Η έκδοση και η χρήση του β΄ δανείου της Ελληνικής επανάστασης (1824 - 1825)

 (από το βιβλίο του Ανδρέα Ανδρεάδη: η ιστορία των Ελληνικών δανείων)

Έκδοσις και Xρήσις β' δανείου.

Η ευτυχής έκδοσις του πρώτου δανείου και η αυξομένη διά την Ελλάδα ανάγκη εκτάκτων πόρων έπεισαν τους πληρεξουσίους ότι ηδύνατο να εκδοθή εν Ευρώπη και δεύτερον δάνειον μεγαλείτερον του πρώτου. Την ιδέαν ταύτην, ανακοινωθείσαν από της 27ης Μαρτίου 1824, ησπάσθη μετά τινας δισταγμούς (40) η Ελληνική κυβέρνησις και η Ελληνική βουλή, αίτινες έβλεπον επικείμενον τον εξ Αιγύπτου κίνδυνον, χωρίς να δύνανται να λάβωσι τα κατάλληλα μέτρα, όπως αντιμετωπίσωσιν αυτόν. Όθεν το μεν Βουλευτικόν έσπευσεν από της 31ης Ιουλίου 1824 να ψηφίση την σύναψιν δανείου 15 εκατομμυρίων ταλλήρων, η δε κυβέρνησις, ή το Εκτελεστικόν, όπως εκαλείτο τότε, επεφόρτισε την 14ην Αυγούστου τους Ορλάνδον, Λουριώτην και Ζαΐμην να διαπραγματευθώσι το δάνειον τούτο όπου και όπως ήθελον δυνηθή ( 41).

Οι πληρεξούσιοι (ή μάλλον οι δυο πρώτοι εξ αυτών, διότι ο Ζαΐμης, ούτινος οι συγγενείς μετείχον του κατά της Κυβερνήσεως αγώνος, ταχέως ανεκλήθη (42)), ήρξαντο αμέσως διαπραγματεύσεων και εν Παρισίοις και εν Λονδίνω, τυχόντες προθύμου υποδοχής εν αμφοτέραις ταύταις ταις αγοραίς. Μετά μακράς δε συζητήσεις προετιμήθησαν αι προτάσεις των εν Λονδίνω τραπεζιτών, καθ' ότι ούτοι προσήνεγκον 50 εκατομμύρια, εν ώ η προσφορά των Γάλλων δεν υπερέβη ποτέ τα 10 εκατομμύρια σταθερά (fermes) και 10 εκατομμύρια προαιρετικά (facultatifs) (43). Δεν συνεδυάσθησαν δε αι δύο προσφοραί, διότι οι Άγγλοι τραπεζίται απέκλειον κατ' αρχήν παν άλλο δάνειον (44).
Το εν Λονδίνω δάνειον ανέλαβον οι αδελφοί Ρικάρδοι. Συνίστατο δε τούτο εξ ονοματικού κεφαλαίου 2 εκατομμυρίων Λ. Σ., διηρημένου εις 200,000 ομολογιών 100 Λ. εκάστης. Αι ομολογίαι αύται εξεδίδοντο προς 55 1/2 της ονοματικής αυτών αξίας, απέφερον δηλαδή 1,100,000 Λ. καθαρών. Αλλ' εκ του ποσού τούτου, κατά το συμβόλαιον το υπογραφέν την 7ην Φεβρουαρίου 1825, εκρατούντο υπό των εκδόντων τραπεζιτών.
α') διά τόκους των δύο πρώτων ετών
ΛΣ 200,000
β') διά χρεώλυτρον ενός έτους προς 1%
20
γ') διά προμήθειαν πληρωμής τόκων 2%
επί των τόκων
4
δ') διά προμήθειαν, μεσιτείαν και έξοδα
συνομολογήσεως 3% εφάπαξ
60
Σύνολον
ΛΣ 284,000

H τράπεζα της Αγγλίας το 1808
Έμελλον συνεπώς να εκκαθαρισθώσι τελικώς μόνον 816,000 Λίραι. Ομολογητέον όμως εξ άλλου, ότι η εξασφάλισις εις τους δανειστάς τόκων δύο ετών, προστιθεμένη εις την εισέτι κρατούσαν μανίαν των κερδοσκοπιών και εις την σταθεράν στάσιν των ομολογιών του πρώτου δανείου (45), συνέτεινεν ουκ ολίγον όπως η έκδοσις στεφθή υπό πλήρους επιτυχίας, καλυφθέντος του νέου δανείου πλέον ή δις (46). Δυστυχώς η λαμπρά αύτη επιτυχία έμελλε να καταλήξη εις αθλίαν καταστροφήν. Οι Έλληνες αντιπρόσωποι (47), δυνηθέντες άνευ του Greek Committee να συνάψωσι δάνειον, απέφυγον τον υπό τινας φορτικόν αλλ' υπό πλείστας επόψεις χρησιμώτατον αυτού έλεγχον. Εστερήθησαν δ' ούτω της συνδρομής ανδρών, οίτινες, αναλαβόντες την ηθικήν ευθύνην ενός δανείου, καθήκον αυτών ηγούντο να καταβάλωσι πάσαν φροντίδα, όπως το δάνειον τούτο δαπανηθή προς ον σκοπόν συνωμολογήθη. Προς τούτοις αποφυγόντες την κηδεμονίαν του φιλελληνικού κομιτάτου, ο Ορλάνδος και ο Λουριώτης δεν ηδυνήθησαν να κρατήσωσι τουλάχιστον την ανεξαρτησίαν αυτών. Ευρισκόμενοι εις τόπον, εν ώ ηγνόουν τα πάντα, ησθάνθησαν ταχέως την ανάγκην αρωγών. Πρόχειροι τοιούτοι ανεφάνησαν οι εκδόντες τα δάνεια Ρικάρδοι και οι φίλοι αυτών Ellice, Hobhouse και Burdett. Ταχέως δε οι αρωγοί ούτοι συνασπισθέντες και αποτελέσαντες, κατά τον χαρακτηρισμόν του Times, τετραρχίαν (48) μετεβλήθησαν εις πανισχύρους κηδεμόνας, οίτινες διεχειρίσθησαν τα δανεισθέντα κατά βούλησιν, λησμονούντες έστιν ότε να συμβουλεύονται καν τους αντιπροσώπους της Ελλάδος.
