Περὶ τοῦ ἐν Ὀδυσσείᾳ τῶν Νυμφῶν ἄντρου

Περί του σπηλαίου των Νυμφών στην Ιθάκη, το οποίο περιγράφεται από τον Όμηρο στο 13ο βιβλίο της Οδύσσειας. Αναφορά στο διασωθέν έργο του Πορφύριου «Περὶ τοῦ ἐν Ὀδυσσείᾳ τῶν Νυμφῶν Ἂντρου» μεταφρασμένο στην Αγγλική γλώσσα από τον Thomas Taylor το 1917. 
Φανταστικός διάλογος μεταξύ Αβερρόη (1126–1198) και Πορφυρίου (234–305). Monfredo de Monte Imperiali Liber de herbis, 14th century _wikipedia
On the Cave of the Nymphs in the Thirteenth Book of the Odyssey
From the Greek of Porphyry
Translated by Thomas Taylor
London
John M. Watkins
21 Cecil Court, Charing Cross Road
1917

Ιστότοπος αναφοράς: http://www.tertullian.org/
Απόδοση στα Ελληνικά, επιμέλεια παρουσίασης: Πυθεύς
Πηγή φωτογραφιών
♦
1. Τι μας φανερώνει ο Όμηρος περιγράφοντας σπήλαιο στην Ιθάκη με το παρακάτω δυσνόητο εδάφιο;
«…αὐτὰρ ἐπὶ κρατὸς λιμένος τανύφυλλος ἐλαίη,
ἀγχόθι δ᾽ αὐτῆς ἄντρον ἐπήρατον ἠεροειδές,
ἱρὸν νυμφάων αἱ νηϊάδες καλέονται.
ἐν δὲ κρητῆρές τε καὶ ἀμφιφορῆες ἔασιν
λάϊνοι: ἔνθα δ᾿ ἔπειτα τιθαιβώσσουσι μέλισσαι.
ἐν δ᾿ ἱστοὶ λίθεοι περιμήκεες, ἔνθα τε νύμφαι
φάρε᾿ ὑφαίνουσιν ἁλιπόρφυρα, θαῦμα ἰδέσθαι:
ἐν δ᾿ ὕδατ᾿ ἀενάοντα. δύω δέ τέ οἱ θύραι εἰσίν,
αἱ μὲν πρὸς Βορέαο καταιβαταὶ ἀνθρώποισιν,
αἱ δ᾿ αὖ πρὸς Νότου εἰσὶ θεώτεραι: οὐδέ τι κείνῃ ἄνδρες ἐσέρχονται,
ἀλλ᾿ ἀθανάτων ὁδός ἐστιν…»
Εἶναι κι ἐλιὰ μακρόφυλλη βαθιὰ μὲς στὸ λιμάνι·
καὶ δίπλα της ἀχνόθαμπη σπηλιὰ χαριτωμένη,
ἱερὸ λημέρι τῶν Νυφῶν ποὺ λέγουνται Ναϊάδες.
Κροντήρια καὶ διπλόχερες λαγῆνες ἐκεῖ βρίσκεις,
ποὺ τὰ μελίσσια μέσα τους πηγαίνουν καὶ φωλιάζουν.
Εἶναι καὶ πέτρινοι ἀργαλειοὶ περίτρανοι, ποὺ οἱ Νύφες
φαίνουν σκουτιὰ πορφυρωτὰ ποὺ βλέπεις καὶ θαμάζεις.
Ἔχει κι ἀστείρευτα νερά, καὶ θύρες δυό· μιὰ θύρα
πρὸς τὸ Βοριὰ ποὺ δύνουνται ν’ αὐλίζουνται καὶ ἀνθρῶποι,
κι ἡ ἄλλη, θεϊκιά, πρὸς τὸ Νοτιά, ποὺ ἀνθρῶποι δὲν περνᾶνε,
μόνε εἶναι τῶν ἀθάνατων ἡ θύρα ἐκείνη δρόμος.
Ομήρου Οδύσσεια,
Ραψ.  ν΄, στίχοι  103-112, μτφρ.: Ἀργύρη Ἐφταλιώτη [⇒]
Το γεγονός ότι ο ποιητής δεν αντλεί τα στοιχεία του αφηγήματός του από ιστορικά δεδομένα, είναι προφανές εξαιτίας του ότι εκείνοι οι οποίοι μας παρείχαν περιγραφές του νησιού, όπως ο Κρόνιος, δεν ανέφεραν οτιδήποτε για ένα τέτοιο εύρημα. Αυτό μάλιστα, λέει ο ίδιος, είναι πρόδηλο, καθώς θα ήταν παράλογο να ελπίζει ο Όμηρος ότι, περιγράφοντας ένα σπήλαιο επινοημένο απλά από την ελευθερία που του παρέχει ο ποιητικός λόγος και παρομοίως ανοίγοντας τεχνητό μονοπάτι για τους θεούς και τους ανθρώπους στην περιοχή της Ιθάκης, θα κέρδιζε την πίστη της ανθρωπότητας.
Οδεύοντας στο βαραθρώδες μέρος του σπηλαίου.
Εξίσου άτοπο είναι να φανταστεί κανείς ότι η ίδια η φύση όφειλε να υποδείξει, σ’ εκείνο τον τόπο, ένα μονοπάτι για την κάθοδο όλων των ανθρώπων κι ένα ακόμη για όλους τους θεούς.  Γιατί, πράγματι, ο κόσμος είναι γεμάτος θεούς κι ανθρώπους, αλλά είναι αδύνατον να πειστείς ότι στην σπηλιά της Ιθάκης οι άνθρωποι κατεβαίνουν και οι θεοί ανεβαίνουν. Ο Κρόνιος ωστόσο, προβάλλοντας πολύ τούτη την ερμηνεία, λέει ότι είναι προφανές, όχι μόνο για τους συνετούς αλλά και για τους χυδαίους, ότι ο ποιητής, με το πέπλο της αλληγορίας καλύπτει  κάποια μυστηριώση έννοια· έτσι προκαλεί άλλους να διερευνήσουν τι είναι η πύλη των ανθρώπων και τι αυτή των θεών: τι εννοεί με τον ισχυρισμό ότι αυτή η σπηλιά των Νυμφών έχει δύο πύλες· και γιατί είναι ευχάριστη και σκοτεινή συνάμα, εφόσον το σκοτάδι δεν είναι με κανένα τρόπο ευάρεστο αλλά περισσότερο προκαλεί αποστροφή και τρόμο.
Το πέρασμα των θνητών
Παρομοίως, ποιός ο λόγος να μην κάνει γενική αναφορά στιςΝύμφες αλλά να προσδιορίσει με ακρίβεια ότι πρόκειται για εκείνες που ονομάζονται Ναϊάδες; Γιατί επίσης, το σπήλαιο παρουσιάζεται να περιέχει κύπελλα και αμφορείς, όταν ουδεμία αναφορά γίνεται στο αν δέχονται κάποιο υγρό, αλλά λέγεται ότι οι μέλισσες εναποθέτουν σε αυτά το μέλι τους όπως κάνουν στις κυψέλες; Κι έπειτα πάλι, γιατί να μην είναι οι αργαλειοί φτιαμένοι από ξύλο ή κάποιο άλλο εύκαμπτο υλικό και να’ναι από πέτρα, όπως επίσης οι αμφορείς και τα κύπελλα;  
Η τελευταία αυτή λεπτομέρεια είναι πράγματι λιγότερο ασαφής· αλλά εκείνες με τους πέτρινους δοκούς (των αργαλειών) και ότι οι Νύμφες θα ύφαιναν εκεί αλικοπόρφυρες φορεσιές,  δεν δημιουργούν μόνο μαγευτικές εικόνες, αλλά και ακούγονται ευχάριστα. Γιατί, ποιός θα πίστευε ότι οι θεότητες υφαίνουν φορεσιές μέσα σε σκοτεινό σπήλαιο μπλεγμένες και σε πέτρινους αργαλειούς· ειδικά όταν ακούει τον ποιητή να διαβεβαιώνει ότι τα πορφυρόχρωμα υφαντά ήταν ορατά.
Το πέρασμα των αθανάτων.
Εκτός από αυτά, είναι παρομοίως άξιο θαυμασμού, το σπήλαιο να έχει διπλή είσοδο· μία για την κάθοδο των ανθρώπων αλλά την άλλη για την άνοδο των θεών. Όπως και ότι η πύλη που διαβαίνουν οι ανθρώποι θα πρέπει να θεωρείται στραμμένη απέναντι στον βορρά αλλά εκείνη των θεών στον νοτιά· και γιατί ο ποιητής δεν προτίμησε την δύση και την ανατολή για τους σκοπούς του, εφόσον σχεδόν όλα τα ιερά έχουν τ’αγάλματα και τις εισόδους τους να βλέπουν την ανατολή· αλλά όσοι μπαίνουν σ’αυτούς κοιτούν προς την δύση, όταν στεκόμενοι με τα πρόσωπά τους στραμμένα στα αγάλματα, τιμούν και λατρεύουν τους θεούς.
Ως εκ τούτου, δεδομένου ότι το αφήγημα αυτό βρίθει τέτοιων ασαφειών, δεν μπορεί να είναι μυθοπλασία τυχαία επινοημένη με σκοπό να προσφέρει απόλαυση, ούτε καταγραφή της τοπικής ιστορίας· αλλά κάτι το αλληγορικό θα πρέπει να επισημαίνεται από τον ποιητή, ο οποίος εξίσου μυστηριωδώς τοποθετεί ένα ελαιόδεντρο πλησίον του σπηλαίου.
