Το Ιράν επιστρέφει, η Ευρασία συσπειρώνεται

Του Δρ. Κωνσταντίνου Γρίβα
Κι ενώ η Ελλάδα παραμένει εγκλωβισμένη σε ένα ιδιόρρυθμο «σύνδρομο της Στοκχόλμης» όσον αφορά στη σχέση της με την Ευρωζώνη, η ζωή στον πλανήτη συνεχίζεται. Τη στιγμή, λοιπόν, που η ΕΕ οδηγείται σε μία αυτοκαταστροφική έκρηξη, οφειλόμενη κατά κύριο λόγο, αλλά όχι μόνο, στη γερμανική στενοκεφαλιά και ωμότητα, οι ζυμώσεις στην υπόλοιπη Ευρασία τείνουν να δημιουργήσουν ριζικές αλλαγές στο διεθνές σύστημα. Η πιο σημαντική είδηση των τελευταίων εβδομάδων ήταν αναμφίβολα η διεθνής συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Οι πλήρεις συνέπειες της εξέλιξης αυτής θα φανούν σε ορίζοντα ετών, αν όχι δεκαετιών. Ωστόσο, κάποια πράγματα ήδη έχουν αρχίσει να ξεκαθαρίζουν.

Κατ’ αρχάς, το Ιράν επανεισέρχεται δυναμικά στο διεθνές οικονομικό και γεωπολιτικό παιχνίδι. Η γερμανική και η ιταλική κυβέρνηση έσπευσαν να δρομολογήσουν επίσημες επισκέψεις στην Τεχεράνη έτσι ώστε να πλασαριστούν όσο το δυνατόν καλύτερα στην τεράστια αγορά της χώρας, η οποία μόνο για τον εκσυγχρονισμό των πετρελαϊκών της υποδομών προβλέπεται να δαπανήσει δεκάδες δισ. δολάρια, που μάλλον θα καταλήξουν πρωτίστως σε ευρωπαϊκές εταιρείες. Η ενίσχυση των συνεργασιών με δυτικές χώρες αναμένεται να προωθήσει περαιτέρω την εξομάλυνση των σχέσεων μαζί τους, δημιουργώντας έτσι έναν θετικό βρόχο ανάδρασης, που θα οδηγεί ολοένα και περισσότερο στην βελτίωση των σχέσεων με την Ευρώπη.
Αυτά όμως είναι τα λιγότερο σημαντικά αποτελέσματα της εξέλιξης. Το Ιράν δεν είναι απλώς μία περιφερειακή δύναμη. Είναι μία από τις σημαντικότερες χώρες του πλανήτη, σημαντικότερη π.χ. από τη Νότιο Αφρική και μάλλον και από τη Βραζιλία, οι οποίες κατέχουν ιδιαίτερη θέση στο διεθνές σύστημα στο πλαίσιο των BRICS. Μεταξύ των άλλων, το Ιράν αποτελεί κομβική χώρα στο σπονδυλωτό γεωσύστημα Μέσης Ανατολής – Κεντρικής Ασίας – Κασπίας – Ινδικού Ωκεανού και οι επιλογές του θα ρυθμίσουν σε σημαντικό βαθμό τις διεθνείς εξελίξεις. Μόνο και μόνο ο ρόλος του στην ενεργειακή τροφοδοσία της Κίνας του προσφέρει ιδιαίτερο ρόλο. Αξίζει, πάντως, να σημειωθεί ότι, όπως έχει επισημάνει ο γράφων σε προηγούμενα άρθρα του, ενώ η ανάπτυξη ενός Modus vivendi με το Ιράν είναι κρίσιμης σημασίας για τις ΗΠΑ έτσι ώστε να ενισχυθεί ο γεωστρατηγικός φραγμός γύρω από τη Ρωσία, αυτό δεν φαίνεται να συμβαίνει. Η εξομάλυνση των σχέσεων Τεχεράνης – Δύσης δεν είναι τέτοιας έκτασης που να επιτρέπει στην πρώτη να κινηθεί προς δυσμάς έστω και άτυπα, διαρρηγνύοντας τους δεσμούς της με τη Μόσχα. Αντιθέτως, ενδέχεται να συμβεί το αντίθετο.