Ήρχισαν τότε αι αφειδείς παραγγελίαι εις ναυπηγούς, η πρόσληψις περιφήμων στρατηγών και ναυάρχων, η αθρόα εξαγορά εν τω Χρηματιστήριω των προ ολίγου εκδοθεισών Ελληνικών ομολογιών, χωρίς ουδεμία μέριμνα να λαμβανήται, όπως σταλώσιν εις την πνέουσαν τα λοίσθια Ελλάδα είτε χρήματα είτε τουλάχιστον τα παραγγελθέντα πλοία. Και είχε μεν ορισθή προθεσμία διά την κατασκευήν και τον απόπλουν των πλοίων τούτον, η έλλειψις όμως ποινικής ρήτρας καθίστα την ορισθείσαν προθεσμίαν όλως θεωρητικήν και η ανάθεσις της κατασκευής των πλοίων είτε εις ασυνειδήτους Αμερικανούς είτε εις άνδρα στενάς προς τον Μεχεμέτ - Αλήν έχοντα σχέσεις καθίστα και την θεωρητικήν ταύτην εγγύησιν εντελώς κωμικήν.
Δικαίως άρα η σπουδαιοτέρα των αγγλικών εφημερίδων, ο Χρόνος, εις ον κυρίως οφείλεται η αποκάλυψις των κατά την χρήσιν των δανείων διαπραχθέντων οργίων (49), ηδυνήθη να γράψη εν κυρίω άρθρω (50): Το Ελληνικόν δάνειον υπέστη την τύχην του ανδρός, όστις μεταβαίνων από Ιερουσαλήμ εις Ιεριχώ έπεσεν εις χείρας ληστών, δεν εύρεν όμως τον καλόν Σαμαρείτην ...... Η Ελλάς απώλεσε πάντα τα πλεονεκτήματα, όσα εκ του δανείου προσεδόκα. Η ελληνική υπόθεσις προεδόθη, και προεδόθη εν Αγγλία, θα εθριάμβευε σήμερον άνευ της Αγγλίας και του αγγλικού Χρηματιστηρίου».
Θα είχομεν δικαίωμα να δειχθώμεν έτι αυστηρότεροι διά τας εν Αγγλία γενομένας καταχρήσεις (51), εάν η χρήσις των ολίγων εν Ελλάδι κομισθέντων χρημάτων δεν ήγεν ημάς εις το λυπηρόν συμπέρασμα, ότι και άνευ του αγγλικού χρηματιστηρίου ηδύνατο να προδοθή η ελληνική υπόθεσις. Ήρκουν προς τούτο άνδρες τινές, έτοιμοι να θυσιάσωσι διά την πατρίδα τα πάντα εκτός των προσωπικών αυτών παθών.

Ιωάννης Ορλάνδος
Πλην, δύναται τις να είπη, ανεξαρτήτως των εν Αγγλία κερδοσκόπων και των εν Ελλάδι ηγετών, υπήρχον εν Λονδίνω αντιπρόσωποι της Ελλάδος. Τις άρά γε υπήρξεν η στάσις τούτων; Την στάσιν και τας ευθύνας του Ορλάνδου και του Λουριώτη, στάσιν τοσάκις παρεξηγηθείσαν και ευθύνας τοσούτον εξογκωθείσας, ώστε να επιρριφθώσιν επί των δύο τούτων ανδρών αι μεγαλείτεραι εθνικαί καταστροφαί, περιγράφει και ορίζει ο Γερβίνος, όστις ελαχίστας πλην αρίστας σελίδας αφιέρωσεν εις τα δάνεια της επαναστάσεως (52):«Οι αντιπρόσωποι Ορλάνδος και Λουριώτης υπέβαλον παραστάσεις, αλλ' απεπέμφθησαν αγερώχως. Πολύ εστενοχωρημένοι ως προς την τηρητέαν στάσιν, στερούμενοι ωρισμένων οδηγιών, λαμβάνοντες πανταχόθεν αντιφατικάς συμβουλάς, μη συμφωνούντες προς αλλήλους, οτέ μεν φιλύποπτοι και επιφυλακτικοί προς τους φίλους, οτέ δε ασύνετοι και πλήρεις εμπιστοσύνης προς τους εχθρούς, αήθεις εις παγκόσμιον αγοράν ως την του Λονδίνου, αγνοούντες εντελώς τι ήσαν οι Άγγλοι κερδοσκόποι (stock - jobbers), δεν ηδυνήθησαν ν' αντιστώσιν εις τα τεχνάσματα των αναιδών εκείνων τραπεζιτών».
Αλλ' είναι νυν καιρός να έλθωμεν εις τα καθ' έκαστα της χρήσεως του β' δανείου.
