Ανδρέας Βεσάλιος………..ο ιδρυτής της σύγχρονης ανατομίας

απόδοση στα Ελληνικά: Πυθεύς
Παρουσίαση του βίου και του έργου του από τον επίτιμο καθηγητήVivian Nutton, στην ιστοσελίδα The UCL Centre For The History Of Medicine.
Η ανατομία σύμφωνα με τον Βεσάλιο:
«…should be recalled from the dead, so that if it did not achieve with us a greater perfection that at any other place or time among the old teachers of anatomy, it might at least reach such a point that one could with confidence assert that our modern science of anatomy was equal to that of old, and that in this age anatomy was unique both in the level to which it had sunk and in the completeness of its subsequent restoration. » De Fabrica, praefatio, 3r, ll.22ff. University of Virginia – Historical Collections at the Claude Moore Health Sciences Library.

«…θα έπρεπε να ανακληθεί από τους νεκρούς, ώστε αν δεν πετύχουμε μαζί μια μεγαλύτερη βελτίωση, η οποία σε οποιοδήποτε άλλο τόπο ή χρόνο δραστηριοποίησης των παλαιών δασκάλων της ανατομίας, θα μπορούσε να επιτευχθεί τουλάχιστον σε τέτοιο σημείο ώστε να δύναται κάποιος με σιγουριά να ισχυρισθεί, ότι η σύγχρονη επιστήμη της ανατομίας ήταν εφάμιλλη με την παλαιά και ότι σε αυτή την εποχή ήταν μοναδική, τόσο σε επίπεδο, όσο και σε πληρότητα » . (απόδοση στα ελληνικά κατά προσέγιση).
Ιστορική εισαγωγή
Ο Ανδρέας Βεσάλιος (Andreas Vesalius, γνωστός και ως Βεζάλιος ή Βεζάλ) γεννήθηκε την 31 Δεκεμβρίου 1514, ή το πρωί της επομένης. Αυτή η αβεβαιότητα για την αυγή της ζωής ενός τόσο διάσημου ανατόμου, χαρακτηρίζει την σταδιοδρομία, τους στόχους και τα πνευματικά του δάνεια από το επιστημονικό καταπίστευμα. Ο επακόλουθος διορισμός του ως προσωπικός ιατρός του πλέον ισχυρού μονάρχη στην Ευρώπη, θεωρήθηκε ηθική παρέκκλιση ή απόφαση για την οποία ουσιαστικά μετάνοιωσε. Η μεγάλη επιτυχία του προγράμματός του για την ανάδειξη της ανθρώπινης ανατομίας, επισκίασε οποιαδήποτε παρόμοια προσπάθεια βρισκόταν σε εξέλιξη. Η φήμη του πλέον σημαντικού βιβλίου του De humani corporis fabrica [Περί της κατασκευής του ανθρώπινου σώματος] (κι εφεξής Fabrica) πολύτιμο απόκτημα για περισσότερες από εκατό βιβλιοθήκες παγκοσμίως, συνετέλεσε στην επικρατούσα θεώρησή του ως τυπικό προϊόν αναγεννησιακής ιδιοφυίας, παρόλο που είναι πιθανώς το μοναδικό ιατρικό βιβλίο με ανάλογη αισθητική εκτύπωσης και τόσο όμορφη εικονογράφηση. Το παρόν άρθρο θα επιχειρήσει να διαφοροποιήσει τις αποχρώσεις της προσωπικότητας του Βεσάλιου, τοποθετώντας τον σ᾽ ένα ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο και αναλύοντας με εμβρίθεια τη ζωή, το μεγαλειώδες έργο και τις επιπτώσεις που είχε για τους συγκαιρινούς του.
Ο άνθρωπος
Ο Ανδρέας Βεσάλιος προερχόταν από οικογένεια ιατρών η οποία διατηρούσε δεσμούς με το παλάτι των Βρυξελλών και τοΠανεπιστήμιο Λέουβεν για περίπου έναν αιώνα. Ο πατέρας του, επίσης Ανδρέας, αν και παράτυπα, έγινε φαρμακοποιός στην αυλή του αυτοκράτορα Καρόλου V, ενώ παντρεύτηκε την κόρη κάποιου εύπορου συμβούλου και οικονομικού παράγοντα ονόματι Isabel Crabbe. Για τα παιδικά χρόνια του μικρού Ανδρέα, των δύο αδελφών και της αδελφής του, δεν είναι γνωστό σχεδόν τίποτα εκτός του ότι ο πατέρας τους απουσίαζε συχνά με τον αυτοκράτορα και ότι όφειλε πολλά στη μητέρα του και την οικογένεια των Stern. Το 1529 έφυγε από τις Βρυξέλλες για να σπουδάσει στο Castle School τουΠανεπιστημίου Λέουβεν όπου παρακολούθησε μαθήματα τέχνης. Η πορεία του ήταν αυτή που είχαν ακολουθήσει πολλοί γόνοι ευκατάστατων οικογενειών, σπουδάζοντας ρητορική, φιλοσοφία και λογική σ᾽ ένα πανεπιστήμιο το οποίο για κάποιο σύντομο χρονικό διάστημα βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του νέου ανθρωπιστικού κινήματος στην εκπαίδευση.
Το καινοτόμο Τρίγλωσσο Κολλέγιο του οποίου οι διαλέξεις ήταν ανοικτές στο ευρύ κοινό, προσέφερε μόρφωση όχι μόνο στα Λατινικά, βασικό συστατικό της μεσαιωνικής διδασκαλίας, αλλά επίσης στα Ελληνικά της Κλασσικής Περιόδου και τα Εβραϊκά. Όπως ο μεγαλύτερος των Ολλανδών ανθρωπιστών Έρασμος, οι καθηγητές του επιθυμούσαν να εντρυφήσουν στο θεμελιώδες ενόημα αφενός των Ιερών Γραφών και αφετέρου της κλασσικής γραμματείας Ελλάδος και Ρώμης. Σκόπευαν να αναβιώσουν το ύφος της Λατινικής γραφής που απέφευγε τους γλωσσικούςσολιψισμούς του Μεσαίωνα κι έδινε τη θέση τους στα Λατινικά των αρχαίων Ρωμαίων. Τόνισαν την ανάγκη ποικιλίας εκφράσεων για το ίδιο θέμα ή αντικείμενο, σύνθετων προτάσεων που θα συνιστούσαν αρχιτεκτονικά δομημένο σύνολο διατυπώσεων και ρέουσα ρητορική που θα προσέθετε κομψή, λόγια λάμψη, σε οποιοδήποτε ζήτημα. Τα Λατινικά του Βεσάλιου τιμούν τους δασκάλους του, αν και οι παραλλαγές, η περιοδική δομή και ο στόμφος του δεν γοητεύουν πάντα τους σύγχρονους αναγνώστες οι οποίοι είναι συνηθισμένοι σε πιο άμεσους τρόπους έκφρασης.
Κουρέας σε εξαγωγή οδόντος (ελαιογραφία του 1616-17) Ο κουρέας-χειρουργός ήταν χειρωνακτικό επάγγελμα στην Ευρώπη του μεσαίωνα. Η ετυμολογία της λέξης «κουρέας» προέρχεται από την «περιποίηση» ή και «θεραπεία» των πελατών. Οι κουρείς χειρουργοί διατηρούσαν δημόσια λουτρά, όπου και δέχονταν και περιποιούνταν τους πελάτες τους. Τα καθήκοντα του κουρέα χειρούργου ήταν το λούσιμο και πλύσιμο των πελατών, η περιποίηση του σώματος, ο καλλωπισμός, διάφορες μικροχειρουργικές επεμβάσεις, το βγάλσιμο δοντιών και η θεραπεία μικροπροβλημάτων των ματιών. Κυρίως όμως έβαζαν κλύσματα και εφάρμοζαν το κόψιμο της βεντούζας και την αφαίμαξη. Αυτά τότε ήταν πολύ δημοφιλή και διαδεδομένα προληπτικά μέτρα αλλά και θεραπευτικές αγωγές για κάθε είδους νόσο, και προέρχονταν από τις ιατρικές θεωρίες της αρχαιότητας περί των χυμών του σώματος. Η στενή επαφή του κουρέα με τους ασθενείς (π.χ. το κόψιμο της βεντούζας, η αφαίμαξη, οι μικροεγχειρήσεις κλπ.) οφείλονταν στο ότι η Δυτική Εκκλησία είχε απαγορεύει στους μορφωμένους γιατρούς να έρχονται σε επαφή με το αίμα των ασθενών. Την εποχή της πανούκλας, ο κουρέας ήταν αυτός που περιέθαλπε τους ασθενείς και τους έκανε καυτηρίαση στα σπυριά. Επειδή η επαγγελματική τους αυτή απασχόληση τους έφερνε συχνά σε επαφή με αρρώστους, τραυματίες (στρατιώτες κλπ.) και άλλους δεινοπαθούντες, ο κόσμος τους απέφευγε, και, περιστασιακά το επάγγελμα του κουρέα το θεωρούσαν ανέντιμο, και κατώτερο από άλλα επαγγέλματα. Φωτογραφία, κείμενο: wikipedia
Ενώ βρισκόταν στο Λέουβεν, αν όχι νωρίτερα, ο Βεσάλιος στράφηκε προς την ιατρική και το 1533 σχεδίαζε να βρεί κατάλυμα στο Παρίσι παρέα με τον Jean Sturm, ο οποίος έμελλε να διδάξει στο Γυμνάσιο του Στρασβούργου και να εξελιχθεί σε σπουδαίο εκφραστή του Ανθρωπιστικού Κινήματος. Εκεί βρισκόταν από καιρό η καλύτερη ιατρική σχολή βορείως των Άλπειων, λόγω του μικρού αριθμού των φοιτούντων, αλλά και της φήμης των διδασκόντων. Παρισινοί τυπογράφοι, όπως ο Simon de Colines, εξέδιδαν με ενθουσιασμό τα τελευταία νέα της ιατρικής ενώ η επιρροή της Γαλλικής αυλής συντέλεσε στο να συρρεύσουν στην πρωτεύουσα ιατροί και χειρουργοί απ’ όλη τη Γαλλία και πέρα απ’ αυτήν. Οι σχέσεις Πανεπιστημίου, ιατρών, χειρουργών και κουρέων-χειρουργών στο Παρίσι δεν ήταν πάντοτε αρμονικές, δεδομένου ότι οι γιατροί επεδίωκαν να επιβάλλουν τις νόρμες και τα προνόμιά τους σε άλλες ομάδες θεραπευτών, αλλά κατά την παραμονή του Βεσάλιου δεν συνέβη κάποια μεγάλη διαμάχη, όπως αυτές που χαρακτήρισαν τα πρώτα χρόνια του αιώνα.
