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1881 ο Νεκτάριος γράφτηκε στο πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά επειδή η οικονομική ενίσχυση που λάμβανε δεν του εξασφάλιζε ούτε τα στοιχειώδη, κατάφερε μετά από εξετάσεις να εξασφαλίσει μια υποτροφία που του επέτρεψε να ολοκληρώσει τις σπουδές το 1885 με τον βαθμό "Καλώς", πολύ σημαντικό επίτευγμα για έναν άνθρωπο της ηλικίας του με μηδενικό οικονομικό υπόβαθρο.
Η παραμονή του του στην Αίγυπτο - μητροπολίτης Πενταπόλεως και οι αδικίες εις βάρος του (1886-1890)

Ακολούθως επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια όπου χειροτονήθηκε πρεσβύτερος και το 1886 Μέγας Αρχιμανδρίτης στο Κάιρο. Τα επόμενα τρία χρόνια θα αναπτύξει ένα πολύπλευρο θρησκευτικό και φιλανθρωπικό έργο στην ευρύτερη περιοχή του Καΐρου, με φιλοπονία και εργατικότητα παρά τις αρκετές φορές που αρρώστησε λόγω του κλίματος της περιοχής αλλά και λόγω της ασθενικής του φύσης. Σε αναγνώριση του έργου του, στις 15 Ιανουαρίου 1889 εκλέχθηκε μητροπολίτης Πενταπόλεως, μιας περιοχής που βρισκόταν στην Λιβύη. Ο Νεκτάριος συνέχισε το έργο του με την ίδια θέρμη παρά τους ανύπαρκτους οικονομικούς πόρους, που τον εξανάγκαζαν να ζει με πολλές στερήσεις.
Η ανέλιξη του Νεκτάριου σε ένα τόσο σοβαρό εκκλησιαστικό αξίωμα σε συνδυασμό με την γενική αναγνώριση του ανώτερου χριστιανικού του ήθους τον κατέστησαν αυτόματα έναν βασικό υποψήφιο για την θέση του πατριάρχη Αλεξανδρείας, καθώς ο ευεργέτης του Σωφρόνιος ήταν τότε πάνω από 90 ετών. Αυτό όμως θορύβησε εκκλησιαστικούς κύκλους του πατριαρχείου που κατάφεραν να τον διαβάλουν στον Πατριάρχη ως ότι δήθεν ετοιμάζει την εκθρόνιση του. Το εκκλησιαστικό παρασκήνιο της εποχής ήταν έντονο με μυστικές υποσχέσεις, διαπραγματεύσεις και συμφωνίες μεταξύ υποψηφίων για τη θέση του Πατριάρχη (όπως ο Θηβαΐδος Γερμανός) με αξιωματούχους του Πατριαρχείου αλλά και με λαϊκούς και εύπορους ομογενείς. Ο Σωφρόνιος παρασύρθηκε από τους διαβολείς του Νεκτάριου και στις 11 Ιουλίου 1890 τον καθαίρεσε με έναν βίαιο και αντιεκκλησιαστικό τρόπο, σε μια ενέργεια που σχολιάστηκε αρνητικά και από τον Γενικό πρόξενο της Ελλάδας στη Αίγυπτο Ιωάννη Γρυπάρη. Ο Νεκτάριος δεν αντέδρασε στην προσβολή που του έγινε αλλά αποχώρησε αμέσως από την Αίγυπτο χωρίς να διαμαρτυρηθεί και χωρίς να μάθει ποτέ τον πραγματικό λόγο καθαίρεσης του.