Το δάνειον τούτο εκδοθέν, ως είπομεν, προς 55 1/2% απέφερεν 1,100,000 Λ. Προς τούτοις οι πληρεξούσιοι έσχον εις την διάθεσίν των α') το υπόλοιπον του δανείου του 1824 ήτοι 18,100 Λ. (53) β') 2,200 Λ., προϊόν εράνου γενομένου εν Καλκούτη των Ινδιών υπό των εκεί Ελλήνων (54) γ') 10,500 Λ. τόκους εξαγορασθεισών ομολογιών του α' και του β' δανείου. (55)
Η Ελληνική κυβέρνησις διέθετε λοιπόν θεωρητικώς εν Λονδίνω 1,150,800 Λ. ή 28,770,000 φράγκων, ποσόν ανέλπιστον διά κράτος μη ανεγνωρισμένον και τρέχον καθημερινώς τον κίνδυνον να εξαφανισθή.
Η χρήσις του ποσού τούτου δύναται να διαιρεθή εις τρεις παραγράφους:
α') Εις ποσά αφιερωθέντα εν τω χρηματιστηρίω του Λονδίνου προς έκδοσιν, υπηρεσίαν και απόσβεσιν των δανείων. — Τα ποσά ταύτα ανέρχονται εις 496,220 Λ. ήτοι σχεδόν εις το ήμισυ του όλου διαθεσίμου ποσού.
β') Εις ποσά αφιερωθέντα εν τε τη Αγγλία και ταις Ηνωμέναις Πολιτείαις προς στρατιωτικάς και ναυτικάς προπαρασκευάς. — Εκ των χρημάτων τούτων 392,600 Λ. ουδεμίαν σχεδόν ωφέλειαν ηρύσθη η Ελλάς.
γ') Εις χρήματα περιελθόντα εις τας χείρας της Ελληνικής κυβερνήσεως ή χρησιμεύσαντα εις πληρωμήν συναλλαγμάτων αυτής, το όλον 232,558 Λ.
Τα τρία ταύτα κεφάλαια συμποσούνται εις 1,121,778 Λ. Αι υπόλοιποι 28,880 εχρησίμευσαν εις κάλυψιν των εξόδων των πληρεξουσίων και άλλων τινών δαπανών. Εξετάσωμεν τα τρία ταύτα κεφάλαια διαδοχικώς.
Χρήσις β' δανείου.

Παρ. Α'. Ποσά διατεθέντα εν τω χρηματιστηρίω του Λονδίνου.
Υπό τον τίτλον τούτον συμπεριλαμβάνονται:
α') Οι κρατηθέντες τόκοι δύο ετών και το χρεωλύσιον ενός έτους, ήτοι 220,000, καθώς και η προμήθεια των εκδοτών Ρικάρδων, η ανερχομένη, ως γνωρίζομεν, εις 64,000 (3% επί του ονοματικού κεφαλαίου 2% επί των πληρωμένων τόκων).
β') 212,20 Λ. αφιερωθείσαι εις εξαγοράν ομολογιών.
Και καθ' όσον μεν αφορά εις τα πρώτα ποσά, δεν δύναμαι να προβάλω πολλάς αντιρήσεις. Ανάλογοι τόκοι ετέθησαν κατά μέρος κατά την έκδοσιν του α' δανείου. Επίσης η προμήθεια των Ρικάρδων, ήτις τοσαύτας εξήγειρε διαμαρτυρίας (56), δεν πρέπει να θεωρηθή ως υπερβολική· ίσως μόνον έδει να περιοριστή εις δύο τοις εκατόν. Όταν όμως έρχηταί τις εις το ζήτημα της εξαγοράς των ομολογιών, πάσα δικαιολογία παύει ούσα βάσιμος.
Πράγματι, η εξαγορά εγένετο το μεν δυνάμει της συμβάσεως, το δε δι' απλής πρωτοβουλίας της τετραρχίας.
Και δυνάμει του συμβολαίου του β' δανείου, η Ελλάς ώφειλε να εξαγοράση 250,000 λιρών ομολογίας του α' δανείου, και τούτο ίνα υπερτιμηθώσι τα Ελληνικά χρεώγραφα και εδραιωθή η πίστις του Ελληνικού κράτους. — Εις την τρέχουσαν τιμήν της αγοράς εξηγοράσθησαν ομολογίαι ονοματικής αξίας 250,000 Λ. αντί 113,200 Λ.
Νυν είνε προφανές ότι τοιαύτη επιχείρησις ήτο θεωρητικώς μόνον ορθή. Πρώτον, διότι, ότε εγένετο η σύμβασις, αι ομολογίαι του α' δανείου ετιμώντο προς 60% (57) της ονοματικής αυτών αξίας, και ήτο συνεπώς αυτόχρημα μωρία να εκδίδη τις ομολογίας προς 55 1/2, διά να αγοράζη τοιαύτας προς 60. Δεύτερον, διότι ο όρος ούτος ήτο εντελώς περιττός διά να επιτύχη το β' δάνειον, άτε αρκούντων των άλλων δελεασμάτων. Τρίτον, όπερ και κύριον, διότι η Ελλάς είχε χρείαν αμέσου επικουρίας, και ηδύνατο να αναβάλη μέχρι της απελευθερώσεως την μέριμναν περί αποσβέσεως του δημοσίου αυτής χρέους. Ανάγκη λοιπόν να παραδεχθώμεν, ότι η εξαγορά τοσούτων ομολογιών ωρίσθη εν τη συμβάσει μόνον και μόνον διότι εδίδετο ούτω πως εις τους εντεταλμένους την εξαγοράν Ρικάρδους αφορμή νέων μεσιτειών.