Ραζής (Muhammad Zakariya Razi)
Η διδασκαλία απέκτησε μορφή διαλέξεων, με εξέχοντα κείμενα στα Λατινικά, ειδικά των Ιπποκράτη, Γαληνού, Αβικέννα (Ali ibn Sīnā)και Ραζή (Muhammad ibn Zakariyyā Rāzī), με τις οποίες αναπτύχθηκαν τα νοήματα των συχνά δυσνόητων πραγματειών τους και αναδείχθηκαν οι αρχές της ιατρικής θεωρίας και πρακτικής που περιείχαν. Η βιβλιοθήκη του ιδρύματος ήταν γεμάτη χειρόγραφα αυτών των συγγραφέων στα Λατινικά. Οι πρακτικές οδηγίες ήταν δυσεύρετες και η ανατομία πτώματος μπροστά σε φοιτητές αποτελούσε σχετικά όψιμη και ασυνήθιστη καινοτομία. Βασικά, η ανατομία διδασκόταν θεωρητικά και συγκεκριμένα απ᾽το βιβλίοΕισαγωγή στην Ανατομία του Mondino de’ Liuzzi, καθηγητή από την Μπολόνια, ο οποίος έζησε και δίδαξε δύο αιώνες νωρίτερα. Κατά τη διάρκεια του μαθήματος, το σώμα τεμαχιζόταν από κάποιον χειρουργό ή βοηθό, την ώρα που ο δάσκαλος αναφερόταν εκτενώς στα γραπτά του Mondino, επιχειρώντας να εντάξει τη διδαχή του σ᾽ ένα ευρύ πλαίσιο ιατρικής και φιλοσοφικής γνώσης. Αντιθέτως, εμπειρία από πρακτική εξάσκηση αποκτιόταν δουλεύοντας στο πλευρό κάποιας αυθεντίας, ή όπως και στην ανατομία, διεξάγοντας ανεξάρτητες έρευνες. Ο Βεσάλιος δεν ήταν ο μόνος που επισκεπτόταν νεκροταφεία του Παρισιού, αναζητώντας οστά και σκελετούς, όπως επίσης δεν παρακολουθούσε απλώς, αλλά του είχε ζητηθεί να λάβει ενεργό μέρος σε δημόσια ανατομική επέμβαση.
Για την διανόηση, το Παρίσι ως συνέχεια του Λέουβεν, ήταν πρωτοπόρο του νέου ανθρωπιστικού κινήματος, όχι μόνο στον τομέα της ιατρικής, ενώ στην Οξφόρδη, το Κέιμπριτζ ή την Κολωνία, η διδασκαλία της ιατρικής παρέμεινε στενά επικεντρωμένη στις μεσαιωνικές λατινικές μεταφράσεις ή πραγματείες. Η Παρισινή σχολή της δεκαετίας του 1530 συνέβαλε τα μέγιστα για την καλύτερη κατανόηση των αρχών που όριζαν οι γραφές του Μεσαίωνα, δια μέσου της επιστροφής στην πηγαία πληροφορία, ήτοι τα κείμενα Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων στα οποία βασίστηκαν οι μετέπειτα συγγραφείς. Το κίνημα ξεκίνησε από την Ιταλία, συγκεκριμένα στην πόλη Φερράρα την δεκαετία του 1480, ακολούθησαν οι Μπολόνια, Πάντοβα, Παβία και άλλα πανεπιστήμια κι απ’ εκεί εξαπλώθηκε πέρα από τις Άλπεις για να επηρεάσει όλη την δυτική Ευρώπη μέχρι τα 1540. Πρωτοστάτες του, όπως ο Niccolò Leoniceno ή ο Άγγλος Thomas Linacre, ιδρυτής του Κολεγίου Ιατρικής στο Λονδίνο αυτοθεωρούνταν προοδευτικοί – και είχαν δίκιο. Υποστήριξαν ότι πολλά από τα κείμενα της μεσαιωνικής ιατρικής και ιδιαίτερα εκείνα που προέρχονταν από τον Αραβικό κόσμο, ήταν γεμάτα λάθη τα οποία οφείλονταν σε παρανοήσεις ή λανθασμένες μεταφορές των αρχικών Ελληνικών λέξεων, ειδικά του Γαληνού και του Ιπποκράτη.
Αν κάποιος μπορούσε να επιστρέψει στις αυθεντικές αναφορές, να τις κατανοήσει ορθά, ακόμη και να τις εμπλουτίσει φέρνοντας στο φως πραγματείες που παρέμειναν για αιώνες στην αφάνεια των ελληνικών χειρογράφων, τότε θα μπορούσε να έχει πιο ξεκάθαρη και ασφαλή θέση για τις αρχές της ιατρικής. Η σύγχυση θα εξανεμιζόταν από τη φιλοσοφική ακρίβεια και η αναγέννηση της ιατρικής θα γινόταν πλέον αισθητή. Με την εφαρμογή των νέων προτύπων της ιατρικής από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα και τη μεταλαμπάδευσή τους στους σπουδαστές, το όφελος θ᾽ αφορούσε τελικά όλη την ανθρωπότητα.
Ένα τέτοιο πρόγραμμα, δεν θα μπορούσε παρά να προσελκύσει τον Βεσάλιο, ο οποίος ήταν καλά καταρτισμένος στην κλασσική γραμματεία και στο Παρίσι συνάντησε αρκετούς υποστηρικτές. Σε όλες τις βαθμίδες της ιατρικής σχολής, από τον λέκτορα της χειρουργικής Jean Tagault έως τον κοσμήτορα Jean Vassé, οι υπότροφοι μετέφραζαν με προθυμία, σχολίαζαν και διεύρυναν τη χρήση των αρχαίων, ανακαλυφθέντων εκ νέου, θησαυρών. Η εμφάνιση της έντυπης μορφής των εργασιών του Γαληνού στα Ελληνικά το 1525, του Ιπποκράτη το 1526 και αρκετών άλλων Ελλήνων συγγραφέων την επόμενη δεκαετία, οδήγησε σε πληθώρα νέων μεταφράσεων στα Λατινικά και περιστασιακά στα Γαλλικά, αναδιοργανώθηκε δε, η επιλογή των προς σχολιασμό κειμένων. Περί το 1550, το Παρίσι ήταν το μέρος όπου μπορούσε να πάει κάποιος να διδαχθεί ιατρική βασισμένη στον Ιπποκράτειο Κώδικα, αλλά τη δεκαετία του 1530 επικρατούσαν οι διδαχές του Γαληνού. Κάποιοι Παριζιάνοι, όπως ο Jean Fernel, πρότειναν νέο συνδυασμό ανάπτυξης γνώσεων που παρείχαν οι Έλληνες, άλλοι όμως, ιδιαίτερα δύο από τα μέλη του ιδρύματος που ασκούσαν μεγάλη επιρροή στον Βεσάλιο, οι Jean Dubois (Sylvius) και Johann Guinther von Andernach, ασχολήθηκαν κυρίως με την πραγματική παραγωγή και διάδοση των μεταφρασμένων εργασιών που ήταν άγνωστες για αιώνες.
Ο Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος (40 – 90 μ.Χ.) ήταν σημαντικός γιατρός, φαρμακολόγος και βοτανολόγος από την Ανάζαρβο της Κιλικίας, γνωστός για το πεντάτομο έργο του «Περί ύλης ιατρικής», με τη μεγαλύτερη επιρροή στη φαρμακολογία μέχρι το 1600 μ.Χ.. Υπάρχουν πολλά αντίγραφα του έργου του, ακόμη και του 5ου αιώνα. Θεωρείται ο μεγαλύτερος φαρμακολόγος της αρχαιότητας, η επιστημονική προσφορά του οποίου θεωρείται εφάμιλλη με εκείνη του Θεοφράστου στη βοτανική. Τα χειρόγραφα με την πραγματεία του Διοσκουρίδη, ιδιαίτερα τα παλαιότερα, όπως ο κώδικας της μονής Μεγίστης Λαύρας του Αγίου όρους, της Κωνσταντινούπολης που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη της Βιέννης, της Νάπολης και του Μίτσιγκαν παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. _κείμενο από τη wikipedia
Εξ’ αυτών ο Sylvius (1478-1555) ήταν ο πιο ηλικιωμένος. Εκπαιδευμένος στις κλασσικές γλώσσες, Εβραϊκά και Μαθηματικά, καταπιάστηκε με την Ιατρική έχοντας έντονες φιλοσοφικές τάσεις. Η πρακτική του πλευρά ωστόσο, συχνά αποσιωπήθηκε. Είχε αφιερώσει πολλά χρόνια σε ταξίδια για ν’ αποκτήσει εμπειρία στη βοτανολογία και τη φαρμακολογία, κλάδοι που αναβίωσαν οι ανθρωπιστές επηρεασμένοι από τον Γαληνό και τον Διοσκουρίδη, ενώ ένας μεταγενέστερος φοιτητής στα 1540 αναφέρεται σ᾽ αυτόν λέγοντας ότι αρνούμενος ν᾽ αφήσει άλλους στη θέση του να κάνουν ανατομία, μετέφερε κρυμμένο στα ρούχα του κομμάτι βραχίονα ή μηρού από κάποιον νεκρό εγκληματία σε αποσύνθεση. Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών 1520 και 1530 είχε μεταφράσει πολλά από τα νέο εκδοθέντα έργα του Γαληνού, αλλά δεν είχε αρχίσει τις διαλέξεις στην Ιατρική Σχολή μέχρι το 1536. Τουλάχιστον μέχρι το 1542 ο Βεσάλιος μιλούσε πάντα με σεβασμό γι’ αυτόν και οι αναμνήσεις που είχε από τις διδασκαλίες του δεν ανταποκρίνονταν στον σφοδρό Γαληνιστή των τελευταίων ετών της ζωής του.
Ο Guinther (1505-1574) ήταν ανερχόμενο αστέρι της Σχολής. Πολυταξιδεμένος, συμπεριλαμβανομένης της περιόδου που σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας (Leipzig) πριν φθάσει στο Παρίσι το 1527. Ανέβηκε γρήγορα στην ιεραρχία κι έγινε καθηγητής το 1534. Υπήρξε εξαιρετικός μεταφραστής του Γαληνού – κάποιο ανέκδοτο τον θέλει να μεταφράζει ενώ στεκόταν στο ένα του πόδι – και άλλων Ελλήνων ιατρικών συγγραφέων, εκείνη δε την περίοδο της ζωής του, ήταν δραστήριος κι αυστηρά Γαληνιστής κατηγορώντας τους συναδέλφους του για άγνοια του αληθινού νοήματος των διδαχών του Γαληνού, παρά τους ισχυρισμούς τους ότι τον υποστήριζαν.
