Η εξέλιξη της εικόνας του Άϊ Βασίλη (Santa Claus)

μετάφραση επιμέλεια – επεξεργασία Χείλων
Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουν οι περισσότεροι, η εικόνα του Santa Claus (Άϊ Βασίλης) όπως τον γνωρίζουμε σήμερα (έλκηθρο με ελάφια – δώρα – ευτραφής – λευκή γενειάδα – κόκκινο κοστούμι  με λευκή γούνα) δεν είναι δημιούργημα της εταιρείας Coca Cola. Παρόλο που οι διαφημιστικές καμπάνιες των Χριστουγέννων της δεκαετίας του 1930 – 40 ήταν το κλειδί για την αρχική σύλληψη της εικόνας, εντούτοις η σύγχρονη απεικόνισή του διαμορφώθηκε πριν αρκετές δεκαετίες. Στην περιγραφή που δίνεται το 1822 από τον Clement Moore στο έργο «Επίσκεψη από τον άγιο Νικόλαο», μέσω του καλλιτέχνη Thomas Nast και αργότερα του Norman Rockwell, ο Santa Claus σταδιακά αποκτά διάφορες περιβολές, μέχρι να καταλήξει στην γνωστή κόκκινη ενδυμασία που γνωρίζουμε σήμερα.
Παρακάτω ακολουθεί ένας εικονογραφημένος οδηγός με την ενδυματολογική εξέλιξη του Santa Claus.

13ος αιώνας
Το όνομα Santa Claus έχει τις ρίζες του στην ανεπίσημη Ολλανδική ονομασία του αγίου Νικολάου – Sinterklaas. Ο άγιος Νικόλαος ήταν άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας που είχε την φήμη δωροδότη (τοποθετούσε κέρματα στα παπούτσια φτωχών οι οποίοι τα άφηναν για αυτόν τον σκοπό).

Ο άγιος Νικόλαος του «Lipensky» όπως εμφανίζεται σε Ρωσική εικόνα του 1294 από εκκλησία του αγίου Νικολάου στο Νόβγκοροντ. – Πηγή
Ως προστάτης των παιδιών ο άγιος Νικόλαος έχει ταυτιστεί με τα παιδικά δώρα και οι ομοιότητες με τον σύγχρονο Santa Claus δεν σταματούν εκεί. Στην Ολλανδική εκδοχή………..ο Sinterklaas εμφανίζεται να μεταφέρει πράγματα, οδηγώντας πάνω από τις στέγες σε ένα τεράστιο άσπρο άλογο, έχοντας άτακτους βοηθούς που κρυφάκουγαν από τις καμινάδες για να μάθουν αν τα παιδιά είχαν καλή, ή κακή διαγωγή. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά τον συνδέουν επίσης με τον μύθο του Odin, ενός θεού που λατρευόταν από τους Γερμανικούς λαούς στην Βόρεια και Δυτική Ευρώπη πριν τον εκχριστιανισμό.
Παρά το γεγονός ότι στην Ευρώπη η εορτή του αγίου Νικολάου στις 6 Δεκεμβρίου ήταν πολύ δημοφιλής κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, μετά τον 16ο αιώνα ο εορτασμός έπαυσε στις Προτεσταντικές χώρες, εκτός της Ολλανδίας όπου διατηρήθηκε ο εορτασμός του Sinterklaas.
17ος αιώνας
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που συνεισέφερε στην εικόνα του Αϊ-Βασίλη ήταν το φαινόμενο του Πατέρα των Χριστουγέννων – επίσης γνωστό ως κύριος Χριστούγεννα και άρχοντας Χριστουγέννων – μια παραδοσιακή φιγούρα της Αγγλικής λαογραφίας που ταυτίζεται με την γενειοφόρο θεότητα Woden, ο οποίος αντιπροσωπεύει το πνεύμα της γενικότερης ευθυμίας των Χριστουγέννων, χωρίς όμως  να ταυτίζεται με παιδιά και δώρα.