Επιστροφή στην Ελλάδα - ιεροκήρυκας στην Χαλκίδα και στην Φωκίδα (1890-1894)
Τον Αύγουστο του 1890 ο Νεκτάριος ήρθε στην Αθήνα αποφασισμένος να αποτραβηχτεί ως μοναχός στο Άγιο Όρος. Μετά από παραινέσεις του επισκόπου Πατρών Δαμασκηνού, ο Νεκτάριος με επιστολή του στην Ιερά Σύνοδο ζήτησε εθελοντικά να του δοθεί μια θέση ιεροκήρυκα, προφανώς κατώτερη από το εκκλησιαστικό αξίωμα που κατείχε. Αρχικώς προβλήθηκαν προσχώματα από το υπουργείο Εκκλησιαστικών και δημόσιας εκπαίδευσης και τον υπουργό Αχιλλέα Γεροκωστόπουλο καθώς ο Νεκτάριος δεν διέθετε την Ελληνική ιθαγένεια. Χάρις την βοήθεια του δήμαρχου Αθηναίων Τιμολέοντα Φιλήμονα, αλλά κυρίως του Μιχαήλ Μελά, το εμπόδιο αυτό ξεπεράστηκε και ο Νεκτάριος διορίστηκε ιεροκήρυκας στην Χαλκίδα.
Από την πρώτη ημέρα που έφτασε στην Χαλκίδα ο Νεκτάριος ανέπτυξε πλούσια θρησκευτική και φιλανθρωπική δράση σε όλη την ευρύτερη περιοχή. Μετείχε στις πανηγύρεις, επισκέφτηκε τις φυλακές και τα σχολεία, βοήθησε φιλότιμα τους φτωχούς με τους ανύπαρκτους οικονομικούς πόρους που διέθετε. Εκφωνούσε θρησκευτικούς λόγους που σαγήνευαν τους πιστούς, αλλά επίσης τελούσε μυστήρια στις περιοχές που επισκεπτόταν. Η δραστηριότητα του επαινέθηκε από τον τοπικό τύπο αλλά μπήκε στο στόχαστρο εκκλησιαστικό κύκλων της Χαλκίδας αλλά και της Αρχιεπισκοπής Αθηνών που οδήγησαν το καλοκαίρι του 1892 σε αναφορές και εκκλησιαστικές επιπλήξεις από την Ιερά Σύνοδο και την Γενική επισκοπική Επιτροπή Χαλκίδος, η δεύτερη δε συνταγμένη με άκρως προσβλητικό και επιθετικό ύφος τον κατηγορούσε ακόμη και για χρηματισμό!
Ο Νεκτάριος δεν αντέδρασε αλλά παραιτήθηκε με ευπρεπή επιστολή του 26 λέξεων στην Ιερά Σύνοδο, παραίτηση που δεν έγινε δεκτή, ενώ μεγάλες αντιδράσεις υπέρ του Νεκτάριου σημειώνονταν και στην κοινή γνώμη της Χαλκίδας. Τον Αύγουστο του 1893 ο Νεκτάριος μετατέθηκε στην περιοχή της Φθιώτιδας και της Φωκίδας μετά από απόφαση του υπουργού Αθανάσιου Ευταξία που εκλεγόταν στην περιοχή, προς μεγάλη θλίψη των Χαλκιδέων πιστών. Ο Νεκτάριος έμεινε μόλις έξι μήνες στον νέο τόπο δράσης του καθώς  προβλήθηκε ως πιθανός νέος διευθυντής της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής. Την υποψηφιότητα του στήριξε ο τέως υπουργός Αθανάσιος Ευταξίας και ο μητροπολίτης Αθηνών Γερμανών και τελικώς επελέγη από τον υπουργό Εκκλησιαστικών Δημήτριο Καλλιφρονά με εισήγηση του στον Βασιλιά Γεώργιο Α΄ στις 28 Φεβρουαρίου 1894.

