Η εκστρατεία της Καλλίπολης και η θέση της Ελλάδας (1915)

Στις αρχές Ιανουαρίου 1915 η Ρωσία, πιεζόμενη στον Καύκασο από τους Τούρκους, ζήτησε Αγγλο Γαλλική βοήθεια. Μετά απ’ αυτό, αλλά και την σταθερή απόφαση της Ελλάδας να μείνει ουδέτερη, ο ΒρετανόςΥπουργός Ναυτικών Ουΐνστον Τσώρτσιλεισηγήθηκε την εκβίαση των Στενών των Δαρδανελίων από το Βρετανικό Στόλο, διότι εκτιμούσε ότι με τον κατάπλου στην Κωνσταντινούπολη θα κατέρρεε η Τουρκική αντίσταση και τα Βαλκανικά Κράτη θα προσχωρούσαν στους Συμμάχους.

Στις 28 Ιανουαρίου 1915 το Βρετανικό Πολεμικό Συμβούλιο αποφάσισε την πραγματοποίηση αυτής της ενέργειας, καθώς και την αποστολή, αμέσως μετά, εκστρατευτικού σώματος για την κατάληψη τηςχερσονήσου της Καλλιπόλεως και την επιτυχή ολοκλήρωση της εκστρατείας.

Χάρτης Δαρδανελίων_πηγή wikipedia
Τα Στενά των Δαρδανελίων, μήκους 70 χλμ. και πλάτους κάτω των 7.500 μέτρων, είχαν τα φρούριαΕρτογρούλ, Σεντ Ουλ Μπαχρ, Κουμ Καλέ καιΟρχανιέ στην είσοδο και τα Τσανάκ Καλέ και Κιλίντ Μπαχρ που πλαισιώνονταν από πλήθος πυροβολαρχιών και προστατεύονταν από πολλά ποντισμένα ναρκοπέδια, ενώ με το ρεύμα διοχετεύονταν στο Αιγαίο πολλές νάρκες.
Ο Στόλος που διατέθηκε για τον σκοπό αυτόν αποτελείτο από 18 θωρηκτά (14 Βρετανικά και 4 Γαλλικά) πολλά καταδρομικά και πλήθος μικρότερα σκάφη υπό το Βρετανό Αντιναύαρχο Κάρντεν. Η επιχείρηση θα γινόταν σε διαδοχικές φάσεις και περιλάμβανε την καταστροφή των φρουρίων της εισόδου και την εκκαθάριση των ναρκοπεδίων. Στη συνέχεια καταστροφή των εσωτερικών φρουρίων με παράλληλη άρση των ναρκοπεδίων και τέλος ενέργεια κατά της Κωνσταντινουπόλεως με τον συμμαχικό στόλο.