Ο Δημήτριος Χαλκοκονδύλης _wikipedia
Αμφότεροι Sylvius και Guinther ήσαν υπέρμαχοι της νέας Γαληνικής ανατομίας. Η μετάφραση των Εγχειρήσεων Ανατομίαςτου Γαληνού από τον Guinther, προσέφερε αποτελεσματικά, για πρώτη φορά σε ευρύ κοινό, πρόσβαση στην πλέον σημαντική πρακτική πραγματεία περί ανατομίας κι εύκολα ξεπέρασε σε πωλήσεις την αντίπαλη (κι ελάχιστα προγενέστερη) μετάφραση του έργου από τους Χαλκοκονδύλη και Berengario. Ενθουσιώδεις ανατόμοι και οι δύο, εξέδωσαν προσωπικά σύντομους οδηγούς ανατομικής που αντικατέστησαν αυτούς του Mondino. Ο Sylvius συνδυάζει τη μέθοδο του Γαληνού με κάποιες δικές του ανακαλύψεις παρουσιάζοντας την ανθρώπινη ανατομία με Γαληνικούς όρους, παρόλο που γνώριζε ότι ο Γαληνός είχε ανατμήσει ως επί το πλείστον ζώα. Η βίβλος του Guinther ήταν περισσότερο λογοτεχνικό έργο και ο κορμός των διαλέξεών του έδραζε σε σημειώσεις του Γαληνού. Ωστόσο, έχοντας επίγνωση των ορίων του, απασχολούσε φοιτητές να διενεργούν τρέχουσες ανατομίες για λογαριασμό του. Ένας εξ᾽ αυτών ήταν ο Βεσάλιος ο οποίος φημιζόταν για την εμπειρογνωμοσύνη του στην ανατομία σπερματικών αγγείων. Ξεκάθαρα ο Βεσάλιος, μετά την πρακτική του σε οστά, σκελετούς και ποικιλία θηλαστικών, ήταν ήδη γνωστός για τη δεξιοτεχνία του στις επεμβάσεις ανατομίας.
Το ξέσπασμα του πολέμου μεταξύ Γαλλίας και Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, έθεσε τέλος στην παραμονή του Βεσάλιου στο Παρίσι. Επιστρέφει στο Λέουβεν με παρακαταθήκη την νέα ανθρωπιστική ιατρική. Στην Ιατρική Σχολή του Λέουβεν βρήκε ξεπερασμένους υποστηρικτές του ανυπόστατου. Ακόμη και το πλέον νέο μέλος της, ο Drivère (1504–1554), ήταν αντιπαθής σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη στις επιστημονικές κοινότητες του Παρισιού ή της Ρώμης. Η πτυχιακή διατριβή του Βεσάλιου που δημοσιεύθηκε το Φεβρουάριο του 1537, είναι ένας δύσκολος συμβιβασμός, παράφραση του Βιβλίου IX του Liber ad Almansorem, κύριου εκφραστή της μεσαιωνικής διδαχής, το οποίο ήταν η Λατινική εκδοχή ιατρικού εγχειριδίου του Άραβα ιατρού Ραζή [Rhazes]. Η Παράφραση του Βεσάλιου ανέδειξε τις θεραπευτικές μεθόδους με πιο κομψή χρήση της Λατινικής, ενώ με περιστασιακές σημειώσεις υπογράμμιζε τα σημεία που οι Άραβες είχαν διαστρεβλώσει τις Ελληνικές και Λατινικές πηγές. Αυτό που κέρδισε στο Λέουβεν ήταν μεγαλύτερη εμπειρία στην ανατομία προσκεκλημένος, δια μέσου των επαφών του, από ανθρώπους μεγάλου πλούτου κι επιρροής να διεξάγει αυτοψίες, έχοντας συνάμα την προστασία του δημάρχου όταν προσπαθούσε να εξασφαλίσει πτώματα για δική του χρήση. Καταγράφει με περηφάνια το πως έκλεψε σορό κρεμασμένη σε ικρίωμα έξω από την είσοδο της πόλης την οποία προετοίμασε και τοποθέτησε για επίδειξη, συμπληρώνοντας τα οστά χεριών και ποδιών που έλλειπαν, από άλλο πτώμα.
Μεταξύ του Μαρτίου 1537, όταν παρουσιάστηκε η δεύτερη έκδοση της Παράφρασης στη Βασιλεία (Ελβετία) και της 1ης Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, που εξετάσθηκε η διδακτορική διατριβή του στην Παδούη (Πάντοβα ή Πάδοβα) της Ιταλίας, οι κινήσεις του δεν είναι γνωστές. Εύπορος καθώς ήταν, με φιλόδοξες και ανθρωπιστικές βλέψεις, δεν αποκλείεται να επισκέφθηκε τη βόρειο Ιταλία, όπου βρίσκονταν οι καλύτερες ιατρικές σχολές ή να πήγε στην Παδούη, Πανεπιστήμιο που συγκέντρωνε αξιόλογους καθηγητές υπέρμαχους του Γαληνισμού όπως οι Giambattista da Monte καιFrancisco Frigimelica. Τη διαδρομή αυτή ακολουθούσαν πολλοί φοιτητές ιατρικής απ’ όλη την Ευρώπη, Αγγλία, Ισπανία, Γερμανία ή Πολωνία με την ενθάρρυνση της κυβέρνησης του Βένετου, η οποία προσέβλεπε στα οικονομικά οφέλη από τους πανεπιστημιακούς επισκέπτες. Ο νόμος που απαγόρευε στους ντόπιους να αποκτήσουν έδρα, δεν απέτρεψε μόνο τον πιθανό σχηματισμό αδιάφορων ακαδημαϊκών δυναστειών, αλλά έδωσε την δυνατότητα στις αρχές να παρουσιάζουν νέα ταλέντα και ιδέες. Στα 1530, μετά από περίοδο στασιμότητας και οικονομικής αβεβαιότητας, η τύχη του ιδρύματος φάνηκε ν´ ανακάμπτει.
Johannes Guinther
Την επομένη της αποφοίτησής του, ο νεαρός Βεσάλιος διορίστηκε λέκτορας χειρουργικής και ανατομίας με αρχική αμοιβή 40 φλωρίνια [φλορίνια ή φιορίνια]. Σε αντίθεση με τη βόρεια Ευρώπη όπου η χειρουργική δεν διδασκόταν ως πανεπιστημιακό μάθημα, στην Ιταλία αποτελούσε παρακλάδι των ιατρικών σπουδών, συνήθως μαζί με την ανατομία όπου οι μελλοντικοί χειρουργοί είχαν την δυνατότητα ν’ αποκτήσουν μέρος της εκπαίδευσής τους στο πανεπιστήμιο κι όχι εξ´ολοκλήρου μέσω χειρουργικής μαθητείας. Το γιατί επιλέχθηκε ο Βεσάλιος δεν είναι ξεκάθαρο — ο γρήγορος διορισμός του δεν είναι ασυνήθης— αλλά ενδέχεται να είχε ήδη αποκτήσει φήμη από την επιδεξιότητά του στην ανατομία και να εντυπωσίασε τη σχολή κατά τη διάρκεια των λίγων εβδομάδων που βρισκόταν στην Παδούη, προετοιμάζοντας την διδακτορική διατριβή του.
Ευθύς ξεκίνησε να διδάσκει, παραδίδοντας διαλέξεις για χειρουργικές φλεγμονές κι έκανε την πρώτη του ανατομία επί πτώματος στις 6 Δεκεμβρίου. Οι επεμβάσεις αυτές αποτελούσαν γι’ αρκετό καιρό μέρος της τακτικής ιατρικής εκπαίδευσης σε Μπολόνια και Παδούη, ενώ η τουλάχιστον ετήσια παρουσίαση τους, διαρκούσε πάνω από τρείς εβδομάδες. Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε χειμώνα και ακολούθησε την σειρά του Mondino, κοιλιακή κοιλότητα, θώρακας, εγκέφαλος και τέλος τα άκρα, ώστε να ελαχιστοποιούνται τα προβλήματα που προκαλούσε η σήψη. Ένας από τους φοιτητές στο ακροατήριο, καταγράφει ότι ο Βεσάλιος επιτελούσε ο ίδιος έργο λέκτορα, παρουσιαστή και ανατόμου, συνιστώντας στους μαθητές του ν’ ακολουθούν τα κείμενα ανατομίας του Γαληνού και τουGuinther περισσότερο απ’ αυτά του Mondino, γεγονός που συνιστά απόδειξη της επιρροής του από το νέο κίνημα ανθρωπισμού. Η άλλη παιδαγωγική καινοτομία του, προοιωνίζουσα εξελίξεις στην εκπαίδευση, ήταν να παρουσιάζει σχεδιαγράμματα και αργότερα λεπτομερή έντυπα εικονογραφημένα φύλλα, για συνοδεία και υποστήριξη της πραγματικής ανατομίας.
Σε διάστημα δεκαοκτώ μηνών ο Βεσάλιος κατάφερε ν’ αφήσει τα ίχνη του την Ιταλία, μέσω επεμβατικής ανατομίας και διεύρυνσης της εκπαιδευτικής δυναμικής των εντύπων παρουσιάσεων του. Το 1538, εν αγνοία του συγγραφέα, εξέδωσε αναθεώρηση της Εισαγωγής στην Ανατομία του Guinther, υποστηρίζοντας ότι ήταν επιτακτική ανάγκη να διορθωθούν οι προηγούμενες εκδόσεις. Αυτό που έκανε ο Βεσάλιος ήταν ν´ αφαιρέσει προτάσεις από διάφορα σημεία και να ενσωματώσει κάποιες από τις δικές του διαπιστώσεις, αποδίδοντας συνάμα τα εύσημα στον παλιό του δάσκαλο και τον Γαληνό. Ο Guinther δυσαρεστήθηκε, αλλά ο Βεσάλιος εξακολούθησε να συγκεντρώνει διορθώσεις για κάποια μελλοντική έκδοση, την οποία θεωρούσε ως εξαιρετικά χρήσιμη επιτομή της ανατομίας και σύμφωνη με τη Γαληνική παράδοση. Περαιτέρω βοήθεια για φοιτητές αποτέλεσε η έκδοση από τον ίδιο το 1538, έξι πινάκων ανατομίας εικονογραφημένων από τον ζωγράφο Jan van Calcarκατά μεγάλο μέρος βασισμένων σε προσωπικά σχέδια του Βεσάλιου.