Διευθυντής στην Ριζάρειο Σχολή, παραίτηση και μοναχικός βίος στην Αίγινα (1894-1920)
Ο Νεκτάριος ανέλαβε την διεύθυνση της Ριζαρείου σχολής σε ηλικία 48 ετών και αμέσως έδωσε δείγμα γραφής του ήθους του, της μόρφωσης και των ικανοτήτων του. Κατάφερε να κρατήσει την σχολή μακριά από πολιτικές επιρροές, αναμόρφωσε εκ βάθρων το περιεχόμενο της ύλης του εκπαιδευτικού προγράμματος, την βελτίωση της διατροφής των σπουδαστών, την άθληση τους και την διδασκαλία σε αυτούς μαθημάτων γεωπονίας. Διοργάνωσε διαλέξεις στην σχολή από σπουδαίους επιστήμονες, εμπλούτισε το περιεχόμενο της βιβλιοθήκης της σχολής, κατέστησε την σχολή κέντρο ευσέβειας και προσευχής. Ο ίδιος υπήρξε βαθύς γνώστης της Αρχαίας Ελληνικής γραμματείας, την χρησιμοποίησε εκτεταμένα στην διδασκαλία του, ενώ θεωρούσε τους σύγχρονους Έλληνες απευθείας απογόνους των Αρχαίων Ελλήνων. Αλλά δεν περιορίστηκε μόνο σε αυτά. Η φιγούρα του να προσεύχεται δημοσίως στον περίβολο της σχολής ήταν οικεία στους μαθητές του και στο προσωπικό της σχολής. Διοίκησε με υποδειγματικό τρόπο την Ριζάρειο Σχολή αντιστεκόμενος με σταθερότητα σε όλες τις εξωγενείς πιέσεις και τις προσπάθειες επέμβασης στο έργο του. Σώζονται οι επιστολές του όπου περιγράφει την άρνηση του να "χαριστεί" σε σπουδαστές που είχαν υποπέσει σε πειθαρχικά παραπτώματα και διέθεταν υψηλές γνωριμίες. Το 1908 παραιτήθηκε οριστικά από την διεύθυνση της Ριζαρείου για λόγους υγείας και αποτραβήχτηκε στην Αίγινα. Ήδη από το 1904 με ενέργειες του Νεκτάριου είχε ανακαινιστεί μερικώς το μισοερειπωμένο μοναστήρι του νησιού και είχαν εγκατασταθεί μοναχές από τον κύκλο του.
Στην Αίγινα παρέμεινε από το 1908 ως το τέλος της ζωής του. Με προσωπικές του δαπάνες ανοικοδόμησε την εκκλησία της Αγίας Τριάδας, μερικά κελιά, το μαγειρείο, την τραπεζαρία, το αρχονταρίκι, αποθήκες και άλλα βοηθητικά κτίσματα. Παρά την ασθενική του φύση, ο Νεκτάριος εργάστηκε σκληρά χειρωνακτικά σε όλη αυτή την περίοδο μέχρι το 1920, ενώ τελούσε καθημερινά όλες τις προβλεπόμενες από το μοναχικό Τυπικό Ιερές ακολουθίες. Διέθεσε όλα του τα υπάρχοντα υπέρ του μοναστηριού και το διοίκησε μέχρι το τέλος της ζωής του με υποδειγματικό τρόπο, σύνεση και πίστη στον Θεό. Ειδικά τα χρόνια του Α΄ παγκοσμίου πολέμου το μοναστήρι επέδειξε μεγάλο φιλανθρωπικό έργο στους δοκιμαζόμενους Αιγινήτες με ηγέτη της ανθρωπιστικής αυτής προσπάθειας τον ίδιο τον Άγιο Νεκτάριο. Η δραστηριότητα του όμως κίνησε τον φθόνο από την επίσημη εκκλησία και το μοναστήρι δεν αναγνωρίστηκε επισήμως όσο ο Νεκτάριος ζούσε, αλλά αντιθέτως ο επίσκοπος Αθηνών Θεόκλητος συνεχώς ζητούσε γραπτές εξηγήσεις. Το μοναστήρι δεν αναγνωρίστηκε ούτε μετά την απομάκρυνση του Θεόκλητου λόγω του αναθέματος κατά του Βενιζέλου το 1917, αλλά ούτε ο διάδοχος του φιλοβενιζελικός Μελέτιος Μεταξάκης αναγνώρισε το μοναστήρι. Το πιθανότερο είναι ότι καθώς η φήμη του Νεκτάριου και του μοναστηριού αυξανόταν θεαματικά με την πάροδο των χρόνων, αυτό δεχόταν πολλές σημαντικές οικονομικές ενισχύσεις από πολλούς πιστούς, κάτι που μάλλον είχε κινήσει τον φθόνο σε ισχυρούς εκκλησιαστικούς κύκλους. Η αναγνώριση του μοναστηριού τελικά επιτεύχθηκε τέσσερα χρόνια μετά την κοίμηση του Αγίου, και ανακοινώθηκε στις μοναχές με επιστολή του Αρχιεπισκόπου Χρυσόστομου, στις 15 Μαΐου του 1924.