Το Ριάντ προσεγγίζει τη Μόσχα
Μία έμμεση απόδειξη γι αυτό ήταν η απρόσμενη κίνηση της Σαουδικής Αραβίας να ανακοινώσει, αμέσως μετά τη συμφωνία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, ότι θα προχωρήσει σε επενδύσεις αξίας 10 δισ. δολαρίων στη Ρωσία. Η κίνηση αυτή μπορεί να ερμηνευθεί ως προσπάθειας της Σαουδικής Αραβίας, μεγάλης εχθρού του Ιράν, να προσεταιριστεί τη Μόσχα έτσι ώστε να αποτρέψει από το να προχωρήσει σε περαιτέρω ενίσχυση των δεσμών της με την Τεχεράνη, πράγμα που θα της προκαλούσε πολύ μεγάλα προβλήματα.
Αν πράγματι ισχύει κάτι τέτοιο, τότε αυτή η προσπάθεια της Δύσης να βρει ένα σημείο ισορροπίας με το Ιράν ενδέχεται να λειτουργήσει υπέρ της Ρωσίας. Κι αυτό γιατί η τελευταία αποκτά πλέον την αναγκαία νομιμοποίηση να προχωρήσει σε δραστική ενίσχυση των σχέσεών της με το Ιράν, να προμηθεύσει τις Ιρανικές Ένοπλες Δυνάμεις με προηγμένα όπλα και να διαρρήξει περαιτέρω τη γεωπολιτική φυλακή που αποσκοπούν να χτίσουν γύρω από την απέραντη Ρωσία οι Ηνωμένες Πολιτείες. Ταυτοχρόνως, καταφέρνει να σύρει, έστω και μερικώς, προς την τροχιά της χώρας όπως η Σαουδική Αραβία, οι οποίες υπό φυσιολογικές συνθήκες είναι στρατηγικοί σύμμαχοι της Ουάσιγκτον. Όμως οι ρεαλιστές Σαουδάραβες πρίγκιπες βλέπουν ότι ο ρόλος των ΗΠΑ περιορίζεται στην Ευρασία και προχωρούν και αυτοί στις αναγκαίες κινήσεις. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι, ενώ οι ανταγωνισμοί μεταξύ των ευρασιατικών κρατών παραμένουν, αυτά προσπαθούν να βρουν λύσεις πρωτίστως μεταξύ τους και περιορίζουν τον ρόλο εξω-ευρασιατικών δυνάμεων. Υπό μία έννοια, λοιπόν, η Ευρασία συσπειρώνεται και ενισχύει την αυτόνομη γεωπολιτική της πορεία από τον υπόλοιπο κόσμο.
S-400 για την Αλγερία;
Παρεπιμπτόντως, μιλώντας για ρωσικά οπλικά συστήματα αξίζει να αναφέρουμε ότι προ ημερών εμφανίστηκαν φωτογραφίες σε ιστότοπους που ασχολούνται με ζητήματα Άμυνας, όπου βλέπουμε δυνάμεις του αλγερινού Στρατού να διεξάγουν ασκήσεις χρησιμοποιώντας ένα πυραυλικό οπλικό σύστημα το οποίο αναγνωρίστηκε ως το ρωσικό, τελευταίας γενεάς στρατηγικό σύστημα αεράμυνας S-400, που είναι πολύ ανώτερο από όλα τα έκδοχα του S-300. Αν πράγματι συμβαίνει κάτι τέτοιο, τότε επιβεβαιώνεται αυτό που και ο γράφων είχε επισημάνει παλαιότερα, ότι, δηλαδή, η Ρωσία, λόγω των περιορισμών των εσόδων από τον τομέα της ενέργειας αλλά και στο πλαίσιο μίας έμμεσης στρατηγικής πιέσεων κατά της Δύσης, θα ενισχύσει τις εξαγωγές προηγμένων οπλικών συστημάτων σε διάφορα μέρη του κόσμου, ιδιαίτερα σε αυτά που προκαλούν προβλήματα στις δυτικές χώρες. Βέβαια, η Αλγερία δεν είναι ακριβώς εχθρική προς τη Δύση χώρα. Όμως, παρόμοιας ισχύος συστήματα της προσφέρουν τη δυνατότητα να εξελιχθεί σε δύναμη πρώτης γραμμής στη Δυτική Μεσόγειο, κάτι καθόλου επιθυμητό πρωτίστως από τη Γαλλία, αλλά και από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, καθώς και τις ΗΠΑ. Αν πράγματι, λοιπόν (κι αυτό μένει να αποδειχθεί), η Ρωσία προσέφερε S-400 στην Αλγερία, φανταστείτε τι μπορεί να κάνει με την περίπτωση του Ιράν…