Στόλος Δαρδανελίων (πανοραμική άποψη) πηγή wikipedia
Από 19 μέχρι 25 Φεβρουαρίου 1915 βομβαρδίστηκαν σφοδρά τα τέσσερα φρούρια της εισόδου, τα οποία και καταστράφηκαν πλήρως. Στη συνέχεια, από 26 Φεβρουαρίου μέχρι 18 Μαρτίου, έγινε εκκαθάριση των ναρκοπεδίων της εισόδου. Ο Αντιναύαρχος Κάρντεν, θεωρώντας την παραπέρα ενέργεια παρακινδυνευμένη, αρνήθηκε να την αναλάβει και παραιτήθηκε. Στον αντικαταστάτη του Υποναύαρχο Ντε Ρόμπεκ η Βρετανική Κυβέρνηση έδωσε εντολή να εισπλεύσει στα Στενά. Στις 18 Μαρτίου 1915 άρχισε η επίθεση κατά των εσωτερικών φρουρίων και απέτυχε με απώλεια τριών θωρηκτών και πολλών άλλων μικρότερων πλοίων. Μετά την αποτυχία αυτή ζητήθηκε η συνδρομή του Εκστρατευτικού Σώματος, αφού ήταν πλέον φανερό ότι δεν ήταν δυνατή η εκβίαση των Δαρδανελίων μόνο με τις ναυτικές δυνάμεις.
Το Εκστρατευτικό Σώμα συγκροτήθηκε από 5 Βρετανικές μεραρχίες, δυνάμεως 65.000 αντρών και 1 Γαλλικής, δυνάμεως 17.000 αντρών υπό τον Στρατηγό Ντ’ Αμάντ. Η διοίκηση του Εκστρατευτικού Σώματος ανατέθηκε στον Στρατηγό Σερ Γιαν Χάμιλτον. Διατέθηκαν επίσης 150 πυροβόλα και τα πυρά του Στόλου.
Οι Τούρκοι από την πλευρά τους διέθεταν την 5^ηΣτρατιά, αποτελούμενη από 5 μεραρχίες με το Στρατηγείο της στην Καλλίπολη, η οποία μπορούσε να ενισχυθεί άμεσα από 21 μεραρχίες, κατανεμημένες από τη Σμύρνη μέχρι τη Θράκη και το Βόσπορο. Όλες αυτές οι δυνάμεις ήταν υπό τη διοίκηση του ΓερμανούΣτρατηγού Λίμαν Φον Σάντερς. Διέθεταν επίσης βαρύ πυροβολικό με φρουριακά πυροβόλα των 150, 210 και 350 χιλιοστών.
Η Χερσόνησος της Καλλιπόλεως, μήκους 75 χιλιομέτρων και πλάτους από 6 μέχρι 18 χιλιόμετρα, αποτελεί το δυτικό τμήμα των Δαρδανελίων και καλύπτεται κυρίως από όρη. Στο δυτικό μέρος έχει οροπέδια 150 – 200 μέτρων με μερικά κωνικά υψώματα, όπως το Μπουρνάζ Τεπέ (472 μ.) και τοΑκί Μπαμπά (226 μ.) που είναι σημεία προσανατολισμού για τους ναυτικούς. Το νότιο τμήμα της χερσονήσου ορίζεται από τον όρμο Κίλια και τις εκβολές του Ασμάκ Ντερέ κοντά στο Γκαμπά Τεπέ. Περιλαμβάνει το οροπέδιο Κιλίντ Μπαχρ, που δεσπόζει των Στενών και συνδεόταν εκείνη την εποχή οδικώς με το Γκαμπά Τεπέ, γι’ αυτό και αποτέλεσε τον αντικειμενικό σκοπό του Συμμαχικού Εκστρατευτικού Σώματος.
Εκατέρωθεν των στενών υπάρχουν απόκρημνα αντερείσματα που περιορίζουν τη δυνατότητα αποβάσεως. Αμμώδεις ακτές υπάρχουν στα νότια τουΓκαμπά Τεπέ και στο Σέντ Ουλ Μπαχρ. Ωστόσο, οι αποβιβαζόμενοι μόλις καταλάβουν τα αντερείσματα αυτά βρίσκονται μπροστά στο όρος Ακί Μπαμπά, που δεσπόζει και είναι φυσικό οχυρό, στηριζόμενο και από τις δύο πλευρές στη θάλασσα. Στους πρόποδές του υπάρχουν το χωριό Κριθιά και ο χείμαρρος Κερεβές Ντερέ, που σαν τάφρος καταλήγει στα ακρωτήρια της Έλλης και του Τεκέ. Βορειότερα μέχρι το Κιλίντ Μπαχρ οι επιτιθέμενοι θα συναντούσαν ακόμη πέντε με έξι απότομες χαράδρες, όπως αυτή του Κερεβές Ντερέ.