Η κοίμηση του Αγίου Νεκταρίου (1920) και μια σύντομη αποτίμηση του 
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Άγιος Νεκτάριος έπασχε από χρόνια προστατίτιδα, η οποία του δημιουργούσε αφόρητους πόνους. Τελικά συμφώνησε στις συστάσεις των γιατρών και ήρθε στην Αθήνα στο Αρεταίειο νοσοκομείο. Εκεί νοσηλεύτηκε -στον 2ο θάλαμο του 2ου ορόφου (ήταν θάλαμος Γ θέσης: απορίας)- για δύο σχεδόν μήνες. Ο Νεκτάριος "κοιμήθηκε" στις 8 Νοεμβρίου 1920, μετά από μια δίμηνη δοκιμασία και αφόρητους πόνους. Ακολούθησε μια αλυσίδα από θαύματα σχετικά με το ιερό του λείψανο, στα οποία υπήρξαν εκατοντάδες μάρτυρες των οποίων οι μαρτυρίες που έχουν καταγραφεί είναι συγκλονιστικές. Το λείψανο του Νεκτάριου παρέμεινε αναλλοίωτο μέχρι το 1953. Η ορθόδοξη Ελληνική Εκκλησία τον κατέταξε επισήμως στις δέλτους των Αγίων της στις 20 Απριλίου 1961 και η μνήμη του γιορτάζεται στις 9 Νοεμβρίου.
Ο Άγιος Νεκτάριος υπήρξε ένα υπόδειγμα αμνησίκακου ανθρώπου, είχε έμφυτη κλήση προς τον Θεό, έζησε σύμφωνα με τις επιταγές της εκκλησίας πάντοτε νομιμόφρων, στάθηκε υπεράνω προσωπικών φιλοδοξιών και επιδιώξεων, έμεινε μακριά από τους ανταγωνισμούς στα ανώτερα εκκλησιαστικά αξιώματα. Κατηγορήθηκε και αδικήθηκε βάναυσα όσο λίγοι αλλά σε καμία περίπτωση δεν ανταπέδωσε, αλλά αντιθέτως ήταν πράος, ήρεμος, υπομονετικός σε όλες αυτές τις κατηγορίες και εξευτελισμούς που κατά καιρούς τον υπέβαλαν. Υπάρχουν δε επιστολές που αντάλλασσαν οι ανταγωνιστές του κατά την διάρκεια της παραμονής του στην Αίγυπτο, ιερωμένοι και οι ίδιοι, που τον ειρωνεύονταν για τον πράο και αμνησίκακο τρόπο συμπεριφοράς του. Αν διαβάσουμε προσεχτικά την βιογραφία του θα δούμε ότι ο Άγιος αντιμετώπισε την αδιάκοπη εχθρότητα της επίσημης εκκλησίας καθόλη την διάρκεια του βίου του!  Και όμως ούτε μια λέξη μνησικακίας δεν βγήκε από τα χείλη του, καθώς τέτοιες συμπεριφορές ήταν ξένες με την ιδιοσυγκρασία του. Σε όλες του τις επιστολές προς αυτούς που τον αδίκησαν κατάφωρα αποτυπώνεται αυτό ξεκάθαρα, καθώς ο Άγιος Νεκτάριος έγραψε πάντοτε με αξιοπρέπεια και σεβασμό ακόμη και όταν τον αδικούσαν κατάφωρα. Η ζωή του όλη στηρίχθηκε στο Σωκρατικό "καλύτερα να αδικείσαι παρά να αδικείς" (μάλλον αδικείσθαι ή αδικείν). Στηρίχθηκε στην πίστη του στον Θεό και αναμφίβολα δικαιώθηκε για την επιλογή του αυτή. Υπήρξε ένας Άγιος Άνθρωπος με όλη την σημασία της λέξης και αυτό το πιστοποιούν όσοι τον γνώρισαν από κοντά και διατήρησαν ζωντανή την ανάμνηση του.