Οι αρχαίοι θεώρησαν ιδιαίτερα επίπονο να διερευνήσουν και να ξεδιπλώσουν όλες αυτές τις πτυχές· εμείς, με την βοήθειά τους, θα αποπειραθούμε να εμφανίσουμε το κρυφό εννόημα της αλληγορίας.
Όψη σχηματισμένων σταλακτιτών.
Ωστόσο, τα πρόσωπα αυτά, διατηρώντας την πεποίθηση ότι το σπήλαιο και τα εν λόγω αφηγήματα δεν ήταν κάτι περισσότερο από ιδέες του ποιητή, φαίνεται να αμέλησαν ιδιαιτέρως τα γραπτά τους περί της καταστάσεως του τόπου. Αλλά οι καλύτεροι και πλέον ακριβολόγοι συγγραφείς της γεωγραφίας και ανάμεσά τους οΑρτεμίδωρος ο Εφέσιος, στο 5ο βιβλίο του έργου του, το οποίο αποτελείται από έντεκα βιβλία, γράφει κατ’αυτόν τον τρόπο: «Το νησί της Ιθάκης, περιορισμένο σε έκταση 85 σταδίων, απέχει από τονΠάνορμο, λιμένα της Κεφαλληνίας, περίπου 12 στάδια. Εκεί βρίσκεται λιμάνι ονόματι Φόρκυς και μέσα του ακτή· φέρει δε πάνω του, άντρο, στο οποίο οι Φαίακες λέγεται ότι άφησαν τον Οδυσσέα.»
Συνεπώς το σπήλαιο δε θα ήταν εξ’ολοκλήρου προϊόν της Ομηρικής φαντασίας. Αλλά, το αν ο ποιητής το περιγράφει όπως είναι στην πραγματικότητα ή αν έχει προσθέσει κάποια δικά του επινοήματα, παραμένουν ωστόσο αναπάντητες απορίες, είτε διερευνάται η σκοπιμότητα του ποιητή, είτε εκείνων οι οποίοι ανακάλυψαν το σπήλαιο.  Γιατί, ούτε οι αρχαίοι εγκαθίδρυαν ναούς δίχως μυθικούς συμβολισμούς, ούτε ο Όμηρος αφηγείται απερίσκεπτα λεπτομέρειες για τέτοιου είδους θέματα. Αλλά όσο περισσότερο κανείς πασχίζει να αποδείξει ότι η περιγραφή του σπηλαίου δεν είναι μυθοπλασία του Ομήρου αλλά είχε προγενέστερα αφιερωθεί στους θεούς, τόσο περισσότερο βρίσκεται, το ευλογημένο αυτό σπήλαιο, πλημμυρισμένο από αρχαία σοφία και για τον λόγο αυτό αξίζει να διερευνηθεί· απαιτείται δε, να εκτεθεί στο φως περίτρανα, ο συμβολικός καθαγιασμός του.
2. Οι αρχαίοι, πράγματι, αφιέρωναν δεόντως σπήλαια στην ανθρωπότητα, είτε αυτή εθεωρείτο στο σύνολό της (ως μια έννοια) είτε ξεχωριστά σύμφωνα με τα μέρη που την απαρτίζουν.  Ως εκ τούτου, θεωρούσαν την γη σύμβολο της ύλης από την οποία συνίσταται ο κόσμος, σκέψη στην οποία αναλογεί ότι ύλη και γη είναι ένα και το αυτό· το σπήλαιο υποδεικνύει τον κόσμο ο οποίος παρήχθη απ´την ύλη. Διότι στην πλειοψηφία τους τα σπήλαια είναι αυθόρμητα δημιουργήματα, γεννημένα με την γή, τα οποία γίνονται αντιληπτά ως εννιαία πέτρινη μάζα·  τα εσωτερικά τους μέρη είναι κοίλα αλλά τα εξωτερικά εκτείνονται απροσδιόριστα προς την γη.
Ο κόσμος παρήχθη επίσης αυθόρμητα (δίχως την επίδραση κάποιας εξωτερικής αιτίας, αλλά από εσωτερική) και όντας αυθύπαρκτος συνδέεται με την ύλη· εκείνη, σύμφωνα με κάποιον απόκρυφο συμβολισμό, για την βραδεία και αντικρουόμενη φύση της, εκφράζεται με πέτρες και βράχους· οι αρχαίοι, ταυτόχρονα, υποστηρίζουν ότι η ύλη είναι άπειρη με την έννοια ότι στερεί από τον εαυτό της απρόσμενες επενδύσεις σε μορφές (δεν σπαταλάται αδικαιολόγητα). Εξαιτίας, ωστόσο, της συνεχούς ροής και της φειδωλής παρουσίας της στην παραγωγή μορφών διαμέσου της οποίας συμμετέχει σε αυτές και γίνεται ορατή, τα τρεχούμενα νερά, η θολούρα ή, όπως αναφέρει ο ποιητής, το σκοτάδι της σπηλιάς, λογίζονταν από τους αρχαίους ως ευφυείς συμβολισμοί των περιεχομένων στον κόσμο, αναφορικά με την ύλη με την οποία συνδέονται.
Εξαιτίας της ύλης, ωστόσο, ο κόσμος είναι δυσνόητος και σκοτεινός· αλλά μέσω της συνδετικής δύναμης (που διέπει την ύλη η οποία τείνει να μορφοποιείται) και της τάξης με την οποία κατανέμονται οι μορφές —από την οποία προέρχεται και η ονομασίακόσμος— γίνεται όμορφη κι ευχάριστη. Ως εκ τούτου μπορεί εύστοχα να χαρακτηριστεί σπήλαιο, καθώς είναι πράγματι όμορφο γι αυτόν που πρωτομπαίνει σ᾽ αυτό, εξαιτίας της συμμετοχής του στις μορφές (που μπορεί να πραγματώσει η ύλη) αλλά δυσνόητο γι᾽ αυτόν που ερευνά την καταγωγή του και το εξετάζει με ματιά διανοούμενου. Έτσι, τα εξωτερικά και επιφανειακά μέρη του είναι πράγματι ευχάριστα, αλλα τα εσωτερικά είναι θολά και το βαθύτερο σημείο του είναι αυτό καθαυτό το σκοτάδι.  
Κατ᾽αυτόν τον τρόπο και οι Πέρσες, συμβόλιζαν μυστικά την κάθοδο της ψυχής σε υποχθόνιες περιοχές και η παλινδρόμησή της από εκεί (η κίνησή της ανάμεσα στους δύο κόσμους) ωθεί τον μυστικιστή (η εκείνον που έχει γίνει δεκτός σε απόκρυφες ιερές τελετές) σε έναν τόπο που ονομάτιζαν «σπήλαιο» (μιθραίο).
Γιατί όπως υποστηρίζει ο Εὔβουλος, ο Ζωροάστρης ήταν ο ο πρώτος ο οποίος καθαγίασε στα γειτονικά βουνά της Περσίας ένα αυθόρμητα σχηματισμένο σπήλαιο με τρεχούμενα νερά και το διακόσμησε περίτεχνα προς τιμήν του Μίθρα, δημιουργού και πατέρα όλων των πραγμάτων· ένα σπήλαιο, σύμφωνα με τον Ζορωάστρη, ομοιάζει με τον κόσμο (το αρχετυπικό μιθραίο είχε σχεδιαστεί σαν ένα είδος μικροκοσμικού μοντέλου, εικόνα του σύμπαντος) ο οποίος επινοήθηκε από τον Μίθρα. Αλλά τα περιεχόμενα σε αυτό, τακτοποιημένα να ισαπέχουν μεταξύ τους, ήταν σύμβολα εγκόσμιων και περιβαλλοντικών στοιχείων. 
3. Παρομοίως, μετά τον Ζωροάστρη, συνηθιζόταν από άλλους να οργανώνονται τελετές προσήκουσες στα μυστήρια, σε σπήλαια και κρησφύγετα είτε φυσικά διαμορφωμένα, είτε κατασκευασμένα από ανθρώπινα χέρια.  Διότι, όπως καθιέρωναν ναούς, αλσύλια και βωμούς προς τιμήν των επουράνιων θεών, έτσι έκαναν για επίγειες θεότητες και ήρωες, αλλά μονάχα βωμούς, ενώ στις υποχθόνιες υπάρξεις, τρύπες στην γη και μικρές κοιλότητες· έτσι, στον κόσμο αφιέρωναν σπήλαια και κρυψώνες·  παρομοίως στις Νύμφες, για λογαριασμό των τρεχούμενων νερών ή αυτών που συρρέουν σε κοιλότητες, όπου συγκεντρώνονταν οι Ναϊάδες, όπως θα παρατηρήσουμε σύντομα.
Ο ταυροκτόνος Μίθρας, από ρωμαϊκό μαρμάρινο ανάγλυφο του 2ου ή 3ου αιώνα πΧ. (μουσείο Λούβρου)_wikipedia
Ωστόσο οι αρχαίοι, όχι μόνο μορφοποιούσαν κάποιο σπήλαιο, όπως έχει ήδη ειπωθεί, προσδίδοντάς του κοσμικούς συμβολισμούς ή ανάλογους μιας δημιουργικής και έλλογης φύσης, αλλά το θεωρούσαν συνάμα σύμβολο όλων των αοράτων δυνάμεων· επειδή οι σπηλιές είναι ομιχλώδεις και σκοτεινές, έτσι απόκρυφη είναι και η ουσία αυτών. Ως εκ τούτου ο Σατούρνους κατασκεύασε σπήλαιο μες τον ίδιο τον ωκεανό κι έκρυψε τα παιδιά του. Έτσι, επίσης, η Δήμητρα μόρφωσε την Ποσερπίνα με τις Νύμφες της σε μια σπηλιά· και πολλά άλλα στοιχεία αυτού του είδους είναι δυνατόν να βρεθούν σε κείμενα θεολόγων. Αλλά το ότι οι αρχαίοι αφιέρωναν σπήλαια στις Νύμφες και ειδικά στις Ναϊάδες, οι οποίες ζούσαν πλησίον των υδάτινων πηγών και όφειλαν το όνομά τους στους χειμάρρους τους οποίους αφεντεύουν, γίνεται πρόδηλο στον ύμνο προς τον Απόλλωνα όπου λέγεται: «Οι Νύμφες, κάτοικοι σπηλαίων, γήινου πνεύματος καρποί, τις κοίτες των υδάτων της γνώσης σε σένα θα στρέψουν (όπως παρήγγειλαν οι θείες φωνές των Μουσών). Κι έτσι τα νερά που ξεχειλίζουν κάθε ποταμό, αιώνια θα φανερώνουν στην ανθρωπότητα τον οίστρο των γλυκών πηγών» [οι στίχοι δεν βρίσκονται σε κανέναν από τους διασωθέντες ύμνους που αποδίδονται στον Όμηρο].