Αυτές οι 6 πινακίδες σηματοδοτούν σημαντική αλλαγή στις απεικονίσεις ανατομίας. Προγενέστερες προσπάθειες απέβλεπαν στη διευκόλυνση της απομνημόνευσης με το περιεχόμενό τους συχνά ν᾽ αποτυπώνεται κατά προσέγγιση και ευφάνταστες σε μεγάλο βαθμό αναπαραστάσεις επεμβάσεων. Τώρα, αν και εξακολουθεί να βασίζεται κυρίως στη θεωρία του Γαληνού κι ενσωματώνει λεπτομερή κατάλογο όρων σε Ελληνικά, Λατινικά και περιστασιακά Αραβικά και Εβραϊκά, ο Βεσάλιος και ο σχεδιαστής του, μεταφέρουν στο χαρτί κάποια από τα τμήματα του σκελετού, το αγγειακό και το νευρικό σύστημα, αληθοφανώς. Η γενική κατεύθυνση εξακολουθούσε να είναι Γαληνική, βασισμένη σε ζώα, αλλά σε αμφότερα τα κείμενα και τις εικονογραφίες ο Βεσάλιος τροποποίησε ή παρέθεσε τις αμφιβολίες του σε ορισμένα συμπεράσματα του Γαληνού περί ανατομίας και φυσιολογίας. Η επιλογή ενός ικανού καλλιτέχνη κι ο στόχος του παράξει κάτι σε προσιτή τιμή για τους σπουδαστές που παρακολουθούσαν το τμήμα του, είναι χαρακτηριστικά που αργότερα θα φανούν στη Fabrica και την Επιτομή της για την οποία εργαζόταν και λέγεται μάλιστα ότι επρόκειτο για σημαντικό έργο.
Οι πίνακες στέφθηκαν με εμπορική επιτυχία —παρότι δεν απέφεραν πάντα κέρδη στον ίδιο τον Βεσάλιο. Ανεπίσημες εκδόσεις που εμφανίστηκαν σε Άουγκσμπουργκ, Στρασβούργο, Φρανκφούρτη, Κολωνία, Παρίσι και Μάρμπουργκ, βοήθησαν ωστόσο να εξαπλωθεί η φήμη του Βεσάλιου σε όλη τη βόρεια Ευρώπη. Ενδέχεται να προκάλεσαν εκδότες σε αρκετές πόλεις να δημοσιεύσουν παρόμοια φύλλα ανατομίας, αν και δεν ήταν τόσο καλοσχεδιασμένα ή εκτυπωμένα. Αναμφισβήτητα ανέδειξαν τις δεξιότητες του ανατόμου Βεσάλιου και δεν αποτέλεσε έκπληξη η πρόσκλησή του απ’ το, εξίσου υψηλού κύρους και διακεκριμένο στην Ιατρική, Πανεπιστήμιο της Μπολόνια το 1540, να εκτελέσει επέμβαση ανατομίας συνοδεύοντας τις διαλέξεις του καθηγητήCorti (1475–1544). Ο Corti, ο υψηλότερα αμειβόμενος καθηγητής ιατρικής στην Ιταλία, είχε συναντηθεί μια φορά νωρίτερα με τον Βεσάλιο στη Μπολόνια το 1538, όταν είχαν διαφωνήσει για την ύπαρξη τριχοειδών αγγείων, την οποία ο Βεσάλιος πίστευε ότι μπορούσε ν’ αποδείξει μέσω ανατομικής επέμβασης επιβεβαιώνοντας συνάμα την ορθότητα των παρατηρήσεων του Γαληνού. Αντιθέτως ο Corti, παρότι αφοσιωμένος υποστηρικτής του Γαληνού, θεωρούσε εσφαλμένη τη θέση του αυτή.
Ο Mondino de Luzzi, ή de Liuzzi or de Lucci (ca. 1270 – 1326 γνωστός ως, Mundinus, ενώ κάνει ανατομή_wikimedia commons
Δυό χρόνια αργότερα οι ρόλοι αντιστράφηκαν. Ο Βεσάλιος είχε κληθεί από φοιτητές του πανεπιστημίου να διενεργήσει ανατομίες σε τρία ανθρώπινα σώματα, έξι σκυλιά και άλλα ζώα απεικονίζοντας τις διαλέξεις του Corti, επί της Ανατομίας του Mondino. Είχε ν’ αναπτύξει την τεχνική του εμπειρογνωσία, ενώ ο πρεσβύτερος καθηγητής αναφερόταν στις ευρύτερες επιπτώσεις της ανατομίας, διορθώνοντας τις μεσαιωνικές παρατηρήσεις του Mondino με τις προσφάτως αναδειχθείσες εργασίες του Γαληνού. Έχοντας επίγνωση της υπόληψής του, ο Corti υπαινίχθηκε ότι ο Βεσάλιος ήταν μέτριος ανατόμος, ελάχιστα ανώτερος ενός χειρουργού αλλά μόλις και μετά βίας αξιοσέβαστος ιατρός, ικανός να χειριστεί νυστέρι.
Η αντιπαράθεσή τους μπροστά σε κοινό διακοσίων περίπου ατόμων συνωστισμένων στην εκκλησία του Αγίου Φραγκίσκου, ήταν σίγουρα έντονη. Οι δύο άντρες διαφωνούσαν και διέκοπταν ο ένας τον άλλο. Ο Βεσάλιος σε πολλές περιπτώσεις άφηνε να περνά ασχολίαστα τα όσα πρέσβευε η Γαληνική θεωρία, αλλά, σημεία όπως η πεποίθηση του Γαληνού για την ύπαρξη πέντε λοβών στο ήπαρ (τους οποίους είχε ο ίδιος απεικονίσει στους πίνακες) ή το ακριβές σημείο αρχής του ορθού κοιλιακού μυός, τα κατήγγειλε ως αντίθετα με τις ενδείξεις τις πραγματικής ανατομίας. Χρησιμοποίησε επίσης σχεδιαγράμματα και πίνακες επισημαίνοντας τη σπουδαιότητα των οπτικοποιημένων ενδείξεών του. Όταν οι διαλέξεις του Corti ολοκληρώθηκαν, παρέμεινε εκεί να εκτελέσει διάφορες ιδιωτικές ανατομίες σε ζώα και ανθρώπους, συναρμολόγησε δε, δύο σκελετούς για τον καθηγητή Bianchi, ενός πιθήκου κι ενός Γάλλου ιερωμένου, γι᾽ αντιπαραβολή των αρθρώσεών τους.
Η σημασία της δημόσιας συζήτησης στη Μπολόνια είναι σημαντική. Ο Βεσάλιος εξέφρασε για πρώτη φορά την πεποίθηση ότι η απλή βιβλιογραφία δεν αρκούσε κι ότι οι ευαπόδεικτες ενδείξεις θα έπρεπε να έχουν προβάδισμα έναντι των γραπτών. Σημάδεψε μια προσπάθεια διαφοροποίησης από τον χαρακτηρισμό του ως αυστηρά Γαληνικός, αλλά μόνον αυτό, διότι δεν αρκούσε να τον διακρίνει, μέχρι τότε, από εκείνους όπως οι Sylvius, Corti,Berengario da Carpi ή Niccolò Massa οι οποίοι ήταν προετοιμασμένοι να δεχθούν ότι ο Γαληνός έκανε το ένα ή το άλλο λάθος, αλλά σε γενικές γραμμές ήταν σωστός. Δεν τους ενοχλούσε ούτε η ομολογία του Γαληνού περί εξαναγκασμού του να βασιστεί κυρίως σε ζώα για την περιγραφή του σώματος, διότι όλοι αυτοί συμπεριλαμβανομένου του Βεσάλιου εξέταζαν ζώα ώστε να συμπληρώνουν τ´αποθέματα των ανθρώπινων πτωμάτων και οστών.
Μια γενικότερη προσκόλληση στη Γαληνική θεωρία από μέρους του Βεσάλιου φαίνεται ξεκάθαρα στην επιστολή του περί φλεβοτομίας το 1539, στην οποία παίρνει θέση υπέρ των κανόνων αφαίμαξης του Γαληνού έναντι των Αράβων ερμηνευτών του ή της θεραπευτικής του Γαληνού για τις δικές του περιπτώσεις εκείνης της περιόδου. Ούτε είχε ενδοιασμούς για τις αναθεωρήσεις των ανατομικών πραγματειών του Γαληνού το 1540-41 από άλλους, ως μέρος ολοκληρωμένης δημοσίευσης των γραπτών του από τις εκδόσειςGiuntine υπό την επίβλεψη του συνεργάτη του στην Παδούη, Da Monte. Ο Άγγλος συγκάτοικός του, John Caius, καταγράφει πως αναζητούσαν κι οι δυο τους αυθεντικές λέξεις του Γαληνού σε αρχαίο Ελληνικό χειρόγραφο που τους προμήθευσε ο αρχισυντάκτηςAgostino Gadaldino. Μ’ αυτό τον τρόπο, επιδιώκοντας να διορθώσουν παρανοήσεις, ανέτρεχαν σε αυτά που θεωρούσαν ότι ήταν λόγια του Γαληνού, ελπίζοντας να βρουν ακριβέστερες αναφορές και πιο ενδελεχείς περιγραφές οστών, μυών και άλλων παρόμοιων μερών. Πρόοδος θα σημειωνόταν με την απομάκρυνση προγενέστερων λανθασμένων λεκτικών αποδόσεων και μεταφράσεων. Έτσι βελτίωναν τη σύγχρονη γνώση ανακτώντας αλήθειες από το παρελθόν.
Έγχρωμη χειροποίητη ξυλογραφία από το βιβλίο του Ανδρέα Βεσάλιου De humani corporis Fabrica όπως  παρουσιάστηκε στον Κάρολο Ε’ αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην Βασιλεία_ Johannes Oporinus_ανώνυμη ιδιώτη συλλόγή_φωτο Οίκου Κρίστις, Νέα Υόρκη _πηγή wikipedia
Ο Βεσάλιος διέπρεψε στην Παδούη. Ο μισθός του αυξήθηκε το 1542 σε 200 φλωρίνια και τον συνόδευε σε χρέη λέκτορα της χειρουργικής ο μαθητής του, Realdo Colombo. Ωστόσο, ολοένα κι αυξανόταν η ενασχόλησή του με το μεγάλο έργο του, τη Fabrica, την οποία ίσως είχε αρχίσει να γράφει στα 1540 και ουσιαστικά ολοκλήρωσε το καλοκαίρι του 1542. Πρωτίστως βασιζόταν στις γνώσεις ανατομίας και φυσιολογίας που αποκόμισε από τον Γαληνό και δευτερευόντως στα ενδεικτικά στοιχεία που είχε σταχυολογήσει από τις πολλές δικές του επεμβάσεις. Ορισμένες είχαν διενεργηθεί δημοσίως, όπως στην περίπτωση της συντρόφου ενός μοναχού της Παδούης της οποίας τη σορό είχαν αρπάξει από τον τάφο κάποιοι ενθουσιώδεις φοιτητές· σε άλλους, όπως ο κωπηλάτης της παπικής τριήρεως, είχε πραγματοποιήσει αυτοψία, ενώ υπήρξαν και περιπτώσεις που με την ενεργό ενθάρρυνση κι ανοχή των τοπικών αρχών, είχε μεταφέρει στο χώρο του πτώματα μετά από δημόσιες εκτελέσεις.