Ο Άγιος Νεκτάριος και η Εθνική Ελληνική Ιδέα

Κατά την περίοδο που ήταν διευθυντής της Ριζαρείου Σχολής, ο Άγιος Νεκτάριος προσπάθησε να τονώσει την φιλοπατρία των σπουδαστών του, συμμετέχοντας ενεργά στον εθνικό ξεσηκωμό για την υποστήριξη του Μακεδονικού Αγώνα. Όταν στις 18 Οκτωβρίου 1904 έγινε γνωστός ο θάνατος του Παύλου Μελά όλοι οι μαθητές της Ριζαρείου συμμετείχαν στα παλλαϊκά μνημόσυνα υπέρ της μνήμης του. Την ίδια περίοδο διεξήχθη έρανος μεταξύ των φοιτητών και των καθηγητών της Σχολής υπέρ του Μακεδονικού Αγώνα που απέδωσε 155 δρχ. Στις 21 Μαΐου 1905 στην εκκλησία της Ριζαρείου τελέστηκε νέο μνημόσυνο υπέρ των "εν Μακεδονία πεσόντων".
Σύμφωνα με ομιλία του προς τους αποφοίτους της Σχολής το 1906, ο Άγιος Νεκτάριος επιφύλασσε ένα ανώτερο ρόλο για τους Έλληνες ανάμεσα στα υπόλοιπα Βαλκανικά έθνη που είχαν παρασυρθεί από τον εθνικό εγωισμό τους. Σύμφωνα με τον Άγιο, το Ελληνικό Έθνος οφείλει να τελειωθεί στην σοφία και στην αρετή αποκτώντας απόλυτη επίγνωση των ανθρωπίνων και των Θείων πραγμάτων και να εργαστούν υπέρ της φώτισης των γειτονικών Εθνών όπως ακριβώς είχαν φωτίσει την Ανθρωπότητα οι Αρχαίοι του πρόγονοι. Καλούσε τους απόφοιτους να εργαστούν υπέρ της πατρίδας τους και υπέρ του Δικαίου και της Αλήθειας με ζήλο και φιλοπατρία.

Τέλος, υπογράμμιζε την ανάγκη της Ελλάδας και της κοινωνίας για πολιτικούς ηγέτες αφοσιωμένους στις αρχές του Σταυρού, που θα εργάζονται με υπεράνθρωπο τρόπο υπέρ του κοινωνικού συνόλου και όχι υπέρ του εαυτού τους.....

Πηγές
Σοφοκλής Γ. Δημητρακόπουλος, Ο Άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως, η πρώτη άγια μορφή των καιρών μας
http://www.agios-nektarios.gr/01_bios.html

http://www.diakonima.gr/

http://koukfamily.blogspot.gr/2016/11/blog-post_503.html
Επίμετρον - Τίποτα να μην σας απελπίζει!
Αγίου Νεκταρίου
Σκοπός της ζωής μας είναι να γίνουμε τέλειοι και άγιοι. Να αναδειχθούμε παιδιά του Θεού και κληρονόμοι της βασιλείας των ουρανών. Ας προσέξουμε μήπως, για χάρη της παρούσας ζωής, στερηθούμε τη μέλλουσα, μήπως, από τις βιοτικές φροντίδες και μέριμνες, αμελήσουμε το σκοπό της ζωής μας.