Κατά συνέπεια, όπως φαίνεται σε μένα, οι Πυθαγόρειοι και ακολούθως ο Πλάτων, έδειξαν ότι ο κόσμος είναι σπήλαιο καικρυσφήγετο. Οι δυνάμεις που άρχουν τις ψυχές, έτσι μιλούν σ’ενα στίχο του Εμπεδοκλή: «Μπήκαμε σ’αυτή την σκεπαστή σπηλιά…». Από τον Πλάτωνα, στο 7ο βιβλίο της Πολιτείας του, λέγεται : «Φαντάσου ανθρώπους να μένουν σε μια υπόγεια σπηλιά εν είδει κρησφυγέτου, που το άνοιγμά της, ελεύθερο στο φως σε μεγάλη απόσταση, θα απλώνεται σε όλο το πλάτος της σπηλιάς». Αλλά όταν ο συνομιλητής λέει: «Ασυνήθης και θαυμάσια η παρομοίωση που παραθέτεις» εκείνος απαντά: «Το σύνολο της εικόνας, φίλε Γλαύκων, θα πρέπει να εναρμονιστεί με αυτά που είπαμε πρωτύτερα, εμείς να ενσωματωθούμε με τα περιεχόμενα στον χώρο, του οποίου η θέα γίνεται αντιληπτή όπως αυτή μιας φυλακής· αλλά το φως της φωτιάς εντός του,  με την δύναμη του ήλιου.»
4. Από τα παραπάνω, γίνεται εμφανές ότι οι θεολόγοι θεωρούσαν τα σπήλαια απεικόνιση του κόσμου και των εγκοσμίων δυνάμεων. Έχουμε ήδη παρατηρήσει επίσης, ότι τα θεωρούσαν σύμβολα τηςκαταληπτής ουσίας· συμπεράσματα στα οποία οδηγήθηκαν από διαφορετικές και όχι κοινά αποδεκτές παρατηρήσεις. Διότι ήταν της γνώμης ότι ένα σπήλαιο υποστασιοποιεί τον αισθητό κόσμο, επειδή είναι σκοτεινό, βραχώδες και υγρό· διαβεβαιώνουν δε,  ότι ο κόσμος είναι τέτοιου είδους, δια μέσου της ύλης από την οποία συνίσταται και των ιδιοτήτων του ρευστού και της αντήχησης που διαπνέουν την φύση της. Αλλά, δέχονταν τον συμβολισμό της νοητής ουσίας, εξαιτίας του ότι ο κόσμος είναι αόρατος στην αισθητηριακή αντίληψη, φέρει δε, ουσία  συμπαγή και ακράδαντη.
Έτσι, επίσης, παραμένουν αφανείς επιμέρους δυνάμεις και ιδιαίτερα εκείνες οι οποίες είναι σύμφυτες της ύλης.  Διότι κατασκεύασαν αυτούς τους συμβολισμούς κατόπιν επιθεώρησεως της αυθορμήτου δημιουργίας των σπηλαίων και της πέτρινης, ερεβώδους φύσεώς τους· και όχι εξ᾽ ολοκλήρου, όπως κάποιοι υποπτεύονται, στρέφοντας την προσοχή τους στην όψη ενός σπηλαίου. Γιατί κάθε σπήλαιο δεν είναι σφαιρικό, όπως είναι προφανές από το Ομηρικό σπήλαιο με την διπλή είσοδο. Αλλά εφόσον ένα άντρο περιέχει διπλή ομοιότητα δεν θα πρέπει να λογισθεί ως εικόνα της καταληπτής, αλλά της αισθητής εικόνας. Διότι εξαιτίας της παρουσίας υδάτινων πηγών που αναβλύζουν ασταμάτητα δεν θα είναι σύμβολο κάποιας νοητής υπόστασης αλλα μιας υλικής ουσίας.   Σε τούτο το αφήγημα, είναι επίσης αφιερωμένο στις Νύμφες, όχι των βουνών, της υπαίθρου ή άλλου συγγενούς είδους, αλλά στις Ναϊάδες, οι οποίες επονομάσθηκαν έτσι από τα νερά πουρέουν (νάω=ρέω). Γιατί εμείς παραδόξως αποκαλούμε τις Ναϊάδες, όπως και τις δυνάμεις που έρχουν τα ύδατα, Νύμφες·  και τον όρο αυτό επίσης, συνηθίζουμε να αποδίδουμε σε όλες τις φθίνουσες γενεές των ψυχών.  Διότι οι αρχαίοι θεωρούσαν ότι αυτές οι ψυχές βαρύνουν τα νερά τα οποία θέτει σε αέναη κίνηση η θειότητα των Αθανάτων, όπως αναφέρει ο Νουμήνιος, ο οποίος προσθέτει ότι σε απόδειξη τούτου, κάποιος προφήτης βεβαιώνει, ότι το Πνεύμα του Θεού ταξιδεύει στα νερά. Παρομοίως, οι Αιγύπτιοι, γι’ αυτόν τον λόγο, αναπαριστούν όλα τα δαιμόνια, τον ήλιο και εν ολίγοις, όλους τους πλανήτες να μην στέκονται πάνω σε κάποια σταθερή βάση, αλλά σε κάτι πλωτό· διότι οι ψυχές που φθίνουν πρός την γέννησή τους αιωρούνται με την  υγρασία.  
Ηράκλειτος σε λεπτομέρεια της Σχολής των Αθηνών του Ραφαήλ_wikipedia
Ως εκ τούτου, επίσης, ο Ηράκλειτος λέει ότι η υγρασία φαίνεται να ευφραίνει κι όχι να θανατώνει τις ψυχές· μόνο που το ολίσθημα της γέννησης είναι ευχάριστο γι αυτές. Σε κάποιο άλλο σημείο (αναφερόμενος στις ασώματες ψυχές) λέει επίσης, «Ζούμε τον θάνατό τους και πεθαίνουμε την ζωή τους».  ´Ετσι και ο ποιητής αποκαλεί υγρούς εκείνους που πρόκειται να γεννηθούν, επειδή οι ψυχές τους είναι βαθιά βουτηγμένες στην υγρασία.  Γι αυτόν τον λόγο, τέτοιες ψυχές απολαμβάνουν το αίμα και την υγρή σπορά· αλλά το νερό είναι τροφή για τις ψυχές των φυτών.  Παρομοίως κάποιοι είναι της άποψης ότι τα σώματα στον αέρα και τους ουρανούς τρέφονται από υδρατμούς πηγών, ποταμών και άλλους διαφορετικής προέλευσης, όπως η διαπνοή. Ωστόσο, οι Στωικοίδιαβεβαιώνουν ότι ο ήλιος τρέφεται από την εκπνοή της θάλασσας· η σελήνη από τους υδρατμούς πηγών και ποταμών· και τα άστρα από την απόπνοια της γης.  Άρα, σύμφωνα με αυτούς, ο ήλιος είναι σύνθεση του νού σχηματισμένη από την θάλασσα, το φεγγάρι από τα νερά των ποταμών και τ’αστέρια από αναθυμιάσεις της γης.
5. Ωστόσο, είναι απαραίτητο, οι ψυχές είτε υλικές είτε αιθέριες, μολονότι προσελκύουν σώματα και ειδικότερα αυτές που βρίσκονται στα πρόθυρα εγκλεισμού τους σε αιμοφόρα και υγρά περιβλήματα,  θα πρέπει να είναι διαποτισμένες από την υγρασία και να ενσωματωθούν, ως συνέπεια του εμβαπτισμού τους σε αυτήν. Ως εκ τούτου οι ψυχές των νεκρών ξεγλιστρούν με την εκροή χολής και αίματος· οι ψυχές δε, οι οποίες αγαπούν τα σώματα, ελκύοντας κάποια υγρή ουσία, συμπυκνώνουν το υγρό τους όχημα σχηματίζοντας σύννεφο. Επειδή η πύκνωση της υγρασίας του αέρα συνιστά νέφη.  Όμως το πνευματικό αυτό μέσο, έτσι συμπιεσμένο σ´εκείνες τις ψυχές, γίνεται ορατό ως περίσσευμα υγρασίας. Συνεπώς ευρισκόμενοι ανάμεσα στο πλήθος τους, οφείλουμε  να θεωρήσουμε ότι εκείνες οι οπτασίες, τις οποίες χρωματίζει κάποια ουσία με την βοήθεια της φαντασίας, έτσι προβάλλονται στην ανθρωπότητα.  Αλλά οι αγνές ψυχές αντιπαθούν την γέννηση· έτσι ώστε, όπως αναφέρει ο Ηράκλειτος «σοφότερη είναι η στεγνή ψυχή».  Επομένως, εδώ η ουσία γίνεται υγρή και ολοένα πιο υδαρή από την επιθυμία της να γεννηθεί, η ψυχή ωστόσο κατ᾽αυτόν τον τρόπο, προσελκύει κάποιο υγρό νέφος αντί να τείνει προς την γέννησή της.  Εν τούτοις οι ψυχές οι οποίες οδεύουν προς την λήψη σωματικής υπόστασης είναι οι νύμφες που αποκαλούμε Ναϊάδες. Συνεπώς συνηθίζεται να ονομάζουμε νύμφες εκείνες που παντρεύονται, μετέχοντας στην παραγωγή γενεών και ρίχνουν σε λουτρά νερά τρεχούμενα από πηγές, ποτάμια ή ασταμάτητα ρυάκια.