Το σκάνδαλον επηυξήθη έτι μάλλον ότε, ανεξαρτήτως του συμβολαίου, η τετραμελής επιτροπή, η αποσπάσασα από των χαλαρών χειρών των Ελλήνων αντιπροσώπων την διαχείρισιν του δανείου, απεφάσισε να προβή εις νέας εξαγοράς, αφιέρωσε δε εις τον σκοπόν τούτον 99,020 λιρών (58). Η δοθείσα δικαιολογία ήτο ότι επεδιώκετο τοιουτοτρόπως η αναχαίτισις της εκπτώσεως των ελληνικών αξιών. Δοθέντος όμως ότι η έκπτωσις αύτη ωφείλετο ουχί εις την πληθώραν των Ελληνικών χρεογράφων, αλλ' εις την επαπειλούσαν την Ελλάδα καταστροφήν, ήτο πράγματι παράλογον να θέλη τις ν' αναχαιτίση την κατάπτωσιν ταύτην αποστερών την Ελλάδα των μόνων μέσων, δι' ων η καταστροφή αυτής ηδύνατο ν' αποτραπή. Η αλήθεια δε είνε ότι η περί ης ο λόγος εξήγησις ουχί μόνον βάσιμος δεν ήτο, αλλ' ούτε καν εδίδετο καλή τη πίστει. Επεδιώκοντο πάντοτε αι μεσιτείαι, ιδίως δε η ανύψωσις της αξίας των μετοχών, αίτινες ήσαν εις χείρας των κ. κ. Ρικάρδων και των φίλων αυτών. Ούτοι, ζημιούμενοι διά της εκπτώσεως των ομολογιών, ουχί μόνον ηξίουν ν' αναβιβασθή τεχνητώς η τιμή αυτών (59), αλλά, και ότε τούτο απεδείχθη ανεπαρκές, επέτυχον την εξαγοράν αυτών εις τιμήν πλέον ή τριπλασίαν της τρεχούσης (60).
Παρ. Β'. Χρήματα δαπανηθέντα εις στρατιωτικάς και ναυτικάς παρασκευάς.
Η β' αύτη παράγραφος απορροφήσασα 392,000 Λ. δύναται να υποδιαιρεθή εις τρία τμήματα:
  I. Προμήθ. όπλων, πολεμεφόδ. και καννονίων
=
77,000 Λ.
 II. Κατασκευήν πλοίων εν Αγγλία και
διοργάνωσιν του επικουρικού
σώματος υπό τον Cochrane
=
160,000 Λ.
III. Κατασκευήν φρεγατών εν Αμερική
=
155,600 Λ.
--------
392,600 Λ.

Λόρδος Τόμας Κόχραν
Εξετάσωμεν τα τρία ταύτα ζητήματα, ολίγα μέν τινα λέγοντες περί του πρώτου, διεξοδικώτερον δε πραγματευόμενοι περί των ετέρων δύο.
I. Προμήθεια όπλων, καννονίων και πολεμεφοδίων.
Το τμήμα τούτο διαιρείται εις δύο κύρια κονδύλια: την προμήθειαν των όπλων και των πολεμεφοδίων, ήτοι 57,000 Λ. και την αγοράν καννονίων, άτινα εστοίχισαν 20,000 λιρών.
Η προμήθεια των όπλων εγένετο εν Αγγλία και δεν παρουσιάζει διά το περιωρισμένον θέμα ημών ιδιάζον ενδιαφέρον (61).
Η αγορά των καννονίων εγένετο κατά διαταγήν της κυβερνήσεως, ήτις ήθελεν αφ' ενός μεν ν' ανακαινίση τον οπλισμόν των φρουρίων, αφ' ετέρου δε να οπλίση τον υπάρχοντα στόλον. Προς τούτο επεζητείτο η ανταλλαγή των ορειχαλκίνων καννονίων των ελληνικών φρουρίων, ιδίως των του Ναυπλίου, προς σιδηρά τοιαύτα (62) εξ άλλου διά τον οπλισμόν του στόλου διετάσσετο η αγορά ογδοήκοντα ζευγαρίων καννονίων σιδηρών.
Η επιτροπή, κατόπιν διαφόρων επεισοδίων, άτινα παραλείπομεν (63), δεν ηδυνήθη να εκτελέση ειμή την δευτέραν των διαταγών τούτων. Πλην και αυτά τα αγορασθέντα καννόνια δεν έφθασαν πάντα εις Ελλάδα.
ΙΙ. Κατασκευή ατμοπλοίων εν Αγγλία. Εμφάνισις του Cochrane.
Άμα σχεδόν τη ενάρξει του αγώνος, η ανάγκη ολίγων πολεμικών ατμοπλοίων εγένετο καταφανής. Πάντες έβλεπον ότι, καίτοι η Ελλάς δεν ήτο εις θέσιν διά πολλούς λόγους, ιδίως χρηματικούς, ν' αντιπαρατάξη επί μακρόν στόλον ίσον προς τον του Σουλτάνου, ηδύνατο εν τούτοις ν' αναδειχθή νικηφόρος, εάν το ποιόν ανεπλήρου τον αριθμόν. Ατμόπλοια, φέροντα λ. χ. καννόνια 64 λιτρών, ήσαν ικανά να επενέγκωσι την επιδιωκομένην ισορροπίαν, προσβάλλοντα εν καιρώ γαλήνης τον ακίνητον Οθωμανικόν στόλον, διακόπτοντα τας συγκοινωνίας και βοηθούντα παντοιοτρόπως τα πυρπολικά.