Η νηστεία, η αγρυπνία και η προσευχή από μόνες τους δεν φέρνουν τους επιθυμητούς καρπούς, γιατί αυτές δεν είναι ο σκοπός της ζωής μας, αποτελούν τα μέσα για να πετύχουμε το σκοπό. Στολίστε τις λαμπάδες σας με αρετές.
Αγωνιστείτε ν’ αποβάλετε τα πάθη της ψυχής. Καθαρίστε την καρδιά σας από κάθε ρύπο και διατηρήστε την αγνή, για να έρθει και να κατοικήσει μέσα σας ο Κύριος, για να σας πλημμυρίσει το Άγιο Πνεύμα με τις θείες δωρεές. Παιδιά μου αγαπητά, όλη σας η ασχολία και η φροντίδα σ’ αυτά να είναι. Αυτά ν’ αποτελούν σκοπό και πόθο σας ασταμάτητο. Γι’ αυτά να προσεύχεστε στο Θεό. Να ζητάτε καθημερινά τον Κύριο, αλλά μέσα στην καρδιά σας και όχι έξω από αυτήν. Και όταν Τον βρείτε, σταθείτε με φόβο και τρόμο, όπως τα Χερουβείμ και τα Σεραφείμ, γιατί η καρδιά σας έγινε θρόνος του Θεού. Αλλά για να βρείτε τον Κύριο, ταπεινωθείτε μέχρι το χώμα, γιατί ο Κύριος βδελύσσεται τους υπερήφανους, ενώ αγαπάει και επισκέπτεται τους ταπεινούς στην καρδιά.
Αν αγωνίζεσαι τον αγώνα τον καλό, ο Θεός θα σε ενισχύσει. Στον αγώνα εντοπίζουμε τις αδυναμίες, τις ελλείψεις και τα ελαττώματά μας. Είναι ο καθρέφτης της πνευματικής μας καταστάσεως. Όποιος δεν αγωνίστηκε, δεν γνώρισε τον εαυτό του. Προσέχετε και τα μικρά ακόμα παραπτώματα. Αν σας συμβεί από απροσεξία κάποια αμαρτία, μην απελπιστείτε, αλλά σηκωθείτε γρήγορα και προσπέστε στο Θεό, που έχει τη δύναμη να σας ανορθώσει. Μέσα μας έχουμε αδυναμίες και πάθη και ελαττώματα βαθιά ριζωμένα, πολλά είναι και κληρονομικά. Όλα αυτά δεν κόβονται με μία σπασμωδική κίνηση ούτε με την αδημονία και τη βαρειά θλίψη, αλλά με υπομονή και επιμονή, με καρτερία, με φροντίδα και προσοχή. Η υπερβολική λύπη κρύβει μέσα της υπερηφάνεια. Γι’ αυτό είναι βλαβερή και επικίνδυνη, και πολλές φορές παροξύνεται από το διάβολο, για ν’ ανακόψει την πορεία του αγωνιστή.
Ο δρόμος που οδηγεί στην τελειότητα είναι μακρύς. Εύχεστε στο Θεό να σας δυναμώνει. Να αντιμετωπίζετε με υπομονή τις πτώσεις σας και, αφού γρήγορα σηκωθείτε, να τρέχετε και να μη στέκεστε, σαν τα παιδιά, στον τόπο που πέσατε, κλαίγοντας και θρηνώντας απαρηγόρητα. Αγρυπνείτε και προσεύχεστε, για να μην μπείτε σε πειρασμό. Μην απελπίζεστε, αν πέφτετε συνέχεια σε παλιές αμαρτίες. Πολλές απ’ αυτές είναι και από τη φύση τους ισχυρές και από τη συνήθεια. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, και με την επιμέλεια νικιούνται. Τίποτα να μη σας απελπίζει.
istorikathemata.com