6. Τότε, αυτός ο κόσμος είναι ιερός κι ευχάριστος για τις άρτι αφιχθείσες ψυχές και τους δαίμονες που ακολουθούν τις γεννήσεις, καίτοι ουσιαστικά σκοτεινός και δυσδιάκριτος·  από το οποίο προέρχεται η υπόνοια κάποιων, ότι οι ψυχές είναι επίσης αδιόρατης φύσεως και κατά βάση συνίστανται από αέρα.  Έτσι εξηγείται πώς ένα σπήλαιο, ταυτόχρονα ευχάριστο και σκοτεινό, θα είναι καταλλήλως αφιερωμένο στις επίγειες ψυχές,  σύμφωνα με την ομοιότητά του προς τον κόσμο, στο οποίο, όπως και στα πλέον μεγαλοπρεπή ιερά, διαμένουν ψυχές.  Με παρόμοιο τρόπο εναρμονίζεται η παρουσία των Νυμφών, κυρίαρχες των υδάτων, σ᾽ ένα σπήλαιο όπου υπάρχουν αιώνια αναβλύζουσες πηγές.
Ας θεωρήσουμε, ωστόσο, το παρόν σπήλαιο, αφιερωμένο σε ψυχές και Νύμφες, από τις βασικές συνιστώσες δυνάμεις, οι οποίες κυβερνούν χειμάρρους και πηγές και εξαιτίας τούτου, αποκαλούνταιπηγαίες και ναϊάδες. Συνεπώς, ποιά είναι τα διακριτά σύμβολα που αποδίδονται στις ψυχές και τις υδρόβιες δυνάμεις, ώστε να γνωρίζουμε ενδεχομένως, ότι το σπήλαιο είναι από κοινού αφιερωμένο και στις δύο;
Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι τα πέτρινα δοχεία και οι αμφορείς συμβολίζουν τις νύμφες του νερού. Γιατί αυτά είναι πράγματι Βακχικά σύμβολα, αλλά πήλινης σύστασης, για παράδειγμα είναι φτιαγμένα από ψημένο χώμα, υλικό φιλικό προς την άμπελο, δώρο των θεών·  εφόσον μέσα τους ωριμάζει καταλλήλως ο καρπός της με την ουράνια φωτιά του ήλιου. Αλλά τα πέτρινα δοχεία και οι αμφορείς είναι, με τον πλέον διαπρεπή τρόπο, εναρμονισμένα με τις νύμφες, άρχουσες των υδάτων που ξεπηδούν από βράχια.
Για τις ψυχές τώρα, που κατηφορίζουν προς την γέννησή τους και κυριεύονται από υλικές δυνάμεις, ποιός συμβολισμός θα ήταν πιο ενδεδειγμένος από τα εργαλεία εκείνα που αφορούν στην ύφανση; Ως εκ τούτου, οι ποιητές τολμούν να πούν «ότι σε αυτά οι νύμφες πλέκουν προρφυρόχρωμα υφάσματα, αξιοθαύμαστα στην όψη».  Για να σχηματισθεί η σάρκα βρίσκεται πάνω και γύρω από τα κόκκαλα, τα οποία εντός των σωμάτων ομοιάζουν με βράχους. Έκτοτε εκείνα τα εργαλεία ύφανσης συνίστανται από πέτρα κι όχι κάποιο άλλο υλικό.
Αλλά οι μωβ ιστοί θα είναι προφανώς σάρκα πλεγμένη από αίμα. Διότι τα μάλλινα χρωματίζονται από το αίμα και το μαλλί είναι βαμμένο στα ζωηφόρα υγρά των ζώων. Η δημιουργία του δέρματος, επίσης, συμβαίνει διαμέσου και από το αίμα. Συνυπολογίζοντας ότι το σώμα είναι ένδυμα με το οποίο περιβάλλεται η ψυχή, θαυμαστό στην όψη, είτε αυτό αναφέρεται στην σύσταση της ψυχής, είτε συνεισφέρει στην συμμετοχή της στο σύνολο μιας αισθητής ουσίας. ´Ετσι, επίσης, η Προσερπίνα, επιβλέπουσα προστάτιδα της καρποφορίας γενικότερα, απεικονίζεται από τον Ορφέα να υφαίνει και ο ουρανός αποκαλείται από τους αρχαίους πέπλο, σε συνάρτηση της ύπαρξής του, καθώς ήταν το ένδυμα των ουράνιων θεών. 
7. Γιατί, επομένως, λέγεται ότι οι αμφορείς δεν ήταν γεμάτοι νερό αλλά κηρήθρες; Γιατί μέσα τους, λέει ο Όμηρος, οι μέλισσες αποθέτουν το μέλι τους, το οποίο σημαίνει ότι αφήνουν κάτι βρώσιμο· και το μέλι είναι η τροφή των μελισσών.  Οι θεολόγοι, επίσης, έχουν κάνει το μέλι υποκείμενο πολλών και διαφορετικών συμβολισμών, επειδή απαρτίζεται από πολλές δυνάμεις —όντας καθαρτικό και συντηρητικό. Γι᾽ αυτό, μέσω του μελιού, προλαμβάνεται η σήψη των σωμάτων και χρόνια έλκη καθαρίζονται. Πέρα από αυτά, είναι επίσης γλυκό στην γεύση και το συλλέγουν βουγενείς μέλισσες απ᾽ τα λουλούδια [αναφορά στην μέθοδο της βουγονίας των μελισσών (Bougonia)].
Αρισταίος – Βουγονία
Αρισταίος – Ο πρώτος μελισσοκόμος, και η Βουγονία [⇒]
Επομένως, όταν οι μυημένοι στις απόκρυφες Λεόντιες τελετές [συμπληρωματικού τελετουργικού, το οποίο πρέπει να ξεκινήσει όταν η νέα σελήνη θα βρεθεί στον αστερισμό του Λέοντα (βλ.⇒σελ.228)] ρίχνουν μέλι αντί για νερό στα χέρια τους, δρούν σύμφωνα με απαίτηση του μύστη να τα απαλλάξουν από οτιδήποτε γενεσιουργό κακού και κάθε τι επιβλαβές και απεχθές.  Άλλοι ιερουργοί (στις ίδιες τελετουργίες) μεταχειρίζονται την φωτιά, η οποία είναι καθαρτικής φύσεως, ως ενδεδειγμένο μέσο εξαγνισμού. Η γλώσσα, παρομοίως καθαρίζεται από κάθε μίασμα του κακού με μέλι. Όμως οι Πέρσες, όταν προσφέρουν μέλι στον φύλακα των καρπών, το θεωρούν σύμβολο δυνάμεων συντἠρησης και υπεράσπισης.
Συνεπώς κάποιοι έχουν θεωρήσει ότι το νέκταρ και η αμβροσία που εγχύει στα ρουθούνια των νεκρών ο ποιητής [Ἑρμείου φιλοσόφου εἰς τὸν Πλάτωνος Φαῖδρον σχόλια] ούτως ώστε να εμποδιστεί η σήψη, είναι μέλι· καθώς αυτό συνιστά την τροφή των θεών. Επίσης, σε κάποιο σημείο του ίδιου αφηγήματος, ο ίδιος ποιητής αποκαλεί το νέκταρ χρυσό·  διότι αυτό είναι το χρώμα του μελιού.  Αλλά ούτως ή άλλως θα εξετάσουμε αλλού, με μεγαλύτερη ακρίβεια, αν το μέλι θα πρέπει να λογίζεται ως νέκταρ ή όχι.
Παρομοίως στον Ορφέα, ο Κρόνος παγιδεύεται από τον Δία μέσω του μελιού. Διότι ο Κρόνος ζαλίζεται από το πολύ μέλι, οι αισθήσεις του σκοτεινιάζουν, όπως συμβαίνει με το κρασί, και αποκοιμάται· ομοίως με τον Πώρο, από το Συμπόσιο του Πλάτωνος, ο οποίος είναι γεμάτος νέκταρ· διότι, λέει ο ίδιος, το κρασί δεν είχε επινοηθεί τότε.  Η θεά Νύξ, επίσης στον Ορφέα, συμβουλεύει τον Δία να χρησιμοποιήσει μέλι ως στρατήγημα. Γι ´ αυτό και του λέει:
«Σαν δείς τον Κρόνο απλωμένο κάτω απ᾽τις θεόρατες βελανιδιές, βυθισμένο σε έκσταση από το μέλι που φτιάχνουν οι μέλισσες, σβέλτα να τον δέσεις»  
Ακολούθως αυτό συμβαίνει και ο Κρόνος δεμένος ευνουχίζεται με τον ίδιο τρόπο όπως ο Ουρανός· ο θεολόγος δυσνόητα σηματοδοτεί με αυτό, ότι η θεία φύση μέσω της ηδονής δεσμεύεται και σύρεται κάτω στα βασίλεια των γενεών· χάνοντας δε, την συνεκτικότητά της από την απόλαυση, αναδύει ορισμένες σπερματικές δυνάμεις [με την έννοια (για την στωική φιλοσοφία) της γενετικής αρχής, δύναμης καιουσίας μέσω της οποίας και από την οποία γεννιούνται τα πάντα _academic].