Τας εξ ατμήρους στόλου προκυπτούσας ωφελείας εξέθηκεν από του 1823 διά μακρού υπομνήματος, υποβληθέντος εις τον Βύρωνα, ο Frank Abney Hastings (64). Το μόνον δε κώλυμα εις την εκτέλεσιν του εν λόγω σχεδίου ήτο η έλλειψις επαρκών χρημάτων. Επομένως, ευθύς ως διά της συνάψεως των δανείων το κώλυμα τούτο ήρθη, η τε Ελληνική κυβέρνησις και η εν Λονδίνω επιτροπή σοβαρώς επελήφθησαν της συγκροτήσεως εν Αγγλία ατμοκινήτου στολίσκου.
Δυστυχώς και εν τη περιστάσει ταύτη, μάλλον ή εν άλλη, ανεφάνη η αθλία επιρροή της τετραρχίας, η δε επιχείρησις, εφ' ης εβασίσθησαν τόσαι χρυσαί ελπίδες, κατέληξεν εις αηδή καταστροφήν.
Μόλις πράγματι απεφασίσθη η συγκρότησις του νέου στόλου, και πριν έτι περατωθώσιν αι διαπραγματεύσεις της συνάψεως του β' δανείου, ο γνωστός φιλέλλην και μέλος της τετραρχίας κ. Ellice προέτεινε να τω ανατεθή, αντί 10,000 Λ., η φροντίς της κατασκευής και οπλισμού μιας κορβέττας 400 τόννων, ήτις έμελλε να φέρη το όνομα Καρτερία και να υπαχθή εις τας διαταγάς του Hastings. Των προτάσεων αυτού γενομένων δεκτών, άμα τη εκδόσει του δανείου (65), ο κ. Ellice ανέθηκε την κατασκευήν της Καρτερίας εις τον ναυπηγόν Galloway, όστις ανέλαβε την υποχρέωσιν να παρασκευάση το πλοίον μεθ' όλων των αναγκαίων διά πλουν εντός του Αυγούστου 1825. Αλλ' ο κ. Ellice δεν είχε φροντίση να ορίση εν τω συμβολαίω ποινικήν ρήτραν, ο ναυπηγός έφερε μυρίας αναβολάς (66) και ηΚαρτερία μετά πολλάς περιπετείας (67) έφθασεν εν Ελλάδι μόνον κατά Σεπτέμβριον του 1826. Αλλά και τότε, ως εκ της αθλίας αυτής καταστάσεως, δεν προσήνεγκε, καίτοι ο ηρωισμός του κυβερνήτου υπήρξε μέγας, ειμή ελαχίστας υπηρεσίας.
Αλλά τα της Καρτερίας είναι μικρά παραβαλλόμενα προς τα κατόπιν συμβάντα.
Ολίγον μετά την έκδοσιν του δανείου η τετραρχία, χωρίς καν να συμβουλευθή τους Έλληνας επιτρόπους (68), παρήγγειλεν εις τον αυτόν κ. Galloway πέντε ατμοκίνητα, παραδοτέα εντός τεσσάρων ή πέντε μηνών, αντί 110,000 Λ.

Frank Abney Hastings
Ήτο βεβαίως πολύ φρονιμώτερον ν' αγορασθώσι πλοία έτοιμα και ευθηνότερον (69), τοσούτω μάλλον καθ' όσον η αποστολή του στολίσκου ήτο τα μάλιστα κατεπείγουσα (70) και ουδεμία βεβαιότης υπήρχεν ότι τα πλοία θα ώσι κατεσκευασμένα εντός του ωρισμένου χρόνου. Πράγματι, πλην του ότι και πάλιν παρημελήθη η καταχώρισις εν τω συμβολαίω ποινικής ρήτρας, ο Galloway ήτο άξιος πολύ μικράς εμπιστοσύνης, καθ' ό έχων υιόν εν τη υπηρεσία του Μεχμέτ - Αλή, εν τη υπηρεσία δηλαδή εκείνου, εναντίον του οποίου ακριβώς εγίνοντο αι προπαρασκευαί (71).
Οπωσδήποτε η κατασκευή πέντε ατμοπλοίων απεφασίσθη. Ολίγω βραδύτερον αφίκετο εν Αγγλία ο Κόχραν, άρτι θαυματουργήσας εν Νοτίω Αμερική και εγκαταλείψας κατόπιν διαφωνίας την υπηρεσίαν της Βρασιλιανής κυβερνήσεως. Η τετραρχία εσκέφθη να προσλάβη αυτόν ως διοικητήν του ατμοκινήτου στόλου, και κατόπιν πολλών υποσχέσεων (72) έπεισε την ελληνικήν επιτροπήν, ην την φοράν ταύτην συνεβουλεύθη, να υπογράψη μετά του Κόχραν συμβόλαιον, δι' ου ούτος εχειροτονείτο Ναύαρχος όλου του Επικουρικού στόλου μετ' ευρείας δικαιοδοσίας (73) και αμοιβής χρηματικής Λ. 37,000 (74).