Η έλλειψη ανθρώπινου υλικού αναπληρωνόταν με ζώα. Συζητούσε με μαίες και καθηγητές, επισκεπτόταν σφαγεία, κρεοπωλεία και νοσοκομεία, διάβαζε και ξαναδιάβαζε τα χειρόγραφα του Γαληνού, κάποιες φορές στα Ελληνικά και μιλούσε για τα σχέδιά του με συναδέλφους, υπότροφους και καλλιτέχνες. Πάνω απ᾽ όλα έγραφε ανελλιπώς, απελεύθερος πια των χρονοβόρων πρακτικών, εκμεταλλευόμενος το πνευματικό περιβάλλον της Παδούης και της γειτονικής Βενετίας. Ήταν νέος, σβέλτος και γεμάτος ζωντάνια για την σταδιοδρομία του. Μέχρι τον Αύγουστο του 1542 το γράψιμο είχε ολοκληρωθεί και οι αρμαθιές με τις απεικονίσεις ήταν σχεδόν έτοιμες να σταλούν από τη Βενετία, πίσω από τις Άλπεις, στη Βασιλεία (Ελβετία) όπου βρισκόταν ο εκδότης του, Johannes Oporinus. Προνόμια που θα προστάτευαν την Fabrica από αυθαίρετη αντιγραφή, παραχωρήθηκαν απ’ την Ενετική Γερουσία και τον Κάρολο V, ενώ υπόσχεση αποσπάσθηκε από την πλευρά της Γαλλίας. Έχοντας λάβει άδεια να φύγει από το Πανεπιστήμιο, αναχώρησε για τη Βασιλεία το 1542 να επιβλέψει την εκτύπωση του μεγαλειώδους έργου του.
Γιατί επέλεξε την Ελβετία και τον Oporinus παραμένει άγνωστο. Οι Ενετοί εκδότες ήταν αναμφισβήτητα το ίδιο εξελιγμένοι στην τυπογραφία με τους Ελβετούς και δεν υπάρχει λόγος να πιστέψουμε ότι υπήρχε έλλειψη επενδυτικού δυναμικού, μεταξύ των Ενετών τυπογράφων, χαρτιού ή μετάλλου για την κατασκευή γραμματοσειρών. Τουλάχιστον δύο ομάδες στοιχειοθετών εργάσθηκαν για την εκτύπωση της Fabrica αριθμός που θα μπορούσε εύκολα να συγκεντρωθεί πλησίον του Ριάλτο – για αιώνες οικονομικού κι εμπορικού κέντρου της Βενετίας. Ο καλλιτέχνης του Βεσάλιου εργάσθηκε στη Βενετία, τα ξύλινα μέρη των εικονογραφήσεων κόπηκαν εκεί και οι κοντινότεροι συνεργάτες του βρίσκονταν στην Παδούη. Δύο βάσιμα ενδεχόμενα φαίνεται να υπάρχουν· ο φιλόδοξος Βεσάλιος πιθανώς προτίμησε την Βασιλεία ως διαθέτουσα καλύτερα μέσα προώθησης του βιβλίου στις περιοχές κάτω από τον Ρήνο, σε Γαλλία και Γερμανία, ή πάνω από τις Άλπεις, στην Ιταλία. Επίσης είχαν προηγηθεί δύο ακόμη εκτυπώσεις στον εκδοτικό οίκο Oporinus. Εναλλακτικά, η Βασιλεία ήταν πλησιέστερα, από την Βενετία, στον μεγαλύτερο απ’ όλους τους εν δυνάμει υποστηρικτές του, Κάρολο V, στον οποίο τόσο επιδεικτικά είχε αφιερώσει την έκδοση. Το αντίγραφο που εστάλη στον αυτοκράτορα περίτεχνα χρωματισμένο, τυπωμένο σε περγαμηνή καταδεικνύει το τεράστιο οικονομικό ρίσκο που ανέλαβε ο νεαρός ιατρός και την ισχυρή του αυτοπεποίθηση.
Έφθασε στη Βασιλεία τον Ιανουάριο του 1543, πιθανόν αφού πέρασε κάποιο χρόνο με τον ανατόμο Canano στη Φερράρα. Ενώ διόρθωνε τα δοκίμια κι έκανε λιγοστές και ήσσονος σημασίας αλλαγές, εξακολουθούσε να εκτελεί ανατομίες. Ο σκελετός που συναρμολόγησε από οστά κάποιου θανατοποινίτη εγκληματία τον οποίο είχε ανατμήσει, φυλάσσεται ακόμη στη Βασιλεία, εκτεθειμένος στα γεμάτα θαυμασμό μάτια οικογενειών που κάνουν την Κυριακάτικη βόλτα τους. Ετοίμασε επίσης μια συνοπτική έκδοση για φοιτητές, μόλις έξι κεφάλαια με εννέα εικονογραφήσεις, τυπωμένη σε χαμηλότερης ποιότητας χαρτί αλλά σε ακόμη μεγαλύτερο μέγεθος ώστε οι λεπτομέρειες να φαίνονται πιο καθαρά. Κάποιες απ’ αυτές είχαν αντληθεί από την Fabrica, άλλες σχεδιάστηκαν από την αρχή ενώ τα κείμενα είχαν απλουστευθεί όπως άρμοζε στις απαιτήσεις του φοιτητικού κοινού.
Εκείνη την εποχή ο Ελβετός καθηγητής Alban Thorer προετοίμαζε μετάφρασή της από τα Λατινικά στα Γερμανικά, η οποία παρουσιάστηκε τυπωμένη μόλις λίγες ημέρες μετά την πρωτότυπη, τον Αύγουστο του 1543. Ο Oporinus ήταν ο εκδότης και των τριών έργων που το καθένα απευθυνόταν σε ανάλογες αγορές: η Λατινική Επιτομή στους σπουδαστές των Λατινικών, η Γερμανική έκδοση στους μη λατινόφωνους χειρουργούς και γενικότερα στο κοινό της Γερμανίας, (τεράστια εκδοτική αγορά εκείνη την εποχή, η οποία κάλυπτε ολόκληρη την κεντρική Ευρώπη) ενώ η ίδια η Fabrica σε πλουσίους της μάθησης, ειδήμονες αλλά και γιατρούς.
Ο Βεσάλιος δεν έμεινε πολύ καιρό στη Βασιλεία, σπεύδοντας βόρεια να παρουσιάσει το έργο και την επιτομή του στον Κάρολο V, ο οποίος ετοιμαζόταν να περιοδεύσει στις Κάτω Χώρες. Η συνάντησή τους ήταν διπλά επιτυχής. Ο αυτοκράτορας εξέφρασε την ικανοποίησή του για το δώρο και σχεδόν άμεσα κατέταξε τον Βεσάλιο στους ιατρούς της αυλής του. Η προθυμία με την οποία ο Βεσάλιος μετετράπη από καθηγητής σε αυτοκρατορικός αυλικός, είχε φανεί περίεργη σ᾽ αυτούς που ταύτιζαν τον πανεπιστημιακό θώκο με την καταξίωση. Ωστόσο, το οικογενειακό προηγούμενο, οι δεσμοί του με την πατρίδα, ο πλούτος, η τιμή και το κύρος του θεράποντος του μεγαλύτερου μονάρχη στην Ευρώπη, θα πρέπει ν᾽ αποτέλεσαν κίνητρα, δίχως να λησμονεί κανείς ότι ο Βεσάλιος είχε εκπαιδευθεί ως ιατρός και τα ενδιαφέροντά του στρέφονταν επίσης στη θεραπευτική.
Τα βασιλικά ανάκτορα ήσαν επιπροσθέτως μεγάλα κέντρα επιστημονικής καλλιέργειας και υποστήριξης· ο Γαλιλαίος, οι βοτανολόγοι – ιατροί Matthioli και Clusius, ή ανάμεσα στους σύγχρονους του Βεσάλιου, ο πολυγραφότατος Γαληνιστής Giulio Alessandrino, ήσαν αυλικοί κι επιστήμονες. Η απόφαση να ενταχθεί στην αυτοκρατορική υπηρεσία, όπως διεπίστωσε ο Βεσάλιος, ήταν σχεδόν αμετάκλητη. Παρά τις επικλήσεις των φίλων του, αν και ο ίδιος αργότερα το μετάνοιωσε, ξεφορτώθηκε μεγάλο μέρος της βιβλιοθήκης του, καίγοντας την αδημοσίευτη Παράφραση, όλης της ιατρικής βίβλου του Ραζή, αφιερωμένης στον Al-Mansur, τις σημειώσεις του για τον Γαληνό, καθώς και τα δικά του αντίγραφα από το έργο του Γαληνού στα περιθώρια των οποίων είχε καταγράψει διορθώσεις και παρατηρήσεις. Τα δηκτικά του σχόλια για την αξία αυτών των σημειώσεων θα πρέπει να κατηύθυναν αντιπάλους όπως ο John Caius, τα περιθώρια των βιβλίων του οποίου, είναι γεμάτα με άφθονους σχολιασμούς. Έχοντας γίνει αυλικός ιατρός, ο Βεσάλιος συνειδητοποίησε το πιθανό ολοκληρωτικό τέλος της συγγραφικής του δράσης.
Προτού αφιερωθεί ολοκληρωτικά στον αυτοκράτορα, επισκέφθηκε την Ιταλία την περίοδο 1543-1544 για ν’ ανακτήσει την περιουσία του, καθώς ο ίδιος αλλά και η σχολή στην Παδούη, είχαν υπολογίσει ότι θα επέστρεφε μετά την απουσία στη Βασιλεία. Ήταν μια θριαμβευτική επάνοδος αν εξαιρέσει κανείς την αντιπαράθεσή με τον διάδοχό του ανατόμο Colombo, ο οποίος είχε καυχηθεί για ευρήματα στις ανατομίες του που ήταν άγνωστα στον Βεσάλιο – απόδειξη για την ταχύτητα με την οποία οι ιδέες του Βεσάλιου είχαν γίνει σημεία αναφοράς στους ανατόμους της εποχής. Πεντακόσια άτομα παρακολούθησαν τις διαλέξεις και επιδείξεις του στην Παδούη και μια ολονύχτια ανατομική επέμβαση στη Μπολόνια πριν φύγει την Πίζα, το Πανεπιστήμιο της οποίας είχε επαναλειτουργήσει, μόλις λίγες εβδομάδες νωρίτερα. Εκεί πραγματοποίησε μια σειρά επεμβάσεων ανατομίας επί πτωμάτων, που είχαν αποσταλεί ασμένως από την Φλωρεντία και αλλού, με εντολή του ΔούκαCosimo dei Medici, ο οποίος αρεσκόταν να παρευρίσκεται, σε κάποιες διαλέξεις. Παρείχε την υποστήριξή του σε αυτοψίες του Βεσάλιου στην Πίζα και τη Φλωρεντία κι επιχείρησε να πείσει τον Κάρολο V ν᾽ αφήσει το γιατρό του να παραμείνει στην Πίζα, χωρίς όμως επιτυχία.