Έτσι, ο Κρόνος ευνουχίζει τον Ουρανό, όταν αυτός κατεβαίνει στην γη από επιθυμία δημιουργίας γενεών. Αλλά η γλυκύτητα του μελιού υποδηλώνει, με τους θεολόγους, το ίδιο πράγμα με την ηδονή που εγείρει η γενετήσια ορμή, υπό το δέλεαρ της οποίας ο Ουρανός ευνουχίστηκε. Διότι ο Κρόνος και η σφαίρα του είναι οι πρώτες εκ των ουράνιων σωμάτων που κινούνται αντίθετα με την πορεία του Κοίλουή των ουρανών. Ορισμένες δυνάμεις, ωστόσο, κατεβαίνουν από αμφότερους τον Ουρανό (ή την σφαίρα των σταθερών αστέρων) και τους Πλανήτες. Αλλά ο Κρόνος δέχεται αυτές του Ουρανού και ο Δίας του Κρόνου. 
Επομένως, δεδομένου  ότι το μέλι αναλαμβάνει τους εξαγνισμούς και ως αντίδοτο στην σήψη, είναι ενδεικτικό της ικανοποίησης η οποία υποβιβάζει τις ψυχές στο βασίλειο των γενεών· σύμβολο κατάλληλα προσαρμοσμένο στις υδρόβιες Νύμφες, για λογαριασμό της άσηπτης φύσης των υδάτων επί των οποίων άρχουν, της εξαγνιστικής τους δύναμης και της συνεισφοράς τους στις γενεές. Διότι το νερό συνεργάζεται με την δημιουργία. Για τούτο λέγεται, απ᾽τον ποιητή, ὀτι οι μέλισσες αποθέτουν το μέλι τους σε δοχεία και αμφορείς· τα δοχεία είναι σύμβολο για τις πηγές και ως εκ τούτου κάποιο δοχείο είναι τοποθετημένο πλησίον του Μίθρα αντί δίπλα σε μια πηγή· αλλά οι αμφορείς είναι σύμβολα των αγγείων μέσω των οποίων αντλούμε νερό από τις πηγές.
Πηγές και χείμαρροι είναι αμφότερα αφιερωμένα στις υδρόβιες Νύμφες και πολύ περισσότερο σε εκείνες οι οποίες είναι ψυχές, παραδόξως αποκαλούμενες μέλισσες από την αρχαιότητα, ως το αποτελεσματικότερο από τα αίτια της γλυκύτητας. Κατά συνέπεια ο Σοφοκλής δεν ομιλεί ανάρμοστα όταν λέει για τις ψυχές:   «Όταν σε σμήνη ταξιδεύουν από τους νεκρούς, ένα βουητό ακούγεται».
8. Οι ιέρειες της Δήμητρας, επίσης, μυημένες στα μυστήρια της γήινης Θεάς, αποκαλέσθηκαν μέλισσες από τους αρχαίους· η παρουσία της Προσερπίνας εκφραζόταν με μελιτοφόρες μέλισσες. Η σελήνη, παρομοίως, άρχουσα των γενεών, ονομάσθηκε μέλισσακαι ταύρος από αυτούς. Ο δε Ταύρος (αστερισμός) είναι η εξύψωση της σελήνης. Αλλά οι μέλισσες είναι βουγενείς, χαρακτηριστικό το οποίο απαντάται επίσης στις ψυχές που φθίνουν προς την γέννησή τους. Ο Θεός, παρομοίως, απόκρυφα συνδεδεμένος με τις γενεές, είναι κλέπτης βοοειδών —βουκλόπος. Σε αυτό μπορεί να προστεθεί ότι το μέλι εθεωρείτο σύμβολο θανάτου και για τούτο συνηθίζονται τα εναγίσματα μελιού προς τους επίγειους θεούς·  αλλά η χολή λογίζεται σύμβολο ζωής· όσο αόριστα κι αν σηματοδοτείται από αυτό, ότι η ψυχή χάνει την ζωή της δια μέσου της ηδονής αλλά μέσω της πίκρας η ζωή συνεχίζεται καθώς και το ότι η χολή προσφέρεται ως χοή προς τους θεούς·  ή αν είναι έτσι επειδή ο θάνατος ελευθερώνει από την κακοποίηση, ενώ η παρούσα ζωή είναι επίπονη και πικρή.
Όλες οι ψυχές, ωστόσο, βαδίζοντας προς την γέννησή τους, δεν αποκαλούνται μέλισσες μόνο, αλλά εκείνοι οι οποίοι θα διάγουν βίο ενάρετο μαζί τους, εφόσον έχουν εκτελέσει έργα αποδεκτά από τους τους θεούς, θα επιστρέψουν εκ νέου στα προγονικά τους άστρα. Προς τούτο, το έντομο αυτό λαχταρά να επιστρέψει στον τόπο από όπου πρωτοήρθε και χαρακτηρίζεται από ακρίβεια και νηφαλιότητα. Εξού και οι χοές φτιαγμένες από μέλι αποκαλούνταινηφάλιες. Παρομοίως οι μέλισσες, δεν κάθονται πάνω σε φασόλια, τα οποία θεωρούνταν από τους αρχαίους ως σύμβολο παραγωγικής διαδικασίας σε άκαμπτους όρχους· διότι αυτό το ψυχανθές λαχανικό είναι σχεδόν το μόνο σπερματοφόρο φυτό του οποίου ο βλαστός είναι κατά μήκος διάτρητος, δίχως ενδιάμεσους ρόζους. [σημ. διαχείρησης: τα ποώδη, στα οποία ανήκει η φασολιά, φέρουν βλαστούς που εμφανίζουν μόνο πρωτογενή, κατά μήκος αύξηση, δηλαδή, οι βλαστοί δεν παχαίνουν]Ως εκ τούτου οφείλουμε να παραδεχθούμε, ότι οι κηρήθρες και οι μέλισσες είναι κατάλληλα και κοινά σύμβολα για τις υδρόβιες νύμφες και για τις ψυχές που θέλγονται από την υγρή και παλλόμενη φύση των γενεών. 
9. Τα σπήλαια, κατά συνέπεια, από τα βάθη της αρχαιότητας ήταν αφιερωμένα στους θεούς, προτού στηθούν ιερά μέσα τους. Έτσι, οιΚουρήτες στην Κρήτη αφιερώνουν σπήλαιο στον Δία· στην Αρκαδία σπήλαιο προσφέρεται στην Σελήνη και τον Λύκαιο Πάνα· και στην Νάξο στον Βάκχο, ενώ οπουδήποτε γνώριζαν τον Μίθρα, ο εξευμενισμός του γινόταν σε σπήλαια. Όσον αφορά, ωστόσο, στο σπήλαιο της Ιθάκης, ο Όμηρος δεν ήταν ικανοποιημένος με το να πεί ότι διέθετε δύο πύλες, αλλά προσθέτει ότι μια εξ᾽ αυτών ήταν στραμμένη στον βορρά αλλά η άλλη, η πιο θεϊκή, προς τον νότο. Αναφέρει επίσης, ότι η βόρεια είσοδος επέτρεπε την κατάβαση, αλλά δεν καταδεικνύει αν ίσχυε το ίδιο και για την νότια, παρά μόνο λέει : «Είναι το μονοπάτι των αθανάτων, απροσπέλαστο από ανθρώπους».
10. Ωστόσο, μένει να διερευνηθούν οι υποδείξεις μέσω του αφηγήματος· αν ο ποιητής περιγράφει σπήλαιο το οποίο πράγματι καθαγιάστηκε από άλλους ή πρόκειται για αίνιγμα δικής του επινόησης.  Εντούτοις, εφόσον ένα σπήλαιο αποτελεί εικόνα και σύμβολο του κόσμου, όπως ο Νουμήνιος και  ο οικείος τουΚρόνιος διαβεβαιώνουν, υπάρχουν δύο εσχατιές στους ουρανούς· ο τροπικός του χειμώνα από τον οποίο τίποτε δεν μπορεί να τοποθετηθεί βορειότερα και αυτός του καλοκαιριού, νοτιότερα του οποίου, επίσης δεν μπορεί να βρεθεί κάτι. [σημ. διαχ/σης: οι όροιβόρειο ηλιοστάσιο (κειμ.: τροπικός του χειμώνα) και νότιο ηλιοστάσιο (κειμ.:τροπικός του καλοκαιριού) υποδεικνύουν τη θέση του Ηλίου πάνω στην ουράνια σφαίρα όπως αυτός φαίνεται από τη Γη. Το βόρειο ηλιοστάσιο συμβαίνει τον Ιούνιο σε όλη τη Γη, οπότε ο Ήλιος βρίσκεται πάνω από τον Τροπικό του Καρκίνου, ενώ το νότιο ηλιοστάσιο συμβαίνει τον Δεκέμβριο, όταν ο Ήλιος βρίσκεται πάνω από τον Τροπικό του Αιγόκερω_wikipedia] Αλλά ο θερινός τροπικός βρίσκεται στον Καρκίνο και ο χειμερινός στον Αιγόκερω, εφόσον δε, ο πρώτος βρίσκεται πλησιέστερα σε εμάς, δίκαια συσχετίστηκε με την Σελήνη, η οποία είναι το κοντινότερο στη γη ουράνιο σώμα.