Ατυχώς η εκλογή του Κόχραν, ήτις εχαιρετίσθη απανταχού ως απαρχή βεβαίου θριάμβου, συνέτεινεν εις το να καταστώσιν άχρηστοι και αι εις τα πέντε ατμοκίνητα αφιερωθείσαι 113,000 Λ., αίτινες προστιθέμεναι εις τας 37,000, ας έλαβεν ο Κόχραν, ανήγαγον τα διά ναυτικάς προπαρασκευας εν Αγγλία ματαίως δαπανηθέντα χρήματα εις σύνολον 150,000 Λ. (75) Ιδού δε πώς: Ο Κόχραν άριστος ναυτικός είχε το αμάρτημα να θεωρή εαυτόν μέγαν εφευρέτην. Κατώρθωσε δε να πείση τους κ. κ. Hobhouse, Ricardo, Burdett και Ellice να εφαρμοσθή εις τα νέα πλοία νέον τι σύστημα μηχανών υπ' αυτού εφευρεθέν. Τοιαύτη πρότασις ήτο τοσούτω μάλλον απαράδεκτος, καθ' όσον η εφαρμογή των νέων μηχανών προϋπέθετε και μεγάλας τροποποιήσεις εις τα ήδη ημιτελή σκάφη. Εν τούτοις ο ατμήρης στολίσκος, η τελευταία ελπίς της Ελλάδος, εφάνη εις τους εν Λονδίνω τραπεζίτας ουχί απρόσφορον έδαφος διά πρωτοφανή πειράματα, και οι ναυπηγοί έλαβον διαταγάς να εκτελέσωσι πλοία και μηχανάς κατά τα σχέδια του Κόχραν. Ποίον υπήρξε το αποτέλεσμα των πειραμάτων τούτων είναι γνωστόν εις τους οπωσδήποτε μελετήσαντας την ελληνικήν επανάστασιν (76).
Είχε παραγγελθή η κατασκευή πέντε ατμοκίνητων, δύο μεγάλων και τριών μικρών (77). Εκ των πρώτων το έν, η Επιχείρησις, κατώρθωσε ν' αποπλεύση εκ Λονδίνου, αλλά μόλις εξήλθε του Ταμέσεως δεν ηδυνήθη ως εκ της εσφαλμένης κατασκευής να θαλασσοπορήση και ολίγου δειν εβυθίζετο. Διασωθέν ως εκ θαύματος, υπό του παρατυχόντος Αγγλικού πολεμικού Colombine, ερρυμουλκήθη εις Plymouth, όπου έμεινε σχεδόν δύο μήνας εις χείρας των ναυπηγών. Αφ' ου προσετέθησαν εις τα πλάγια μέρη του πλοίου παχύταται παγίδες και ηλλάγη το πηδάλιον, ηδυνήθη τέλος να πλεύση. Αφικόμενον δε εις Ελλάδα κατά Σεπτέμβριον του 1828 έμεινεν άχρηστον. Το δεύτερον των μεγάλων πλοίων, οΑκαταμάχητος, εκάη επί του Ταμέσεως κατά τας δοκιμάς.
Εκ δε των τριών μικρών έν μόνον, αλλαγείσης της μηχανής, έφθασε τέλος εις Ελλάδα κατόπιν εορτής (78). Τα δύο άλλα μη δυνάμενα να πλεύσωσιν εσάπησαν εις τα πρόθυρα του Λονδίνου.
Ταύτα εν ολίγοις τα κατά τα εν Αγγλία ναυπηγηθέντα πλοία. Δεν είνε υπερβολή να είπη τις ότι, εάν αι εις κατασκευήν ατμοκινήτων αφιερωθείσαι 160,000 Λ. (4,000,000 φρ.) εχρησιμοποιούντο λυσιτελώς, άλλη ίσως θα ήτο η τύχη του αγώνος κατά το 1826. Έτι δ' ευμενεστέρα θα ήτο η τύχη των όπλων, εάν εις τα εν Αγγλία σκάνδαλα δεν προσετίθεντο και τα εν Αμερική συμβάντα, περί ων είναι νυν καιρός να ομιλήσωμεν.

III. Ναυπήγησις Φρεγατών εν Αμερική. — Αποστολή Κοντοσταύλου (79).
Η Ελληνική κυβέρνησις διά διατάγματος της 12/24 Αυγούστου 1824 είχεν επιφορτίση τους εν Λονδίνω αντιπροσώπους αυτής να προμηθευθώσιν ως τάχιστα 8 φρεγάτας 18 καννονίων εκάστην. Οι αντιπρόσωποι έκριναν δικαίως ότι αι φρεγάται αύται ηδύναντο εξαιρέτως να ευρεθώσιν εν ταις Ηνωμέναις Πολιτείαις, και απετάθησαν διά πληροφορίας προς τον κ. Βαγιάρδ, πρόεδρον του φιλελληνικού κομιτάτου και διευθυντήν του γνωστοτάτου ναυπηγικού καταστήματος Leroy, Bayard και Σα. Ο κ. Βαγιάρδ απήντησεν ότι φρεγάτα 50 καννονίων και 1500 τόννων, οίαι ήσαν αι των Ηνωμένων Πολιτειών, θα εστοίχιζεν ακριβώς 247,500 δολλ. (1,237,500 φρ.) (80) και ότι ήτο έτοιμος να εκτελέση τάχιστα τοιαύτην παραγγελίαν.
Συνεπεία της προσφοράς ταύτης οι αντιπρόσωποι της Ελλάδος και η εν Λονδίνω τετραρχία έπεμψαν κατά Μάρτιον 1825 εις Νέαν Υόρκην τον Γάλλον στρατηγόν Lallemand (81), όπως συνεννοηθή μετά των κ. κ. Leroy Bavard και Σας. Ούτοι (82) ανέλαβον να κατασκευάσωσιν αντί του προρρηθέντος ποσού εις διάστημα έξ μηνών δύο φρεγάτας 50 καννονίων, προσθέτοντες ότι εντός του αυτού χρόνου θα κατεσκευάζοντο και έξ μικρότεραι φρεγάται, ούτως ώστε η παραγγελία των 8 φρεγατών η δοθείσα υπό της Ελληνικής κυβερνήσεως να εκτελεσθή κατά γράμμα.