Σχεδιάγραμμα ναυτικής επίθεσης 18/3/1915
Μετά την επίθεση στις 18 Μαρτίου 1915, οι Τούρκοι οργάνωσαν την άμυνά τους στη χερσόνησο με χαρακώματα, ορύγματα, σκέπαστρα και πυροβολεία και έκαναν σχεδόν απόρθητη την τοποθεσία.
Στις 21 Απριλίου 1915 το αποβατικό Εκστρατευτικό Σώμα συγκεντρώθηκε στον Μούδρο της Λήμνου. Το σχέδιο προέβλεπε την κύρια προσπάθεια στο νότιο άκρο της χερσονήσου και τη δευτερεύουσα στο Γκαμπά Τεπέ με ταυτόχρονη ενέργεια αντιπερισπασμού στη μικρασιατική ακτή. Η κύρια επίθεση ανατέθηκε στην 29^η Βρετανική Μεραρχία που θα αποβιβαζόταν στην περιοχή ακρωτήριο Τεκές – Σεντ Ουλ Μπαχρ. Η δευτερεύουσα προσπάθεια ανατέθηκε στο Αυστραλο Νεοζηλανδικό Σώμα Στρατού και ο αντιπερισπασμός στις Γαλλικές δυνάμεις.
Η απόβαση άρχισε στις 25 Απριλίου 1915 και οι Βρετανοί συνάντησαν από την αρχή σθεναρή αντίσταση. Οι Αυστραλοί – Νεοζηλανδοί μέχρι το μεσημέρι αποβίβασαν 12.000 άντρες, αλλά δέχτηκαν σφοδρή αντεπίθεση από τη 19^η Τουρκική Μεραρχία τουΜουσταφά Κεμάλ, που πέτυχε να ανακόψει τη συμμαχική προέλαση στα υψώματα Τσουνούκ Μπαίρ.
Οι Βρετανοί αποβιβάστηκαν στο άκρο της Χερσονήσου στο Εσκί Χισαρλίκ και στα πλευρά του ακρωτηρίου Τεκέ, αλλά καθηλώθηκαν από την αρχή και μόνο την επομένη, μετά από βομβαρδισμό από το στόλο, ολοκληρώθηκε η κατάληψη του νότιου άκρου με απώλειες 6.000 άντρες, μεταξύ των οποίων και τρεις διοικητές ταξιαρχιών. Οι Γάλλοι πέτυχαν στην ενέργεια του αντιπερισπασμού στην περιοχή Ορχανιέ στην Μικρασιατική ακτή.
Την επομένη, 26 Απριλίου 1915, ο Στρατηγός Χάμιλτον προετοιμάζοντας τη συνέχιση της επιθέσεως κατά Ακί Μπαμπά – Κριθιά ζήτησε την ενίσχυση των Γάλλων. Στις 27 Απριλίου αντικαταστάθηκαν οι Βρετανικές μονάδες, που είχαν δοκιμαστεί σκληρά, από Γαλλικές μονάδες οι οποίες στις 28 Απριλίου εξόρμησαν και κατέλαβαν τη χαράδρα Κερεβές Ντερέ, την οποία όμως εγκατέλειψαν μετά από σφοδρή Τουρκική αντεπίθεση. Η Βρετανική Μεραρχία αναχαιτίστηκε προ του χωριού Κριθιά. Οι απώλειες και η εξάντληση των στρατευμάτων επέβαλαν στη συμμαχική διοίκηση να διατάξει άμυνα επί των εδαφών που είχαν καταληφθεί.