Καθώς εξαιτίας της μεγάλης του απόστασης ο νότιος πόλος δεν είναι ορατός σε εμάς, επίσης κατάλληλα προσδιορίστηκε με τον Κρόνο, τον υψηλότερο και πλέον απομακρυσμένο όλων των πλανητών. Και πάλι, τα χνάρια από τον Καρκίνο στον Αιγόκερω απαντώνται με την ακόλουθη σειρά: πρώτα είναι ο Λέων, ο οποίος βρίκεται στο σπίτι του Ήλιου, ακολουθούν, η Παρθένος από το σπίτι του Ερμή,  ο Ζυγός από την Αφροδίτη, ο Σκορπιός από τον Άρη, ο Τοξότης από τον Δία και ο Αιγόκερως από τον Κρόνο. Αλλά με αντίστροφη πορεία από τον Αιγόκερω, ο Υδροχόος προσδιορίζεται με τον Κρόνο, οι Ιχθείς με τον Δία, ο Κριός με τον Άρη, ο Ταύρος με την Αφροδίτη, οι Δίδυμοι με τον Ερμή και στην τελευταία θέση ο Καρκίνος με την Σελήνη.
11. Συνεπώς οι θεολόγοι βεβαιώνουν ότι οι δύο αυτές πύλες είναι ο Καρκίνος και ο Αιγόκερως· αλλά ο Πλάτων τις αποκαλεί εισόδους. Οι θεολόγοι πάλι, αναφέρουν γι᾽ αυτές ότι ο Καρκίνος αντιπροσωπεύει το πέρασμα διαμέσου του οποίου οι ψυχές κατέρχονται, αλλά ο Αιγόκερως αυτό της ανάβασής τους. Ο Καρκίνος βρίσκεται πράγματι βόρεια και του αποδόθηκε η κάθοδος, αλλά νότια η ανάβαση εναρμονίστηκε με τον Αιγόκερω. Παρομοίως, τα βόρεια τμήματα άπτονται των ψυχών που τείνουν να γεννηθούν και οι πύλες του σπηλαίου οι οποίες είναι στραμμένες στον βορρά ορθώς αναφέρονται διαπερατές για την κάθοδο των ανθρώπων· αλλά οι νότιες πύλες δεν είναι περάσματα των θεών, αλλά των ψυχών οι οποίες ανεβαίνουν προς τους θεούς. Προς τούτο, ο ποιητής δεν αναφέρεται σε δρόμους θεών αλλά αθανάτων· ονομασία που αρμόζει στις ψυχές μας, οι οποίες είναι εγγενώς ή κατ᾽ ουσίαν αθάνατες.
Παρμενίδης
Λέγεται ότι ο Παρμενίδης μνημονεύει τούτες τις δύο πύλες στην πραγματεία του «Περί φύσεως των Πραγμάτων» ενώ δεν είναι άγνωστες στους Ρωμαίους και τους Αιγυπτίους.  Διότι οι Ρωμαίοι γιορτάζουν τα Σατουρνάλια όταν ο Ήλιος βρίσκεται στον Αιγόκερω και κατά την διάρκεια αυτού του εορτασμού, οι σκλάβοι φορούν τα υποδήματα εκείνων οι οποίοι είναι ελεύθεροι, μοιράζονται δε, από κοινού τα πράγματά τους· ο νομοθέτης αδιόρατα υπαινίσσεται με την τελετή αυτή ότι διαμέσου της πύλης των ουρανών, εκείνοι οι οποίοι σήμερα γεννιούνται σκλάβοι, θα ελευθερωθούν με τους Σατουρνάλιους εορτασμούς και επανερχόμενες στην ζωή θα επιστρέψουν στην πηγή της, τον οίκο που έχει αποδοθεί στον Κρόνο, δηλαδή στον Αιγόκερω.
Επειδή, ωστόσο, το μονοπάτι από τον Αιγόκερω έχει προσαρμοστεί στην άνοδο, έκτοτε οι Ρωμαίοι μετονόμασαν τον μήνα εκείνο κατά τον οποίο ο Ήλιος, γυρίζοντας από τον Αιγόκερο προς την ανατολή κατευθύνει την πορεία του στον βορρά, January (Ιανουάριο) εκ τουjanua, είσοδος. Αλλά με τους Αιγυπτίους, η αρχή του χρόνου δεν είναι ο Υδροχόος, όπως με τους Ρωμαίους, αλλά ο Καρκίνος. Επειδή ο αστέρας Σώθις, τον οποίο οι Έλληνες αποκαλούν Κύων, βρίσκεται πλησίον του Καρκίνου. Η δε ανατολή του, με αυτούς είναι ηνέα σελήνη, η αρχή της γεννήσεως του κόσμου.
Εξαιτίας αυτού, οι πύλες του Ομηρικού σπηλαίου δεν είναι αφιερωμένες σε ανατολή και δύση, ούτε στα ισονύκτια σημάδια του Κριού και του Ζυγού, αλλά στον βορρά και τον νότο, όπως επίσης στα ουράνια σημεία τα οποία βρίσκονται βορειότερα προς την κατεύθυνση του βορρά και νοτιότερα προς τον νότο·  διότι τούτο το σπήλαιο ήταν ιερό των ψυχών και των υδροβίων νυμφών. Αλλά τα μέρη εκείνα έχουν προσαρμοστεί στις ψυχές οι οποίες φθίνουν προς την γέννησή τους και μετά διαχωρίζουν την θέση τους από αυτό.  Έκτοτε, ένας τόπος πλησίον του ουράνιου ισημερινού έχει καταλλήλως εκχωρηθεἰ στον Μίθρα ως έδρα . Κατά συνέπεια φέρει το σπαθί του Κριού, το οποίο είναι σημάδι πολέμου. Επίσης, κινείται προς τον Ταύρο, ο οποίος ανήκει στην Αφροδίτη. Όντας τοποθετημένος πλησίον του ισονύκτιου κύκλου, έχει τα βορειότερα σημεία στο δεξί του χέρι και τα νοτιότερα στο αριστερό. Εκείνοι (οι Μιθραϊστές) αντιστοίχησαν συνάμα το νότιο ημισφαίριο στον νότο επειδή είναι θερμό· αλλά το βόρειο ημισφαίριο στον βορρά εξαιτίας του ψυχρού βορείου ανέμου. 
12. Επίσης οι αρχαίοι, επαρκώς δικαιολογημένα, συνέδεσαν τους ανέμους με τις ψυχές οι οποίες πορεύονται προς την γέννησή τους και μετά διαχωρίζονται εκ νέου από το σώμα, επειδή κάποιοι σκέπτονταν ότι οι ψυχές προσελκύουν πνεύματα και λαμβάνουν πνευματική υπόσταση. Μα και ο βόρειος άνεμος έχει προσαρμοστεί στις φθίνουσες ψυχές· και για τούτο οι ριπές του βοριά αναζωογονούν εκείνους που πεθαίνουν και ανασαίνουν με δυσκολία. Αντιθέτως, οι θύελλες του νοτιά λύουν τους δεσμούς της ζωής.  Διότι ο βόρειος άνεμος, πράγματι, εξαιτίας της υπερισχύουσας ψυχρότητάς του συσφίγγει και διατηρεί το σφρίγος εντός των σωμάτων. Αλλά ο νότιος άνεμος, όντας ζεστός,  εξαϋλώνει τούτη την ζωή και την κατευθύνει ψηλά στην ζεστασιά της θείας φύσης.
Εφόσον, ωστόσο, η γήινη κατοικία μας βρίσκεται πιό βόρεια, αρμόζει στις ψυχές που γεννιούνται εδώ να είναι πιο εξοικειωμένες με τον βόρειο άνεμο· ενώ εκείνες οι οποίες ανταλλάσσουν αυτή την ζωή για μία καλύτερη, με τον νότιο. Επίσης, αυτή είναι η αιτία του ότι ο βοριάς είναι, κατά την έναρξή του, μεγαλειώδης· αλλά ο νότιος, στο τέλος του. Διότι ο πρώτος ευρίσκεται ακριβώς πάνω από τους κατοίκους του βορείου τμήματος της γης, ενώ ο τελευταίος απέχει πολύ από αυτούς· και το φύσημα από πολύ απομακρυσμένα μέρη είναι πιο βραδυκίνητο από αυτό που βρίκεται κοντά. Αλλά όταν συσσωρεύεται, φυσά άφθονα και σθεναρά.  Έκτοτε, ως εκ τούτου, οι ψυχές οδεύουν προς τις γενεές διαμέσου της βόρειας πύλης και κατά συνέπεια ο άνεμος αυτός λέγεται ότι είναι ερωτικός. Διότι, όπως λέει ο ποιητής, 
Και κει που εβόσκαν άναψεν απ’ έρωτα ο Βορέας
και, μαύρος ίππος στην μορφήν, εταίριασε μ’εκείνες.
Και δώδεκα εγέννησαν πουλάρια του Βορέα.
Και όταν σκιρτούσαν ελαφρά στην γην την σιτοδότρα
στο στάχυ επάνω έτρεχαν χωρίς να το λυγίσουν.
Και όταν εις τα διάπλατα σκιρτούσαν της θαλάσσης
στην κορυφήν του αίματος ξακρίζουν τον αφρόν της.
Ομήρου Ιλιάδα ραψ.  Υ΄, στίχοι  223-229,  μτφ.Ιάκωβου Πολυλά [⇒]
Λέγεται επίσης, ότι ο Βορέας άρπαξε την Ωρείθυια με την οποία απέκτησαν τον Ζήτη και τον Κάλαϊ.  Όμως, καθώς ο νότος είναι συσχετισμένος με τους θεούς, ως εκ τούτου, όταν ο ήλιος βρίσκεται στον μεσημβρινό του, τα παραπετάσματα στους ναούς είναι σχεδιασμένα μπροστά από τα αγάλματα των θεών· σε συνάφεια με την παρατήρηση, το ομηρικό δίδαγμα: «Δεν είναι σύννομο για τους ανθρώπους να εισέρχονται στα ιερά όταν ο ήλιος γέρνει προς τον νότο, διότι είναι το πέρασμα των αθανάτων».  