Αλλ' αντί να εκτελέσωσι τας υποσχέσεις ταύτας οι Αμερικανοί ναυπηγοί περιωρίσθησαν μόνον εις την παραγγελίαν δύο φρεγατών και εις την αποστολήν συναλλαγματικών εις Λονδίνον.
Εν τούτοις, οι εν Αγγλία αντιπρόσωποι της Ελλάδος βλέποντες τον καιρόν παρερχόμενον, την αναχώρησιν των φρεγατών μη αναγγελλομένην και τους κ. κ. Leroy, Bayard και Σαν μη δίδοντας σημεία ζωής, έγραψαν προς τούτους διαπυνθανόμενοι, αλλά μόνην απάντησιν έλαβον νέαν αίτησιν χρημάτων.Είχον ήδη σταλή 155,000 λιρών. Οι αντιπρόσωποι τότε απελπίσαντες, έπεισαν τον εν Λονδίνω Χίον έμπορον Α. Κοντόσταυλον, άνδρα γνωστόν διά τον πατριωτισμόν και την τιμιότητα του, να μεταβή άκων εις Αμερικήν, όπως προσπαθήση να επιτύχη δάνειον προς αποπεράτωσιν των δύο φρεγατών ή τουλάχιστον όπως σώση την μίαν εξ αυτών θυσιάζων την άλλην (83).
Ο Κοντόσταυλος, αφικόμενος εις Νέαν Υόρκην κατ' Απρίλιον του 1826, ευρέθη προ καταστάσεως έτι χείρονος της προσδοκωμένης. Αι μεν φρεγάται πολύ απείχον του να ώσιν αποπερατωμέναι, οι δε κατασκευασταί εζήτουν διά την αποπεράτωσιν της μιας μόνον εξ αυτών και διά διαφόρους άλλας απαιτήσεις 396,090 δολλ. (84) Εν περιπτώσει δε μη πληρωμής ηπείλουν ότι θα επώλουν τας ημιτελείς φρεγάτας εις δημοπρασίαν (85). Δοθέντος δε ότι κατά την εποχήν εκείνην μία φρεγάτα και εν δίκροτον, παραγγελθέντα υπό της Κολομβίας και της Σουηδίας και πωληθέντα εις δημοπρασίαν, είχον εκποιηθή εις ευτελεστάτας τιμάς (προς 70,000 και 32,200 δολλ.), υπήρχε πάσα πιθανότης ότι η πώλησις των Ελληνικών πλοίων θα κατέληγεν εις παρομοίαν συμφοράν.
Τότε ο Κοντόσταυλος άπελπις, ατελώς γνωρίζων την γλώσσαν της χώρας εν η ευρίσκετο, άγνωστος εν μέσω εμπορικού κόσμου εχθρικώς διακειμένου προς αυτόν, εκτεθειμένος εις μυρίας διαβολάς (86), έλαβε την ευτυχή ιδέαν να μεταβή εις Ουασιγκτώνα και απευθυνθή εις την Αμερικανικήν κυβέρνησιν. Διά δε του καλού καγαθού κ. Edward Everett (87), μέλους του Κογκρέσσου, κατώρθωσε να παρουσιασθή εις τον πρόεδρον των Ηνωμένων Πολιτειών Adams και ν' αποκαλύψη εις αυτόν και εις τους υπουργούς του τα συμβάντα. Εν μέσω του ανεπτυγμένου και φιλελληνικού κύκλου της Ουασιγκτώνος, ο Χίος έμπορος εύρε τέλος συμπαθές ακροατήριον (88). Το τε εκτελεστικόν και το νομοθετικόν σώμα τοσούτον εσκανδαλίσθησαν μανθάνοντα τα εν Νέα Υόρκη διαπραττόμενα, ώστε δεν εδίστασαν να παραβώσι τας αρχάς της ουδετερότητος ερχόμενα επίκουρα τη Ελλάδι. Δώδεκα ημέρας μετά την άφιξιν του Κοντοσταύλου εις την πρωτεύουσαν, αι δύο Βουλαί εψήφιζον την αγοράν του ετέρου των ελληνικών πλοίων, επιτρέπουσαι ούτως εις το άλλο να περατωθή και να εκπλεύση (89).
Αλλ' η υπόθεσις δεν έληξεν ενταύθα. Η Αμερικανική κυβέρνησις, άλλως τε πολύ δικαίως, έδιδε διά την μίαν των φρεγατών μόνον 250,000 δολλ., αι δε απαιτήσεις των κατασκευαστών ανήρχοντο, ως είδομεν, εις 396,000 δολλ. (90). Συνεπώς και αυτής της μιας φρεγάτας ο απόπλους καθίστατο αδύνατος. Προ τοιαύτης καταστάσεως ο Κοντόσταυλος, πολύ φρονίμως και επιτηδείως πολιτευόμενος, έπεισε πρώτον την κυβέρνησιν να μη προβή εις την αγοράν της μιας φρεγάτας, εάν το αντίτιμον αυτής δεν ήρκει όπως περατωθή, και αποπλεύση η άλλη, προς λύσιν δε των μετά των κατασκευαστών διαφορών προσέδραμεν εις αιρετοκρισίαν.