Ο Κάρολος Ε΄ (γερμανικά: Karl V., 24 Φεβρουαρίου 1500 – 21 Σεπτεμβρίου 1558) ήταν αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από το 1519 και ως Κάρολος Α΄ της Ισπανίας (ισπανικά: Carlos I de España) από το 1516 μέχρι την παραίτησή του το 1556 χάριν του νεότερου αδελφού του, Φερδινάνδου Α’, ο οποίος τον διαδέχθηκε στον θρόνο της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και του γιου του, Φιλίππου Β΄, ο οποίος έγινε βασιλέας της Ισπανίας. _φωτογραφία, κείμενο: wikipedia
Ο Βεσάλιος επέστρεψε να πολεμήσει στο πλευρό του αυτοκράτορα, φροντίζοντας τους τραυματίες, όχι πάντα επιτυχώς και προετοιμάζοντας τις σορούς ευγενών και πριγκίπων για ενταφιασμό. Οπουδήποτε πήγε ο Κάρολος V Κουίντος, ο Βεσάλιος ακολούθησε, Γάνδη, Βρυξέλλες, Κολωνία, Ναϊμέχεν, Ρατισβόνη(Ρέγκενσμπουργκ). Περιποιήθηκε τον Ενετό πρέσβη, τη διπλωματική αποστολή του Δούκα της Φερράρα και άλλους αυλικούς. Το 1544 νυμφεύθηκε την Anne van Hamme, θυγατέρα πλουσίου συμβούλου των Βρυξελλών, με την οποία απέκτησαν κόρη, επίσης Άννα, το 1545. Ήταν περίπου εκείνη η περίοδος που συνειδητοποίησε πλήρως την κατακραυγή που είχε προκαλέσει ανάμεσα σ᾽ αυτούς που θεωρούσε φίλους του, τους Γαληνικούς και ιδιαίτερα τον Sylvius. Απάντησε μ’ επιστολή που δημοσιεύθηκε το 1546· στο πρώτο μισό της φαινομενικά πραγματευόταν το αποκαλούμενο κινέζικο ξύλο, νέα ανακάλυψη του οποίου οι εκκρίσεις φέρονταν ως ανώτερες αυτών του φυτού guaiac στην αντιμετώπιση διαταραχών του νευρικού συστήματος, αλλά στο υπόλοιπο αμυνόταν σθεναρά ενάντια στους επικριτές του και ταυτόχρονα σε όσους είχαν σπεύσει ν᾽ αντιγράψουν κείμενα και εικόνες από το έργου του.
Συνέχισε να εκτελεί ανατομίες, ιδιαίτερα μετά από αυτοψίες, αλλά ολοένα και συχνότερα τον καλούσαν να παρασταθεί ως ιατρός και χειρουργός. Η δεξιότητά του στη χρήση του νυστεριού ήταν ευρέως αναγνωρισμένη και οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, συμφωνούσαν ότι ήταν ο καλύτερος χειρουργός της αυλής. Έχτισε μεγάλο σπίτι στις Βρυξέλλες, με πινακοθήκη, στάβλους και δενδρόκηπο, δίπλα στην ιδιοκτησία του Κόμη Mansfeld και συσώρευσε σημαντική περιουσία, εν μέρει από το επιτήδευμά του στην πόλη, όπου ενδέχεται να πέρασε χωρίς διακοπή τα χρόνια από το 1553 έως το 1556. Αυτή η περίοδος σχετικής σταθερότητας έδωσε τη δυνατότητα στον Βεσάλιο να προετοιμάσει αναθεωρήσεις για δεύτερη έκδοση της Fabrica και της επιτομής της στα Λατινικά, την οποία είχε προετοιμάσει όχι νωρίτερα από το 1551. Σε ποιο βαθμό, αν όχι καθόλου, είχε εμπλακεί περί το 1548-49 στην επανέκδοση από τον Oporinus μιας παραλλαγής, ελαφρώς διορθωμένης και με διαφορετική γραμματοσειρά, δεν είναι ξεκάθαρο. Ο ίδιος ποτέ δεν ανέφερε κάτι τέτοιο και ο μικρός αριθμός των αλλαγών, κυρίως τυπογραφικών, θα μπορούσε να είχε γίνει από τον τυπογράφο και τον διορθωτή του δίχως να χρειαστεί προσφυγή στον συγγραφέα.
Η αναθεωρημένη έκδοση του 1555 πάντως, ήταν κάτι το εντελώς διαφορετικό. Παρόλο που η προμετωπίδα της είναι κατά κάποιον τρόπο περισσότερο ακατέργαστη, σχεδόν σε όλους τους υπόλοιπους τομείς αποτελεί σημαντική βελτίωση της προκατόχου της. Η τυπογραφία της είναι κομψότερη ενώ οι εικονογραφήσεις καλύτερα μοιρασμένες και πιο ευανάγνωστες. Πολλές μικρές αλλαγές στα Λατινικά βελτιώνουν την αρμονία της αλλά έχουν γίνει και σημαντικές τροποποιήσεις, όπως φανερώνουν οι σημειώσεις και τα παραθέματα αυτής. Κάποιες ήταν αναγκαίο να γίνουν· για παράδειγμα αφαιρέθηκε τ’ όνομα του Gerard van Veltwyck ο οποίος είχε πεθάνει μέχρι τότε. Άλλες ήταν αποτέλεσμα βαθύτερης γνώσης – ή θυμού, παράδειγμα ο υποβιβασμός του δασκάλου του, Sylvius, ο οποίος συνέχιζε να διαπληκτίζεται έντονα με τον μαθητή του. Προστέθηκαν νέα κεφάλαια κι άλλαξε η σειρά τους, αλλά σε γενικές γραμμές οι διαφορές εντοπίζονταν στο περιεχόμενό τους. Πλέον προφανής είναι η παρουσία των αποτελεσμάτων της συνεχώς αυξανόμενης εμπειρίας του Βεσάλιου από τις ανατομίες και ιδιαίτερα τις αυτοψίες. Διορθώνει ή ενισχύει τις προηγούμενες παρατηρήσεις του, αναφερόμενος διαρκώς στις δικές του γνώσεις και παραμερίζοντας τον Γαληνισμό του. Δυο συγκεκριμένα σημεία αξίζουν την προσοχή μας. Οι γνωστικές του εμπειρίες από γυναικεία σώματα, συμπεριλαμβανομένων των εγκύων, του επέτρεψαν ν’ αναθεωρήσει σε πολλά σημεία τις ανατομίες μήτρας και εμβρύου όπως επίσης να ξεφύγει από τις επεμβάσεις σε ζώα που χαρακτήριζαν τις προγενέστερες περιγραφές του.
O παλαιότερος ανατομημένος σκελετός του κόσμου, του Ανδρέα Βεσάλιου (1543)_ πηγή
Τα σχόλια για την καρδιά διέφεραν από του Γαληνού, με τον οποίο νωρίτερα είχε φοβηθεί να εναντιωθεί, επιμένοντας σθεναρά στα δεδομένα από την ανατομία, ιδιαίτερα όταν έτειναν να αποδείξουν, αντίθετα με τη Γαληνική θεωρία, ότι το ενδοκοιλιακό διάφραγμα ήταν αδιαπέραστο. Για τα συμπεράσματα που θα έβγαιναν από την δοκιμασία της Γαληνικής ορθοδοξίας, ο Βεσάλιος ήταν επιφυλακτικός, εκφράζοντας τις αμφιβολίες του για τις παραδοσιακές περιγραφές της πορείας της κοίλης φλέβας απευθύνοντας συνάμα έκκληση στους περισσότερους ανατόμους για περαιτέρω έρευνα των νέων ευρημάτων. Παρόλο που πολλά από την πρώτη έκδοση έμειναν απαράλλακτα, η Fabrica του 1555 επιφέρει ουσιαστικές αλλαγές που ξεπερνούν κατά πολύ τα περισσότερα επιτεύγματα άλλων σύγχρονων συγγραφέων. Το μήνυμα που αποπνέει είναι ακόμη πιο αδιάλλακτο: το ανθρώπινο σώμα μπορούσε να κατανοηθεί μόνο με ξεκάθαρη και προσεκτική ανατομική διερεύνηση σε πτώματα και τα δεδομένα των αισθήσεων οφείλουν να υπερισχύουν των πεποιθήσεων που πρεσβεύουν οι αυθεντίες του παρελθόντος.
Η αναθεώρηση του 1555 συνεισέφερε πολλά στην κατανόηση της ανατομίας από μόνη της και παραμελήθηκε υπερβολικά εξαιτίας της μεγάλης επιτυχίας που είχε γνωρίσει η έκδοση του 1543. Η μετάφραση στην Αγγλική έδινε για πρώτη φορά τη δυνατότητα να γίνει εύκολα αντιληπτή η έκταση των αλλαγών μεταξύ των δύο εκδόσεων. Απέχοντας πολύ από απλή ενημέρωση, θέση που παίρνουν οι περισσότεροι μελετητές, η επανέκδοση προχωρά πολύ πέρα από απλές διορθώσεις και αναδιατυπώσεις: παρουσιάζει όλα τα στοιχεία της ανατομίας που συγκεντρώθηκαν μετά το 1542 και, ακόμη πιο σημαντικό, τα συμπεράσματα των συνεχιζόμενων στοχασμών του Βεσάλιου επί των προσωπικών του ανακαλύψεων.