Ο πατέρας των Χριστουγέννων όπως απεικονίζεται στο έργο του Josiah King «The Examination and Tryal of Father Christmas (1686)» – Πηγή
Τα πρώτα Αγγλικά παραδείγματα προσωποποίησης των Χριστουγέννων πιστεύεται ότι προέρχονται από ένα Χριστουγεννιάτικο τραγούδι του 15ου αιώνα που αναφέρεται στα «Μεγαλειώδη Χριστούγεννα». Η παραπάνω εικόνα που δημοσιεύθηκε λίγο μετά τα Χριστούγεννα, επανήλθε ως ιερή στην Αγγλία μετά την άρση απαγόρευσης ως σύμβολο «καθολικής δεισιδαιμονίας και αθεΐας»  
1810
Παρόλο που η ανατολική ακτή της Αμερικής ήταν γεμάτη από Ολλανδούς έποικους, εντούτοις η εικόνα του «Sinterklaas» θα γινόταν γνωστή στις αρχές του 19ου αιώνα και θα δημιουργούσε τον Αμερικανοποιημένο Άη Βασίλη. Μετά την Αμερικανική Επανάσταση η ήδη ισχυρή Ολλανδική επιρροή στην Νέα Υόρκη (παλαιά ονομασία Νέο Άμστερνταμ) έφερε ένα νέο κύμα ενδιαφέροντος στα Ολλανδικά έθιμα συμπεριλαμβανομένου του αγίου Νικολάου. Το 1804 ο John Pintard, ένας εμπνευσμένος πατριώτης και αρχαιολόγος, ίδρυσε τον Ιστορικό Σύλλογο Νέας Υόρκης και προώθησε τον άγιο Νικόλαο ως πολιούχο της πόλης. Την 6ηΔεκεμβρίου 1810 η πόλη φιλοξένησε το πρώτο δείπνο επετείου του αγίου Νικολάου και ο Pintard ανέθεσε στον καλλιτέχνη Alexander Anderson να σχεδιάσει μια εικόνα του αγίου για το εν λόγω δείπνο. Η απεικόνιση του Άντερσον είχε θρησκευτική χροιά, αλλά πλέον συμπεριλάμβανε την απόθεση δώρων στο τζάκι και τις κάλτσες, συμβολίζοντας την ανταμοιβή της καλής διαγωγής των παιδιών.

Η απεικόνιση του αγίου Νικολάου από τον Alexander Anderson κατόπιν παραγγελίας του John Pintard (1810) – Πηγή
Ένα έτος πριν την γιορτή του Ιστορικού Συλλόγου Νέας Υόρκης ο συγγραφέας Washington Irving είχε γράψει σχετικά με τον Santa στη σατιρική μυθοπλαστική έκδοση Knickerbocker της ιστορίας της Νέας Υόρκης, περιγράφοντας τον άγιο Νικόλαο ως έναν χαρούμενο χαρακτήρα που πετούσε με έλκηθρο που έσερναν τάρανδοι και παρέδιδε τα δώρα εμφανιζόμενος μέσα από τις καπνοδόχους. Το επόμενο βασικό βήμα για την διαμόρφωση της εικόνας του Αϊ-Βασίλη ήταν ποίημα του 1822 με τίτλο «Μια επίσκεψη του Αγίου Νικολάου» γραμμένο από τον Κλέμεντ Μουρ, το οποίο αργότερα έγινε γνωστό και ως το «Βράδυ πριν τα Χριστούγεννα». Ο Μουρ βασίσθηκε στην περιγραφή του Irving και την παράδοση του Pintard, προσθέτοντας ορισμένα στοιχεία από την Γερμανική και Σκανδιναβική μυθολογία για να δημιουργήσει το έλκηθρο και τα ονόματα των ταράνδων.
1863
Με την πάροδο του χρόνου, όλο και περισσότερα στοιχεία προστίθεντο στον μύθο του Αϊ Βασίλη. Ο γελοιογράφος Thomas Nast το 1863 καθόρισε την τρέχουσα εμφάνιση του Αϊ-Βασίλη δημοσιεύοντας μια εικόνα σε άρθρο του Harper με τίτλο «Μια Χριστουγεννιάτικη άδεια».

Λεπτομέρεια από την εικονογράφηση του Thomas Nast «Μια Χριστουγεννιάτικη άδεια» για το εξώφυλλο του Harper’s Weekly. 
Αργότερα στα σχέδια του Nast προστέθηκε το σπίτι στον βόρειο πόλο ως εργαστήριο κατασκευής παιχνιδιών, καθώς και ένα μεγάλο βιβλίο που περιείχε τα ονόματα των παιδιών που ήταν άτακτα ή φρόνιμα.
1864
Αν και ο Nast είχε συμπεριλάβει τα παρελκόμενα – όπως ταράνδους έλκηθρο, κ.λ.π, εν τούτοις το περίφημο κόκκινο κοστούμι δεν είχε ακόμη καθιερωθεί. Στις επόμενες δεκαετίες ο Αϊ Βασίλης θα εμφανιζόταν με ποικίλα χρώματα, όπως μπλε, πράσινο και κίτρινο όπως απεικονίζεται το 1864 στην έκδοση του Moore «Μια επίσκεψη του Αγίου Νικολάου».

Απεικόνιση του Άϊ Βασίλη από τον Clement Moore στο ποίημα «Η επίσκεψη του αγίου Νικολάου» Πηγή
1868
Σε διαφήμιση του 1868 για δαμάσκηνα βλέπουμε τον Αϊ Βασίλη να έχει κόκκινο σακάκι, αλλά το καπέλο είναι πράσινο και δεν φοράει παντελόνι.

Διαφήμιση των Sugar Plums, με τον Santa Claus ντυμένο στα κόκκινα σε έλκηθρο με ταράνδους – Πηγή
1881
Σε εικονογράφηση του 1881 από τον Thomas Nast που τιτλοφορείται «Χαρούμενος Santa» η σύγχρονη εικόνα αρχίζει να παίρνει μορφή, καθώς εμφανίζεται το χαρωπό πρόσωπο και το κόκκινο κοστούμι. 

Έγχρωμη έκδοση της εικόνας του Thomas Nast’s – Πηγή.