Έκτοτε, με τον θεό (ήλιο) να βρίσκεται στο μεσημβρινό ύψος του, οι αρχαίοι συμβολίζουν το μεσημέρι και με την κλίση του στον νότο τις εισόδους των ναών· για τούτο δε, όπως και για άλλες εισόδους, δεν ήταν πρέπον να ομιλεί κανείς μπροστά τους, οποιαδήποτε στιγμή, καθώς λογίζονταν ως πάνσεπτες.  Γι᾽ αυτό οι Πυθαγόρειοι, όπως και οι σοφότεροι ανάμεσα στους Αιγυπτίους, επίσης απαγόρευαν τις ομιλίες την ώρα που διάβαιναν πόρτες ή πύλες· διότι με την σιωπή φανέρωναν τον σεβασμό τους στον Θεό, την θεμελιώδη αρχή των πάντων και συνεπώς όλων των πραγμάτων.
13. Ομοίως ο Όμηρος, γνώριζε ότι οι θύρες είναι ιερές όπως γίνεται εμφανές από την παρουσίαση του Οινέως να εκλιπαρεί ταρακουνώντας την πύλη: 
Επρόσπεσε και ο γέροντας Οινεύς εις τον υιόν του
και ανέβηκεν εις του υψηλού θαλάμου το κατώφλι
ωσάν ικέτης κι έσειε τες κολλητές σανίδες
Ομήρου Ιλιάδα ραψ.  I΄, στίχοι  581-583,  μτφ.Ιάκωβου Πολυλά [⇒]
Γνώριζε επίσης τις Πύλες των Ουρανών, οι οποίες έχουν παραδοθεί στην κηδεμονία των Ωρών· βρίσκονται σε μέρη θολερά και νέφη τις ανοιγοκλείνουν· κι αυτές μουγκρίζουν σαν ελευθερώνεται από μέσα τους ο βρυχηθμός των κεραυνών. Για τούτα λέει:
κι οι πύλες τ᾿ ουρανού από μόνες τους βρόντηξαν, πού απ᾿ τις Ώρες
φυλάγουνται· τι αυτές τον Όλυμπο και τα πλατιά τα ουράνια
πήραν χρέη με σύγνεφο πυκνό να τ᾿ ανοιγοσφαλνούνε.
Ομήρου Ιλιάδα ραψ.  Θ΄, στίχοι  393-395, μτφρ.: Ν. Καζαντζάκη – Ἰ. Θ. Κακριδῆ  [⇒]
Με παρόμοιο τρόπο μιλά κάπου αλλού για τις πύλες του ήλιου, σηματοδοτώντας με αυτές τον Καρκίνο και τον Αιγόκερω, επειδή ο ήλιος μεταβαίνει όσο μακριά βρίσκονται τούτα τα σημάδια, όταν κατηφορίζει από τον βορρά πρός τον νότο κι απο ᾽κει αναρριχάται εκ νέου στα μέρη του βορρά. Αλλά ο Αιγόκερως και ο Καρκίνος κείτονται κοντά στον γαλαξία όντας κατανεμημένοι στις εσχατιές αυτού του κύκλου. Πράγματι ο Καρκίνος είναι το βορειότερο αλλά ο Καρκίνος το νοτιότερο άκρο του.
Σύμφωνα με τον Πυθαγόρα, επίσης,  οι άνθρωποι των ονείρων είναι οι ψυχές που μαζεύονται στο γαλαξία, κύκλος επονομαζόμενος από το γάλα με το οποίο τρέφονται οι ψυχές που γεννιούνται. Έκτοτε, εκείνοι οι οποίοι  ενθυμούνται ψυχές εκλιπούσες,  τις τιμούν προσφέροντας σπονδές από γάλα αναμεμιγμένο με μέλι· διότι η θέλξη της γλυκύτητας θα τις οδηγήσει πάλι στις γενεές και με την γέννηση ενός ανθρώπου το γάλα παράγεται με φυσικό τρόπο. Ακόμα μακρύτερα,  οι νότιες περιοχές παράγουν μικρά σώματα· διότι είναι σύνηθες για την θερμότητα να τα εξασθενεί στο μέγιστο βαθμό.  Όμως, όλα τα σώματα που γεννιούνται στον βορρά είναι μεγάλα, όπως αυτό αποδεικνύεται από Κέλτες, Θράκες και Σκύθες· οι περιοχές αυτές δε, είναι πολύυδρες και γεμάτες βοσκοτόπια. Διότι η λέξη Βορέας προέρχεται από την Βορά η οποία σημαίνει τροφή. Από τότε, επίσης, ο αγέρας που φυσά ορμώμενος από μέρη στα οποία αφθονεί η τροφή, λέγεται βοριάς, όπως κάποιος με θρεπτική φύση.
Γι αυτούς τους λόγους, ως εκ τούτου, τα βόρεια μέρη της γης είναι προσαρμοσμένα στο γένος των θνητών και στις ψυχές που εξέπεσαν στα βασίλεια των γενεών.  Αλλά τα νότια εναρμονίστηκαν με την αθάνατη φύση, όπως τα ανατολικά με τους θεούς, αλλά τα δυτικά με τους δαίμονες.  Διότι, σε συμφωνία με την προέλευση της φύσης από την πολυμορφία, οπουδήποτε οι αρχαίοι κατασκεύαζαν κάτι το οποίο είχε διπλή είσοδο, το θεωρούσαν σύμβολο της φύσης των πραγμάτων.  Διότι η εξέλιξη συμβαίνει διαμέσω του καταληπτού ή του αισθητού. Αν πρόκειται για το δεύτερο τότε γίνεται  είτε μέσω της σφαίρας των απλανών αστέρων, είτε αυτής των πλανητών· είτε πάλι μέσω της εξέλιξης των αθανάτων, είτε μέσω αυτής των θνητών.  
Ομοίως, ένα κέντρο βρίσκεται πάνω αλλά το άλλο κάτω από την γη· ένα στα ανατολικά αλλά το άλλο στα δυτικά. Έτσι, επίσης, κάποια μέρη του κόσμου βρίσκονται στο αριστερό και άλλα στο δεξί χέρι· έτσι η νύχτα στέκεται αντίκρυ στην ημέρα. Γι αυτόν τον λόγο, η αρμονία συνίσταται και εξελίσσεται διαμέσου αντιθέσεων. Ο Πλάτων λέει επίσης ότι υπάρχουν δυο ανοίγματα, εκ των οποίων το ένα προσφέρει δίοδο στις ψυχές που ανεβαίνουν στους ουρανούς και το άλλο σε αυτές που κατεβαίνουν προς την γή. Σύμφωνα δε με τους θεολόγους, ο ήλιος και η σελήνη είναι οι πύλες των ψυχών, οι οποίες μέσω αυτών  ανεβαίνουν και κατεβαίνουν αντίστοιχα. Με τον Όμηρο, υπάρχουν δυό πιθάρια:
Μπροστά στου Δία την πόρτα βρίσκουνται στημένα δυο πιθάρια,
να ‘χει να δίνει, το ‘να βάσανα, το άλλο αγαθά γεμάτο.
Ομήρου Ιλιάδα ραψ.  Ω΄, στίχοι  526-527, μτφρ.: Ν. Καζαντζάκη – Ἰ. Θ. Κακριδῆ [⇒]
Αλλά ο Πλάτων, στον Γοργία, με πιθάρια προτίθεται να σηματοδοτήσει ψυχές, εκ των οποίων κάποιες είναι επιβλαβείς, άλλες δε, ευεργετικές· ορισμένες λογικές, άλλες παράλογες. Οι ψυχές, ωστόσο, βρίσκονται σε αναλογία με τα πιθάρια επειδή εμπεριέχουν, όπως ένα δοχείο, ενέργειες και συνήθειες. Στον Ησίοδο επίσης, βρίσκουμε ένα πιθάρι σφραγισμένο, αλλά στο άλλο, ανοιγμένο από την Τέρψη, η οποία σκορπίζει ολόγυρα τα περιεχόμενά του, απομένει μονάχα η Ελπίδα.  Διότι για όλα εκείνα τα πράγματα, τα οποία η διεφθαρμένη ψυχή όντας διασκορπισμένη γύρω από την ύλη, εγκαταλείπει  άτακτα και άσχετα με την ουσία τους, συνηθίζει να τρέφεται με τις ευχάριστες προοπτικές της ευοίωνης ελπίδας. 
14. Εν τούτοις, εφόσον κάθε διπλή είσοδος είναι σύμβολο της φύσεως, τούτο το Ομηρικό σπήλαιο έχει, πολύ σωστά, όχι μόνο μία, αλλά δύο πύλες, οι οποίες διαφέρουν μεταξύ τους στις λεπτομέρειες με τις οποίες συμμορφώνονται· εκ των οποίων η μία άπτεται των θεών και των καλών πνευμάτων, ενώ η άλλη των θνητών και της διεφθαρμένης φύσης. Εξ᾽ου και ο Πλάτων βρίσκει ευκαιρία να μιλήσει για δοχεία και χρησιμοποιεί πιθάρια αντί αμφορέων και δύο ανοίγματα, όπως έχουμε ήδη παρατηρήσει, αντί δύο εισόδων.  Ο Φερεκύδης ο Σάμιος, αναφέρεται επίσης σε εσοχές, τάφρους, σπήλαια, πόρτες και πύλες, αδιόρατα υποδεικνύοντας μέσω αυτών, τις γενεές των ψυχών και τον διαχωρισμό τους από αυτά τα υλικά βασίλεια.  Αυτά, εν πολλοίς, για την ερμηνεία του Ομηρικού σπηλαίου, την οποία θεωρούμε ότι ξεδιπλώθηκε επαρκώς δίχως την ανάγκη προσθήκης περαιτέρω μαρτυριών από αρχαίους φιλοσόφους και θεολόγους, η οποία θα προσέδιδε περιττή έκταση στην πραγματεία μας. 