Γουλιέλμος Α’ της Οράγγης (Γουλιέλμος ο Σιωπηλός_wikipedia
Το 1556 ο Βεσάλιος, προσφάτως αναγορευθείς σε Κόμη του Βασιλέα από τον Κάρολο V, βρέθηκε ανάμεσα σ᾽ αυτούς που φιλοξενήθηκαν, με μικρή συνοδεία, σε Ισπανικό μοναστήρι, όταν ο μονάρχης παραιτήθηκε του θρόνου και συνταξιοδοτήθηκε. Ο κληρονόμος και διάδοχός του, Φίλιππος Β´, επανέφερε τον Βεσάλιο στο αμειβόμενο προσωπικό της αυλής του αλλά με διόλου επαχθή καθήκοντά όπως φάνηκε. Παρέμεινε στις Βρυξέλλες, όπου παρείχε συμβουλές για ευρύ φάσμα περιστάσεων σε πολλούς διακεκριμένους, συμπεριλαμβανομένης της συζύγου τουΓουλιέλμου Α΄, Πρίγκιπα της Οράγγης, γνωστού και ως Γουλιέλμου του Σιωπηλού, το 1558. Τον επόμενο χρόνο ασχολήθηκε με μία ακόμη πιο ξακουστή υπόθεση. Ο Γάλλος βασιλέας Ερρίκος Β’, τραυματίσθηκε στο μάτι από λόγχη, κατά τη διάρκεια περιοδείας του στο Παρίσι για τον εορτασμό του συμφώνου ειρήνης μεταξύ Γαλλίας και Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο Βεσάλιος εστάλη άμεσα (απόδειξη της διεθνούς φήμης του ως χειρουργός) να συμπράξει με τους Ambroise Paré, Daza Chacon και άλλους κορυφαίους χειρούργους από τη Γαλλία στην προσπάθεια να σωθεί ο βασιλέας. Απέτυχαν κι ο Βεσάλιος ανέλαβε να διενεργήσει αυτοψία, παραδίνοντας αναλυτικότατο πόρισμα για το τρόπο που η λόγχη διαπέρασε το κρανίο δίχως να προκαλέσει κάταγμα.
Gabriele_Falloppio_wikipedia
Λίγο αργότερα, στη συνέχεια σύντομης επιστροφής στην πατρίδα, ο Βεσάλιος συνόδευσε τον Φίλιππο Β´ στην Ισπανία, αν κι ενδεχομένως σαν ιατρός της αυλής των Ολλανδών παρά του αυτοκράτορα προσωπικά. Στην Ισπανία συνέγραψε το τελευταίο του δοκίμιο περί ανατομίας, κριτική στις Παρατηρήσεις Ανατομίαςτου Gabriele Fallopio (1523–1562) ο οποίος κατείχε την έδρα ανατομίας στην Πίζα από το 1548 έως το 1551, όταν μετακινήθηκε στην Παδούη. Ο Fallopio, ήταν Βεσαλινικός ανατόμος, με καλλιεργημένες δεξιότητες και εξίσου μορφωμένος. Οι αναλύσεις του έγιναν δεκτές με ικανοποίηση από τον Βεσάλιο, ο οποίος βρήκε την ευκαιρία ν᾽ αναπολήσει και ν᾽ αποκαταστήσει κάποιες λίγες προγενέστερες κριτικές. Ο Realdo Colombo κι ένας άλλος Ισπανός ανατόμος (και μιμητής, λογοκλόπος) ο Valverde de Amusco, έγιναν αποδέκτες ιδιαίτερης κριτικής, κατηγορούμενοι γι’ ανικανότητα στην ανατομία και σχεδόν καθολική άγνοια των εργασιών του Γαληνού, αντιθέτως με τον Βεσάλιο, ο οποίος είχε ανατρέξει ακόμη και σε χειρόγραφα ώστε να βεβαιωθεί για το ακριβές νόημα των Ελληνικών του Γαληνού.
Κάρολος της Αστουρίας ή Don Carlos_wikipedia
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του Βεσάλιου είναι δύσκολο να σκιαγραφηθούν. Υπήρξε ένας εξ᾽ αυτών που ενεπλάκησαν στη μακρά και δυσχερή αποθεραπεία του διαδόχου του θρόνου Don Carlos το 1562, όταν ο πρίγκιπας έπεσε από σκάλες κι έσπασε το κεφάλι του. Την ίδια χρονιά περιποιήθηκε τον Γάλλο πρέσβη και συμβούλευσε δι’ αλληλογραφίας για το εμπύημα του Μαρκησίου της Terranova, ο οποίος τραυματίστηκε στο στήθος κατά τη διάρκεια περιοδείας. Συνέστησε χειρουργική επέμβαση για την αποστράγγιση του συσσωρευμένου αίματος και πύου από τη θωρακική κοιλότητα, παραθέτοντας αρκετές περιπτώσεις αυλικών στη Μαδρίτη που είχε εγχειρήσει ο ίδιος. Εγκατέλειψε την Ισπανία το 1564 κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες. Επιστολή που υποτίθεται ότι γράφτηκε τον Ιανουάριο του 1565, εξηγεί ότι κατά λάθος είχε διεξάγει αυτοψία ενώ ο ασθενής ήταν ακόμη ζωντανός, πράξη που καταγγέλθηκε στην Ιερά Εξέταση. Μόνο με τη μεσολάβηση του αυτοκράτορα και της βασιλικής αυλής αποσοβήθηκε η εκτέλεσή του και του επεβλήθη να εξιλεωθεί μέσω προσκυνήματος στην Ιερουσαλήμ.
Παρόλο που αυτή η φήμη, ή κάποια παρόμοια, κυκλοφορούσε περί τα τέλη της δεκαετίας του 1560, η πραγματική επιστολή δεν είχε εκτυπωθεί μέχρι το 1620 και θα μπορούσε κάλλιστα να πρόκειται για επινόηση. Η σύγχρονη εκδοχή της ιστορίας ότι ο Βεσάλιος καταδικάστηκε για μυστική Προτεσταντική δράση, είναι εξίσου απίθανη: οι επαφές του ανήκαν στην Καθολική αυλή και τους Καθολικούς αριστοκράτες, ενώ η αναφορά του «στην πλέον ιερή πίστη με την οποία κερδίζουμε τη σωτηρία μέσω ευσεβών έργων», εκφράζει Καθολική θεολογία κι όχι μετασχηματισμένη. Ήταν η σύνεση κι όχι ο Λουθηρανισμός, που τον οδήγησε, στο Βιβλίο VI, να αρνηθεί να εξάγει κάθε συμπέρασμα που αφορούσε στη θέση ή φύση της ψυχής και στην αναθεωρημένη Fabrica να διαγράψει αναφορά στο αίμα και το νερό που ξεχύθηκαν από την πληγή του Ιησού Χριστού. Οι θεολογικές θέσεις είχαν σκληρύνει και η δραστηριότητα της Ιεράς Εξέτασης είχε επεκταθεί· υποψίες για υφέρπουσα εξάπλωση του Λουθηρανισμού είχαν εδραιωθεί στην Ευρώπη των Καθολικών και οι σαρωτικές έρευνες της Ιεράς Εξέτασης στη Βόρεια Ιταλία, είχαν πιάσει αρκετούς κορυφαίους της ιατρικής. Θα ήταν αφέλεια του Βεσάλιου, του οποίου οι σχέσεις με κάποιους από την Ισπανική αυλή απ’ ότι φαίνεται δεν ήταν ανέκαθεν από τις καλύτερες, ν᾽ αποφανθεί για ένα τόσο ευαίσθητο θέμα, ανεξαρτήτως της Χριστιανικής ομάδας που ανήκε.
Μεταγενέστεροι θαυμαστές των Ιταλών αξίωσαν ότι είχε ουσιαστικά εκδιωχθεί από την εχθρότητα των Ισπανών, υπονοώντας ότι το προσκύνημα ήταν ευγενής τρόπος να φύγει από την Ισπανία, αμφισβητώντας στο ελάχιστο τη μεγάλη αγάπη που έτρεφε σ᾽ όλη τη ζωή του ο Βεσάλιος για την Παδούη. Σύμφωνα με μια ακόμη πηγή, που αναφέρει ότι πληροφορήθηκε τ’ αληθινά γεγονότα από Ολλανδούς φίλους του στη Μαδρίτη, αμέσως μετά την αναχώρηση του Βεσάλιου, υποστηρίζει ότι το προσκύνημα οφειλόταν σε εκπλήρωση τάματος που είχε κάνει αναρρώνοντας από ασθένεια.
Όποιος κι αν ήταν ο λόγος, ο Βεσάλιος έφυγε από την Ισπανία με τη σύζυγο και την κόρη του, για ένα μακρύ και κουραστικό ταξίδι. Αμέσως μετά την άφιξή τους στη Προβηγκία η οικογένεια χωρίστηκε με μεγάλη πικρία, οι δυο γυναίκες επέστρεψαν στις Βρυξέλλες, ενώ ο Βεσάλιος κατευθύνθηκε προς Βενετία, όπου συνάντησε και συνομίλησε με φίλους από το παρελθόν, όπως ήταν ο Gadaldino. Την άνοιξη του 1564 αναχώρησε για τους Αγίους Τόπους, συνοδευόμενος μέχρι την Κύπρο από τον Signor Malatesta da Rimini, στρατιωτικό διοικητή στην υπηρεσία των Ενετών, του οποίου η παρουσία καταγράφηκε από κάποιον ταξιδιώτη που επισκεπτόταν της πεδιάδα της Ιεριχούς. Σύμφωνα με τον Pietro Bizzari, του οποίου η λεπτομερής αφήγηση για τον θάνατο του Βεσάλιου δημοσιεύθηκε το 1568, λίγο μετά την αναχώρησή του από την Βενετία, που η Γερουσία των Ενετών τον διόρισε εκ νέου στην έδρα της ανατομίας στην Παδούη, διάδοχο του Fallopia, ο οποίος είχε πεθάνει το 1562, αλλά δεν έχουν διασωθεί τεκμήρια στα εκτεταμένα αρχεία που να επιβεβαιώνουν αυτή την ιστορία.
Προτομή του Ανδρέα Βεσάλιου_πλατεία Φώτιου Λαδικού_Ζάκυνθος
Ακόμη και να ήταν αληθινή, ο Βεσάλιος ουδέποτε είχε την ευκαιρία ν᾽ αναλάβει την έδρα. Το ταξίδι της επιστροφής του από τους Αγίους Τόπους ήταν καταστροφικό. Το πλοιάριο με το οποίο απέπλευσε, φέρεται ότι παρασύρθηκε από καταιγίδα, δεν έπιασε λιμάνι για σαράντα ημέρες, οι προμήθειες εξαντλήθηκαν κι ο Βεσάλιος αρρώστησε. Η βάρκα τελικά συνάντησε την στεριά της Ζακύνθου, όπου ο Βεσάλιος πάτησε το πόδι του μόνο για να πεθάνει σχεδόν ακαριαία.
Το τέλος του είναι τόσο μυστηριώδες όσο και η αρχή του. Δύο υποτιθέμενοι αυτόπτες μάρτυρες μας παρέχουν διαφορετικές αφηγήσεις. Ο ένας, Ενετός, τον θέλει να πεθαίνει από πανούκλα σ᾽ ένα απομακρυσμένο πανδοχείο και να ενταφιάζεται από κάποιον συμπονετικό Ενετό χρυσοχόο. Ο άλλος, πιο ευλογοφανής, τον εμφανίζει να πεθαίνει στην πόλη της Ζακύνθου, όπου ένας Γερμανός ανέγειρε μνημείο σε ανάμνησή του. Μεταγενέστεροι αρχαιολόγοι κατέγραψαν ανακριβή επιτάφια επιγραφή προερχόμενη από την Καθολική εκκλησία στο κεντρικό κάστρο της Ζακύνθου, η ο οποία όμως έχει εξαφανιστεί…………αν υπήρξε ποτέ.