Αυστραλοί στρατιώτες στην εκστρατεία της Καλλίπολης
Από 29 Απριλίου μέχρι 1 Μαΐου 1915 οι συμμαχικές δυνάμεις ασχολήθηκαν με την αναδιοργάνωσή τους, ενώ ενισχύθηκαν με 2 μεραρχίες, 1 Βρετανική και 1 Γαλλική.
Στις αρχές του Μαΐου έγινε νέα επίθεση στην περιοχή της χαράδρας Κερεβές Ντερέ χωρίς επιτυχία, παρά τις βαριές απώλειες και την καταβύθιση τριών θωρηκτών που υποστήριζαν την ενέργεια. ΟΣτρατηγός Ντ’ Αμάντ αποχώρησε και αντικαταστάθηκε από το Στρατηγό Γκουριό. Κατά τον Ιούνιο και Ιούλιο εντάθηκαν οι προσπάθειες κατάΚερεβές Ντερέ με ελάχιστα κέρδη και απώλειες 30% περίπου. Εδώ τραυματίσθηκε βαριά και ο Στρατηγός Γκουριό και αντικαταστάθηκε από το Στρατηγό Μπαγιού.
Τον Αύγουστο του 1915 οι συμμαχικές δυνάμεις ανέρχονταν σε 12 μεραρχίες, εκ των οποίων 2 Γαλλικές και αποφασίστηκε επίθεση μεγάλης κλίμακας με απόβαση στον κόλπο της Σούβλας. Η ενέργεια αυτή αποσκοπούσε στην κατάληψη του όρμου της Κίλια από την κατεύθυνση των χωριών Ανάφαρτα καιΜπογιαλί. Η επίθεση όμως δεν κατέληξε σε θετικό αποτέλεσμα. Και στις 22 Αυγούστου 1915 διακόπηκε, λόγω της εξαντλήσεως των τμημάτων. Η μοναδική επιτυχία που σημειώθηκε ήταν να δημιουργηθεί και ένα τρίτο μικρό προγεφύρωμα στον όρμο της Σούβλας.
Η επίθεση των Συμμάχων κατά των Δαρδανελίων συγκλόνισε την κοινή γνώμη στην Ελλάδα, διότι είχε ως αντικειμενικό σκοπό την Κωνσταντινούπολη. ΟΠρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος έκρινε ότι έφτασε η στιγμή της επεμβάσεως και αποφάσισε να διαθέσει στους Συμμάχους ένα Σώμα Στρατού και ολόκληρο το Στόλο. Στις 28 Φεβρουάριου 1915 ανακοίνωσε την απόφαση αυτή στον Βασιλέα Κωνσταντίνο Α’, ο οποίος όμως παρατήρησε ότι η ενέργεια ήταν δύσκολη και συνέστησε στον Πρωθυπουργό να βολιδοσκοπήσει τους Συμμάχους.

Ελευθέριος Βενιζέλος
Την επομένη, 1 Μαρτίου 1915, ο Βενιζέλος κάλεσε τον Πρεσβευτή της Μεγάλης Βρετανίας και υπέβαλε την πρότασή του στη Βρετανική Κυβέρνηση. Ταυτόχρονα έδωσε εντολή στην Επιτελική Υπηρεσία του Στρατού να καταρτίσει το σχέδιο της επιχειρήσεως και συνέταξε υπόμνημα προς τον Βασιλέα, στον οποίο πρότεινε τη συμμετοχή της Ελλάδας στην επιχείρηση κατά των Δαρδανελίων με ένα σώμα στρατού, ενώ τα άλλα τέσσερα στην Μακεδονία θα εξασφάλιζαν το Ελληνικό έδαφος από τη Βουλγαρία. Η Βρετανική Κυβέρνηση απάντησε αμέσως ότι δεχόταν ευχάριστα την προσφορά και σημείωνε ότι αναγκαιούσε και ο Στόλος.

Αντισυνταγματάρχης Ιωάννης Μεταξάς (2)
Το υπόμνημα στον Βασιλέα υπέβαλε ο ίδιος ο Πρωθυπουργός στις 2 Μαρτίου 1915. Εξερχόμενος όμως από το γραφείο του συνάντησε τονΑντισυνταγματάρχη Ιωάννη Μεταξά, Αρχηγό της Επιτελικής Υπηρεσίας Στρατού, ο οποίος του υπέβαλε την παραίτησή του, διαφωνώντας ριζικά με την ενέργεια. Όπως ανέφερε σε σχετική έκθεση, που του επέδωσε, η στάση της Βουλγαρίας ήταν αμφίβολη και η έκβαση της εκστρατείας αβέβαιη, διότι το σώμα στρατού δε θα ανέτρεπε τον συσχετισμό δυνάμεων, είχε χαθεί ο αιφνιδιασμός και η τοποθεσία ήταν ισχυρά οργανωμένη.
Ακόμη ανέφερε ότι και μετά την εκβίαση των Δαρδανελίων δε θα τελείωνε η εκστρατεία και όταν ο Στόλος εμφανιζόταν προ της Κωνσταντινουπόλεως δεν θα σταματούσε η αντίσταση των Τούρκων, διότι είχαν 12 μεραρχίες στην Θράκη. Οι δυνάμεις των Συμμάχων ήταν ανεπαρκείς και έπρεπε να συμπληρωθούν. Η επιχείρηση έπρεπε να μελετηθεί από κοινού και να αναληφθεί εφόσον το αποτέλεσμα ήταν εξασφαλισμένο. Υποτιμήθηκε ο εχθρός και δε μελετήθηκε η ενέργεια. Δύο μέτρα θα ελάττωναν τους κινδύνους. Πρώτον, η συμμετοχή της Ρωσίας με σοβαρές δυνάμεις στον Πύργο και την Βάρνα της Βουλγαρίας και δεύτερο, η διάθεση από τους Συμμάχους των απαιτούμενων δυνάμεων σε συνεννόηση με την Ελλάδα. Ο Πρωθυπουργός ανησύχησε σοβαρά από την παραίτηση του Μεταξά και επανήλθε ζητώντας τη σύγκληση του Συμβουλίου του Στέμματος για τη λήψη της αποφάσεως.