15. Ωστόσο απομένει να εξηγηθεί ένα στοιχείο  και αυτό είναι ο συμβολισμός της τοποθετημένης ελιάς πάνω από το σπήλαιο, εφόσον ο Όμηρος φαίνεται να υποδεικνύει κάτι το αξιοθαύμαστο δίνοντάς της τέτοια θέση. Γι᾽αυτό δεν αρκείται να πεί ότι μια ελιάφύεται σ᾽εκείνο το μέρος, αλλά ότι ευδοκιμεί στην κορυφή του σπηλαίου. Όμως η ανάπτυξη της ελιάς σε μια τέτοια θέση δεν είναι τυχαία, όπως κάποιος ενδεχομένως να υποθέσει, αλλά εμπεριέχει το αίνιγμα του σπηλαίου. Διότι ότι ο κόσμος δεν παρήχθη άκριτα και περιστασιακά, αλλά είναι έργο θείας σοφίας και πνευματικής φύσης· ως εκ τούτου μια ελιά, σύμβολο αυτής της σοφίας ευδοκιμεί κοντά στο παρόν σπήλαιο το οποίο είναι μια εικόνα του κόσμου.
Γιατί η ελιά είναι το φυτό της Αθηνάς και η Αθηνά είναι η Σοφία. Αλλά χάριν αυτής της θεότητας η οποία γεννήθηκε από το κεφάλι του Δία, ο θεολόγος επινόησε μέρος κατάλληλο για την ελιά καθαγιάζοντάς την στο ψηλότερο μέρος του λιμανιού, σημαίνοντας μ᾽αυτό ότι το σύμπαν δεν είναι αποτέλεσμα κάποιου τυχαίου συμβάντος και έργο άλογης τύχης, αλλά ο απόγονος μιας πνευματικής φύσης και της θείας σοφίας, η οποία πράγματι διαχωρίζεται από αυτό (εξαιτίας της διαφορετικής ουσίας) αλλά βρίσκεται ακόμα κοντά του μέσω της τοποθέτησής της στην κορφή του λιμανιού (με την μεγαλοπρέπεια και την αριστεία της φύσης της άρχει των πάντων με ξεχωριστή σοφία).
Ωστόσο, δεδομένου ότι το ελαιόδεντρο είναι αείφυλλο, κατέχει κάποια ιδιαιτερότητα, στον μέγιστο βαθμό προσαρμοσμένη στις περιστροφές των εγκόσμιων ψυχών, για τις οποίες, όπως έχουμε ήδη πεί, είναι ιερό τούτο το σπήλαιο. Διότι το καλοκαίρι τα αργυρόχροα φύλλα της ελιάς στέκονται ορθά αλλά τον χειμώνα, ακόμα πιο λευκά, λυγίζουν προς τα κάτω. Γι αυτό, επίσης, στις προσευχές και τις ικεσίες οι άνθρωποι απλώνουν κλαδιά ελιάς προοιωνίζοντας ότι θα αντάλασσαν το θλιβερό σκότος του κινδύνου για το δίκαιο φως της σιγουριάς και της ειρήνης.
Όντας από την φύση της αειθαλής, η ελιά παράγει καρπό που απαλύνει τον μόχθο (με το να είναι η αμοιβή του) και είναι ιερός για την Αθηνά· εφοδιάζει τους νικητές αθλητικών αγώνων με στεφάνια και περιβάλλει με κλάδους ειρήνης τους προσερχόμενους ικέτες. Έτσι, ο κόσμος διέπεται από μια πνευματική φύση και άγεται από σοφία αιώνια και αειθαλή· μέσω αυτών, ανταμοιβές της νίκης απονέμονται στους νικητές του αγώνα δρόμου της ζωής, ως έπαθλο αδιάκοπου μόχθου και υπομονετικής επιμονής. Ο Δημιουργός δε, ο οποίος ενώνει και περικλείει τον κόσμο (σε άφατα κατανοήματα) εγκαρδιώνει τις θλιμμένες και ικέτιδες ψυχές.
16. Σε τούτο το σπήλαιο ωστόσο, λέει ο Όμηρος, οφείλουμε να αποθέσουμε τον εξωτερικό μας κόσμο. Εδώ, γυμνοί και όπως είθισται με τους ικέτες, ταλαιπωρημἐνοι σωματικά, παραμερίζοντας οτιδήποτε περιττό και αντίθετοι με τις πρακτικές της λογικής, απαιτείται να καθίσουμε στην ρίζα της ελιάς και να συμβουλευθούμε την Αθηνά για τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαμε  να καταστρέψουμε πιο αποτελεσματικά το επιβλαβές συνονθύλευμα των παθών που δολερά ενεδρεύουν στα μύχια της ψυχής.  Πράγματι, έχω την εντύπωση, ότι διόλου τυχαία ο Νουμήνιος και οι υποστηρικτές του,  θεώρησαν τον χαρακτήρα του Οδυσσέα στην Οδύσσεια,  αναπαράσταση ενός ανθρώπου ο οποίος διαπλέει συμβατικά την σκοτεινή και ταραγμένη θάλασσα των γενεών  κι έτσι να πλησιάζει εκείνη την περιοχή που δεν γνωρίζει θύελλες και θάλασσες, ώσπου απαντά ένα έθνος το οποίο «ουδέποτε γνώρισε το αλάτι, μήτε είχε ακούσει σύννεφα να βρυχώνται». 
Φόρκυς _wikipedia
17. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, πάλι, βάθος, θάλασσα και θύελλαείναι εικόνες υλικής φύσης. Για τούτο νομίζω ότι ο ποιητής έδωσε το όνομα Φόρκυς στο λιμάνι. Επειδή λέει:  «Είναι το λιμάνι του αρχαίου θαλασσινού Φόρκυ». Παρομοίως, η κόρη αυτού του θεού αναφέρεται στο ξεκίνημα της Οδύσσειας.  Αλλά από την Θόωσαγεννήθηκε ο Κύκλωπας, του οποίου την όραση στέρησε ο Οδυσσέας, πράξη η οποία έγινε η αφορμή να θυμηθεί τα σφάλματά του μέχρι να πατήσει με ασφάλεια το χώμα της γενέτειράς του.  Αυτός είναι και ο λόγος που μια στάση κάτω από το δέντρο αρμόζει στον Οδυσσέα, όπως σε κάποιον ο οποίος ικετεύει μια θεότητα και πρόκειται να εξευμενίσει  τον γενέθλιο δαίμονά του με κλάδους ελιάς.  
Φόρκυς και Δυναμένη
Διότι δεν είναι απλό και με συνοπτικό τρόπο, εφικτό στον καθένα να ελευθερωθεί από αυτήν την ζωή των αισθήσεων, τυφλώνοντας τούτον τον δαίμονα και καταστώντας τις δυνάμεις του αναποτελεσματικές· αλλά όποιος τολμήσει να το κάνει, θα διωχθεί από τον θυμό θαλάσσιων και γήινων θεοτήτων, τις οποίες προϋποτίθεται ότι θα κατευνάσει πρώτες με θυσίες, μόχθο, καρτερικότητα και υπομονή·  σε πρώτη φάση, μάλιστα, αντιμαχόμενος τα πάθη και σε επόμενη χρησιμοποιώντας θέλγητρα και τεχνάσματα μεταμορφώνοντας με αυτά τον εαυτό του ποικιλοτρόπως·  έτσι ώστε απεκδυόμενος τα επι μακρόν φορεμένα κουρέλια (με τα οποία κρυβόταν το αληθινό του πρόσωπο) ίσως μπορούσε να αποκαταστήσει την ρημαγμένη κυρίαρχη ψυχή του.  Ούτε ακόμα και τότε θα απαλλαχθεί από τον μόχθο· αλλά αυτό θα επέλθει όταν θα έχει ολοκληρωτικά περάσει πάνω από την μαινόμενη θάλασσα και παρότι ακόμα ζωντανός, θα έχει γίνει τόσο αδιάφορος για τα έργα της γης και της θάλασσας  (με προσήλωση σε όσα αφορούν στην αντίληψη) όσο να μην μπορεί να διακρίνει την βρώμη από το καλαμπόκι.
18. Δεν θα πρέπει ωστόσο να θεωρηθεί ότι τέτοιου είδους ερμηνείες είναι επιβεβλημένες και τίποτε περισσότερο από εικασίες της ανθρώπινης ευφυίας· αλλά όταν αναλογιστούμε την θαυμαστή σοφία της αρχαιότητος και  πόσο διακρινόταν ο Όμηρος για την πνευματική του σύνεση και την απόλυτη επίγνωση κάθε αρετής, δεν πρέπει να αρνηθεί κάποιος ότι υπέδειξε με δυσνόητο τρόπο τις εικόνες των πραγμάτων μιας πιο θείας φύσης στην φαντασία ενός μύθου. Διότι δεν θα ήταν δυνατόν να επινοηθεί το σύνολο τούτης της υπόθεσης παρά μόνο αν το αποκύημα ήταν μεταφορά, κατάλληλα νοηματοδοτημένη, από ορισμένες  θεμελιωμένες αλήθειες. Αλλά επιφυλάσσοντας την συζήτηση αυτή για άλλη πραγματεία, θα τερματίσουμε εδώ την σύγχρονη ερμηνεία μας για το Σπήλαιο των Νυμφών. 

chilonas.com