Η σύζυγος του Βεσάλιου, έχοντας λάβει σύνταξη από τον Φίλιππο Β´ σε αναγνώριση της μακράς και αφοσιωμένης υπηρεσίας του εκλιπόντος συζύγου της, σύντομα παντρεύτηκε τον Seigneur of Saventhem και απόλαυσε τριάντα επιπλέον χρόνια έγγαμου βίου. Η κόρη της, Άννα, παντρεύτηκε κι έζησε άνετα στο παλιό τους σπίτι μέχρι το 1587, όταν μεταβιβάσθηκε στον γείτονά τους, κόμηMansfeld. Ο τελευταίος απόγονος από τα πέντε παιδιά της, πέθανε στα μέσα του 19^ου αιώνα στο Courtrai (Kortrijk) πόλη του Βελγίου, έχοντας επίσης υπηρετήσει έναν αυτοκράτορα, τον Ναπολέοντα.
Η ζωή και η σταδιοδρομία του Ανδρέα Βεσάλιου ανήκουν στα τυπικά πλαίσια ενός εύπορου Αναγεννησιακού διανοούμενου για το πρώτο μισό του 16^ου αιώνα. Ξεπερνούν τα όρια εθνών, πολιτικών, θρησκευμάτων και γλώσσας, διεπόμενες από τη Λατινική γλώσσα και την κοινή ανθρωπιστική κληρονομιά. Δεν προκαλεί έκπληξη να συναντήσει κάποιος διδαχές του παράλληλα με κάποιου Άγγλου, Γερμανού ή Ισπανού, ή σε Ευρωπαϊκά πανεπιστήμια όπως των Παρισίων, της Πίζα, του Λέουβεν αλλά και της Φερράρα. Η απαιτούμενη οικονομική επένδυση για τέτοιου είδους σπουδές ήταν σημαντική, καθότι έπρεπε κάποιος να είναι ήδη πλούσιος, ή να επιδοτηθεί από κάποιον εύπορο υποστηρικτή του. Αλλά και η ανταμοιβές, σε χρηματικούς όρους, ήταν σπουδαίες και μια επιτυχημένη πανεπιστημιακή καριέρα, κατέληγε σε θέσεις με υψηλή κερδοφορία για μια μεγάλη πόλη όπως το Παρίσι, ή στρατολόγηση σε βασιλική αυλή. Ο John Caius, από το ταπεινό του ξεκίνημα, κατέληξε ιατρός της αφρόκρεμας του εμπορικού κόσμου στο Λονδίνο και αρκετά πλούσιος ώστε να προικίσει το Κέιμπριτζ με το δικό του κολλέγιο.
Αλλά ποιος ήταν ο άνθρωπος Βεσάλιος; Τα περισσότερα που γνωρίζουμε γι’ αυτόν προέρχονται από τα βιβλία του. Για την προσωπικότητά του, λέγεται ότι ήταν περιστασιακά λιγομίλητος, μελαγχολικός (σαφές δείγμα ιδιοφυίας) και κάπως τσιγκούνης. Είναι βέβαιον ότι ήταν φιλόδοξος, εργατικός, κάπως απότομος κι όχι τόσο παρατηρητικός στις συναναστροφές με συναδέλφους του. Ωστόσο οι φοιτητές του ενθυμούνται τις διαλέξεις του με ενθουσιασμό, ακόμη και ο John Caius, ο πάλαι ποτέ συγκάτοικός που στράφηκε εναντίον του, έγραψε με νοσταλγία για την παλιά φιλία τους.
Τρία χαρακτηριστικά υπερέχουν όλων. Τα δύο είναι γνώριμα, η εκπληκτική τεχνική κατάρτιση αναφορικά με τη χρήση του νυστεριού και η ετοιμότητα ν’ αφήσει τις ενδείξεις που παρατηρούσε ν’ αποδείξουν ότι ήταν ήδη έτοιμος να πιστέψει, αδιάφορα με το πόσο δυσάρεστα ριζοσπαστικό ενδεχομένως να εμφανιζόταν το αποτέλεσμα. Το τρίτο, συχνά παραβλέπεται· η πολυμάθειά του, ιδιαίτερα για το έργο του Γαληνού, η οποία του επέτρεψε να συλλάβει την σπουδαιότητα των παρατηρήσεών του και να τις εκφράσει με σαφήνεια, συνέπεια κι αποφασιστικότητα. Παρόλο που τα δυο πρώτα τον ξεχώρισαν από τους περισσότερους σύγχρονούς του, χρειάστηκε το τρίτο για ν’ αναδειχθεί η Fabrica σ’ ένα από τα σπουδαιότερα βιβλία όλων των εποχών.
Το έργο του Βεσάλιου, De humani corporis fabrica, στην έκδοση του 1543, είναι από τα σπουδαιότερα βιβλία παγκοσμίως με κάθε έννοια της λέξης. Από τεχνικής απόψεως κατατάσσεται σε υψηλό επίπεδο ποιότητας, ενώ η καλλιτεχνική του επιμέλεια, συνδυασμός ανατομίας, τέχνης, ποιότητας χαρτιού κι εκτύπωσης, ξεπέρασε μονομιάς τις υφιστάμενες δυσκολίες αναπαράστασης τρισδιάστατου αντικειμένου σε έντυπη μορφή. Αρκεί να δεί κανείς την καλαίσθητη γραμματοσειρά με τις προσεγμένες αποστάσεις (των γραμμάτων) πάνω στο πλατύ φύλλο, για ν᾽αντιληφθεί ότι το θέμα που πραγματευόταν δεν ήταν συνηθισμένο αλλά απαιτούσε την αμέριστη προσοχή του αναγνωστικού κοινού που θα το επέλεγε. Το μήνυμα που προέκυπτε από τα κείμενα, δίχως να είναι εντελώς καινοτόμο, ήταν εξίσου συναρπαστικό. Αν και κάποιες λεπτομέρειες δικαίως δέχθηκαν επικρίσεις για υπερβολές ή λάθη, το σύνολο της επιχειρηματολογίας —περί αδυναμίας πλήρους κατανόησης του ανθρωπίνου σώματος δίχως λεπτομερειακή μελέτη βασισμένη στην ανθρώπινη ανατομία— έπειθε τους σύγχρονούς του. Οι ενστάσεις τους, ήταν στην πλειοψηφία τους επικεντρωμένες σε δευτερεύοντα θέματα, όπως ότι ο Γαληνός —του οποίου τη μεθοδολογία ακολουθούσε ο Βεσάλιος όπως ο ίδιος υποστήριζε— είχε αποτύχει ν᾽αποδείξει όσα διακήρυττε καθώς η ανατομία του βασιζόταν σε ζώα κι όχι σε ανθρώπους. Ωστόσο, όπως υποστηρίχθηκε στην παρούσα εργασία, δεν είδαν όλοι τον Βεσάλιο ως αντι-Γαληνιστή, ούτε η Fabrica χαρακτηρίσθηκε απλά ως θρίαμβος της αυτοψίας σε βάρος της συνολικής αξίας του έργου. Το επίτευγμα του Βεσάλιου, εξαρτάται εν μέρει από προσωπική μελέτη αλλά και την απαίτηση, που απείχε μακράν των υπολοίπων, να μπορεί να δεί και ν᾽αγγίξει ένα σώμα πέρα από το να διαβάσει μόνο γι αυτό. Συνοψίζοντας, η Fabrica αποτελεί τυπικό προϊόν της Αναγέννησης συνδυάζοντας αμφότερες τη προοδευτική σκέψη και την επιθυμία ν᾽ αναβιώσουν κάποιοι από τους θριάμβους του παρελθόντος.
Ο αντίκτυπος του Βεσάλιου ήταν εξίσου μεγαλειώδης με αυτόν του έργου του, καθότι με την εμφάνισή του, λογίσθηκε προάγγελος νέας εποχής για την Ανατομία. Η ικανότητα απεικόνισης και η ζέση του να μεταδώσει το μήνυμά του, μέσω της Επιτομής και στα Γερμανικά, εξασφάλισαν σχεδόν άμεσα ευρύ κοινό για το έργο του, με αποτέλεσμα να συγκριθεί ασυνήθιστα γρήγορα με άλλα ιατρικά κείμενα. Η Ανατομία είχε έλθει στο προσκήνιο πριν το 1543 και οι δημόσιες επεμβάσεις του είδους, προσέλκυαν πολυπληθές ακροατήριο ενώ οι συνεχιστές του Γαληνού σε Ιταλία, Γαλλία, Αγγλία και Γερμανία, είδαν να ενθαρρύνεται μέσω των αποδείξεων της ανατομίας, η αναβίωση της Γαληνικής ιατρικής και να επιβεβαιώνεται ότι είχε κάτι το θετικό να προσφέρει στη σύγχρονη ιατρική. Ο Βεσάλιος έγινε έτσι μέρος αυτής της τάσης και παρόλο που της έδωσε νέα κατεύθυνση, δεν είναι αποκλειστικά δικό του δημιούργημα, ότι κι αν υπαινισσόταν η ρητορική της Fabrica.
Η τάση αυτή εισέβαλλε σε ευρύτερες πτυχές του πολιτισμού, ώσπου περί τα τέλη του 16ου αιώνα οι έντυπες μεταφορές ανατομίας και ανατομικών επεμβάσεων έγιναν κοινός τόπος. ΗΑνατομία της Μελαγχολίας του Robert Burton, είναι από τα πλέον διάσημα παραδείγματα. Ο νέος ρεαλισμός στην τέχνη, ενθαρρυμένος από τη Σύνοδο του Τρέντο, σε συνδυασμό με το παράδειγμα του Βεσάλιου και των καλλιτεχνών του, παρουσίαζε εμφατικά το ανθρώπινο σώμα και ιδιαίτερα το πάσχων. Τέχνη, Λογοτεχνία κι Ανατομία συναντήθηκαν σε πνευματικά γόνιμο περιβάλλον, ενώνοντας ανθρώπους διαφορετικής κουλτούρας, γνωσιακού επιπέδου και γνωστικού αντικειμένου.
Η Ανατομία, είχε ξεφύγει από φρικιαστικά χέρια κατώτερης τάξης, μονόγλωσσους χειρουργούς, δεξιοτέχνες του μαχαιριού και χασάπηδες ανθρώπων, προς ένα πιο ανεβασμένο και ελιτίστικο επίπεδο. Χάρη στον Βεσάλιο μπορούσε πλέον να θεωρηθεί αντάξια κάποιου μορφωμένου ευγενή, κάποιου που θα ταίριαζε σε αυτοκρατορικό περιβάλλον.    
Vivian Nutton
chilonas.com