Κωνσταντίνος Α’
Στις 3 Μαρτίου 1915 συνήλθε το Συμβούλιο του Στέμματος υπό την Προεδρία του Βασιλέα και μέλη, τον Πρόεδρο της Κυβερνήσεως και τους πρώην Πρωθυπουργούς Στέφανο Δραγούμη, Γεώργιο Θεοτόκη, Κυριάκο Μαυρομιχάλη, Δημήτριο Ράλλη.
Στο συμβούλιο, υπόψη του οποίου τέθηκαν όλα τα δεδομένα, οι γνώμες ήσαν διχασμένες και δεν ελήφθη απόφαση. Συμφώνησαν ωστόσο, να συνέλθουν και πάλι σε δύο ημέρες. Την επομένη όμως, η Ρωσία πληροφορήθηκε την Ελληνική πρόταση για συμμετοχή της στην εκστρατεία των Δαρδανελίων και αμέσως πήρε αρνητική θέση, δηλώνοντας προς την Αγγλία και την Γαλλία ότι η εμφάνιση της Ελληνικής Σημαίας στην Κωνσταντινούπολη, για λόγους πολιτικούς και θρησκευτικούς θα προκαλούσε ανησυχία και αγανάκτηση στη Ρωσία. Επιπλέον, αξίωνε να της δοθούν μετά τον πόλεμο η Κωνσταντινούπολη και τα Στενά, απαίτηση την οποία δέχτηκαν και οι δύο χώρες με προφορική απάντησή τους μετά διήμερο και την επισημοποίησαν με την υπογραφή σχετικής συμφωνίας στις 27 Μαρτίου.
Στο μεταξύ στις 5 Μαρτίου συνήλθε εκ νέου το Συμβούλιο Στέμματος, αλλά χωρίς και πάλι να επιτευχθεί συμφωνία.

Δημήτριος Γούναρης
Κατόπιν αυτού, την επομένη ο Βασιλιάς γνώρισε στο Πρωθυπουργό ότι αποφάσισε η Ελλάδα να παραμείνει για ένα διάστημα ακόμη ουδέτερη. Ο Βενιζέλος, θεωρώντας ότι δεν μπορούσε να παραμείνει στη θέση του, υπέβαλε την παραίτηση της Κυβερνήσεώς του και ο Βασιλιάς ανέθεσε το σχηματισμό νέας Κυβερνήσεώς στον αρχηγό της αντιπολιτεύσεως Δημήτριο Γούναρη. Η νέα Κυβέρνηση ορκίστηκε στις 10 Μαρτίου 1915.
Η εκστρατεία της Καλλίπολης ή εκστρατεία των Δαρδανελίων ή μάχη της Καλλίπολης ή μάχη του Τσανάκκαλε διήρκεσε οκτώ μήνες (από τις 25 Απριλίου 1915 μέχρι τις 9 Ιανουαρίου 1916) και μετά από σκληρές μάχες και πολλά θύματα σε αμφότερες τις πλευρές, είχε ως αποτέλεσμα η δύναμη εισβολής να αποχωρήσει. Η εκστρατεία ήταν μια από τις μεγαλύτερες νίκες των Οθωμανών κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και θεωρείται ως μια μεγάλη αποτυχία για τους Συμμάχους.
Πηγή
ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΣΤΟΝ Α’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ – Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού 1993
chilonas.com