Το διάσημο σχέδιο του Thomas Nast, στην έκδοση του Harper’s Weekly της 1 Ιανουαρίου 1881.
1902
Το έργο «Η ζωή και οι περιπέτειες του Αϊ – Βασίλη» από τον Frank Baum συγγραφέα του «Μάγου του Οζ» περιλαμβάνει πολλές ενδυματολογικές λεπτομέρειες συνεισφέροντας στην εκλαΐκευση του μύθου του Άϊ Βασίλη, αφού στην πρώτη έκδοση του βιβλίου βλέπουμε να καθιερώνεται το κόκκινο κοστούμι. Σε αυτό το εξώφυλλο εικονογραφημένο από τον Αυστραλό Frank A. Nankivell, βλέπουμε ίσως για πρώτη φορά μια απεικόνιση του Santa, παρόμοια με την σημερινή.

Ο Αϊ Βασίλης σχεδιασμένος από τον Frank A. Nankivell (Δεκέμβριος 1902) – Πηγή
1906
Σε αυτό το διαφημιστικό φυλλάδιο Καναδικού πολυκαταστήματος του 1906, βλέπουμε τον Σάντα, με μαύρο περίγραμμα στο κοστούμι και καπέλο, παρεκκλίνοντας από την τυπική εικόνα.

Εξώφυλλο χριστουγεννιάτικου καταλόγου του Καναδικού πολυκαταστήματος Eaton του 1906 – Πηγή.
1913
Ο εικονογράφος Norman Rockwell, με τις πολλές απεικονίσεις του Αϊ-Βασίλη καθ’ όλη την δεκαετία του 1920, υπήρξε βασικός συντελεστής διαμόρφωσης της σύγχρονης απεικόνισής του. Παρακάτω παρατίθεται ένα δείγμα πριν τον 1ο Παγκόσμιο πόλεμο.

Εξώφυλλο του Norman Rockwell’s Δεκέμβριος 1913 – Πηγή
1914
Η παρακάτω Ιαπωνική απεικόνιση του 1914, καταδεικνύει την περαιτέρω εξάπλωση του Άϊ Βασίλη πέραν της Ευρώπης και Αμερικής.

Ιαπωνική απεικόνιση του Άϊ Βασίλη – Πηγή
1918
Ο Άϊ Βασίλης στην κλασσική του εμφάνιση σε Αμερικανική αφίσα προπαγάνδας του 1ου Παγκοσμίου πολέμου.

Αφίσα του Αμερικανικού Οργανισμού Τροφίμων 1918 – Πηγή
1920
Παρακάτω απεικονίζονται δύο θεματικά εξώφυλλα του Norman Rockwell για το Saturday Evening Post, παρόμοια με τις απεικονίσεις του Sundblom για την Coca Cola μια δεκαετία αργότερα. Οι εικόνες του Rockwell δίνουν έμφαση στα φυσιολογικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά και την νατουραλιστική πτυχή του χαρακτήρα, σε αντίθεση με τα cartoon χαρακτηριστικά που είχε παλαιότερα.

Εξώφυλλα του Saturday Evening Post από τον Norman Rockwell, αριστερά του 1920, δεξιά του 1922 – Πηγή
1930
Ο Άϊ Βασίλης στην Αυστραλία το 1930.

Εικονογραφημένο εξώφυλλο του Queenslander, Δεκέμβριος 1930 – Πηγή
1942
Στην παρακάτω Αμερικανική αφίσα του 2ου Παγκοσμίου πολέμου ο Άϊ Βασίλης απενδύεται το κόκκινο κοστούμι και αποκτά αποχρώσεις πολέμου.

Αφίσα του Γραφείου Διαχείρισης Κρίσεων, 1942 – Πηγή

Αφίσα του Γραφείου Διαχείρισης Κρίσεων, 1942 – Πηγή
Τελικά η αρχική σύλληψη της ιδέας του Santa Claus (Άϊ Βασίλη) εκπορεύθηκε από θρησκευτικά κίνητρα και εξελίχθηκε σε εμπορικό πρότυπο της εορταστικής περιόδου των Χριστουγέννων. Δεν παύει όμως να αποτελεί μια χαρακτηριστική φιγούρα που αποπνέει χαρά, αισιοδοξία αγαθότητα και η οποία λατρεύεται από τα παιδιά ταυτιζόμενη με  τα πολυπόθητα δώρα. Γι’ αυτό εξάλλου παραμένει διαχρονικό σύμβολο αθωότητας για τις παιδικές ψυχές…………ας είμαστε λοιπόν επιεικείς στην κρίση μας.
αρχική δημοσίευση εδώ
Πηγές
http://www.stnicholascenter.org/pages/origin-of-santa/
http://www.unmuseum.org/santa.htm
http://www.the-north-pole.com/history/
http://www.hymnsandcarolsofchristmas.com/santa/the_father_of_santa_claus.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Sinterklaas
http://en.wikipedia.org/wiki/Saint_Nicholas
http://en.wikipedia.org/wiki/Santa_Claus
chilonas.com/2016