Φυσικά δεν είναι όλα ρόδινα για τη Μόσχα. Οι τιμές του πετρελαίου, για παράδειγμα, έχουν πάρει την κατιούσα, απειλώντας με ιστορικά χαμηλών πολλών ετών. Η συμφωνία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα και η είσοδος στην αγορά των τεράστιων ιρανικών ενεργειακών κοιτασμάτων είναι σίγουρα ένας παράγοντας που ωθεί σε αυτή την πτώση. Όμως, η πτώση των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου και οι συνεπακόλουθες αρνητικές συνέπειες που αναμένεται να έχουν στη ρωσική οικονομία ενδέχεται να ενισχύσουν τις τάσεις για πολιτική συμμαχιών και συνεργασιών κυρίως με σημαντικές ευρασιατικές χώρες που έχει αρχίσει το Κρεμλίνο εδώ και καιρό, οι οποίες μπορεί μακροπρόθεσμα να αποδειχτούν εξαιρετικά πολύτιμες για τη Μόσχα.
Η ενίσχυση της Κίνας από τις χαμηλές ενεργειακές τιμές
Σε κάθε περίπτωση, οι τιμές του πετρελαίου είναι εξαιρετικά ασταθείς, και, φυσικά, δεν ρυθμίζονται μόνο από τις ποσότητες που ρίχνονται στην αγορά. Ακόμη και αν οι χαμηλές τιμές στο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο παραμείνουν, αυτός δεν είναι λόγος για να πανηγυρίζει η Δύση και ειδικά οι ΗΠΑ. Έχουμε αναφερθεί κατά καιρούς στα προβλήματα που θα έχει στην αμερικανική ενεργειακή και ευρύτερη γεωπολιτική στρατηγική η ύπαρξη παρατεταμένης περιόδου χαμηλών τιμών πετρελαίου και φυσικού αερίου. Εδώ θα περιοριστούμε να επαναλάβουμε ότι αυτή είναι περίπου μία ιδανική κατάσταση για την Κίνα. Οι χαμηλές τιμές στην ενέργεια και η απρόσκοπτη εξασφάλιση των ιρανικών κοιτασμάτων προσφέρουν στο Πεκίνο όχι μόνο αυξημένη ενεργειακή ασφάλεια, αλλά και την κατάλληλη ώθηση για να συνεχίσει την πορεία της οικονομικής του ανόδου αλλά και τη δημιουργία κρίσιμων εθνικών υποδομών, συμπεριλαμβανομένων και αμυντικών.
Ασφαλώς, η συμφωνία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα οδηγήσει σε ειρήνευση στην περιοχή. Το Ισραήλ δεν είναι διόλου ικανοποιημένο με τις εξελίξεις, ενώ η Τουρκία απειλεί με επίθεση στη Συρία, κάτι που είναι εξαιρετικά πιθανό ότι θα τη φέρει σε άμεση αντιπαράθεση με την Τεχεράνη. Μετά δε τη συμφωνία, το Ιράν, πιθανώς νιώθει πιο σίγουρο ότι δεν θα βρεθεί στο στόχαστρο μεγάλων δυνάμεων κι έτσι ενισχύονται οι πιθανότητες να ασκήσει σκληρή γραμμή έναντι της Άγκυρας, φτάνοντας ακόμη και στην περιορισμένης κλίμακας άμεση πολεμική αναμέτρηση με τα τουρκικά στρατεύματα.
Σε κάθε περίπτωση, η Ευρασία αλλάζει και νέες ευκαιρίες διαμορφώνονται. Το Ιράν αναμένεται να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο τα επόμενα χρόνια και ο ρόλος αυτός μάλλον θα είναι θετικός για την Ελλάδα και για την Ευρώπη.
Ο δρ. Κωνσταντίνος Γρίβας διδάσκει το μάθημα της Γεωπολιτικής στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και Γεωγραφία της Ασφάλειας και των Αφοπλισμών στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Πηγή περιοδικό «Επίκαιρα», τεύχος 299
kostasxan.blogspot.gr