Αλλ' οι αιρετοκρίται, αντί να καταδικάσωσι τους κατασκευαστάς διά την ασύγγνωστον αυτών διαγωγήν (91), την πρόδηλον απάτην ην μετεχειρίσθησαν, όπως πείσωσι τους Έλληνας αντιπροσώπους ν' αναθέσωσιν αυτοίς την κατασκευήν των πλοίων, και τον τρόπον δι' ου παρεβίασαν την μίαν μετά την άλλην όλας αυτών τας υποχρεώσεις, περιωρίσθησαν να υποβιβάσωσι τας απαιτήσεις των κατασκευαστών από 396,090 εις 156,856 δολλ. Δικαίως άρα ο δικηγόρος της Ελλάδος Henry. D. Sedgwick είπεν εις τον πρόεδρον των αιρετοκριτών Jonas Pratt· «Κύριε, επράξατε παν ό,τι ηδύνασθε ίνα καταστρέψητε έν έθνος (την Ελλάδα) και ατιμάσητε έν άλλο (την Αμερικήν)» (92).
Οπωσδήποτε δ' όμως η απόφασις αύτη, κατά τα άλλα άδικος και επιζήμιος, έλυσε τουλάχιστον άκρως πολύπλοκον ζήτημα και επέτρεψεν εις το έθνος ν' απoκτήση έν τουλάχιστον νέον πλοίον. Πράγματι η φρεγάτα, Ελλάς επονομασθείσα, ηδυνήθη ν' αποπλεύση εξ Αμερικής και μετά πεντηκονθήμερον πλουν αφίκετο κατά Νοέμβριον του 1826 εις Ναύπλιον. Το ευτυχές τούτο γεγονός, οφειλόμενον αποκλειστικώς εις τον ζήλον και την ευθυκρισίαν του Κοντοσταύλου, όστις και την ζωήν του αυτήν ερριψοκινδύνευσε κατά την επιστροφήν (93), εχαιρέτισε καταλλήλως η εν Αιγίνη Διοικητική Επιτροπή, επισήμως εκφράσασα εις τον Αλέξανδρον Κοντόσταυλον την ζωηράν ευγνωμοσύνην και τας εγκαρδίους ευχαριστίας του Ελληνικού έθνους (94). Είναι δ' όμως λυπηρόν να προσθέση τις, ότι πριν παρέλθωσιν ολίγα έτη, όχι μόνον πάσαι αι προς την πατρίδα υπηρεσίαι του ευγενούς Χίου (95) είχον λησμονηθή, αλλά και ούτος είδε δηλητηριαζόμενον τον υπόλοιπον βίον του διά κακοβούλων νύξεων και παντοίων διαβολών (96).
Παρ. Γ'. Χρήματα περιελθόντα εις χείρας Ελληνικάς.
Εις το κεφάλαιον τούτο ανάγονται:
182,400 Λ.
σταλείσαι απ' ευθείας εις την Ελληνικήν κυβέρνησιν,
13,108 Λ.
σταλείσαι εις Ελλάδα διά του Γόρδωνος,
3,350 Λ.
σταλείσαι διά του Γεροστάθη προς βοήθειαν του
Μεσολογγίου,
33,700 Λ.
χρησιμεύσασαι εις πληρωμήν συναλλαγματικών της Ελληνικής
κυβερνήσεως (97).

λόρδος Βύρων
Διέφυγε λοιπόν τους όνυχας των Άγγλων και Αμερικανών κερδοσκόπων εκ συνόλου 1,150,800 Λ., ποσόν 232,558, δηλαδή ποσόν μικρότερον των 308,000 Λ. του πρώτου δανείου (98). Ένθα αποδεικνύεται και πάλιν η μεταξύ του φιλελληνικού κομιτάτου του αναλαβόντος την διαχείρισιν του πρώτου δανείου και της μετέπειτα τετραρχίας διαφορά. Δυστυχώς όμως η εν Ελλάδι γενομένη χρήσις και των χρημάτων του δανείου του 1824 και των απομειναρίων του δανείου του 1825 υπήρξεν η αυτή. Περιεγράψαμεν ήδη μετά της προς αμαρτήσαντας ήρωας οφειλομένης ευλαβείας την χρήσιν των πρώτων 308,000 Λ. (99)· είναι περιττόν δε να επαναλάβωμεν την αυτήν περιγραφήν διά τας άλλας 230,000.Διά να εννοήση τις όμως οποία υπήρξεν η ευθύνη των ανδρών ους αινιττόμεθα, αρκεί να είπωμεν ότι εκ των περισωθέντων πέντε εκατομμυρίων φράγκων η ιδιοτέλεια και τα εμφύλια πάθη δεν αφήκαν ούτε λεπτόν διά το Μεσολόγγιον, και ότι, ότε επήλθε τέλος η ανυπέρβλητος ανάγκη να δοθή ποιά τις βοήθεια εις την ηρωικήν εκείνην πόλιν, εδέησεν, ουδενός των λογάδων εμπνέοντος εμπιστοσύνην, να διαβιβασθώσι τα εν Λονδίνω υπολειπόμενα ψιχία του πλουσίου δείπνου (3,350 Λ.) δι' απλού αστού, του εν Κερκύρα ιδιωτεύοντος Γεροστάθη.
Συνοψίζοντες νυν τας τρεις παραγράφους, εις ας διηρέσαμεν την χρήσιν του β' δανείου, ευρίσκομεν ότι αύται αποτελούσι σύνολον 1,121,778 Λ. (00 1) Είδομεν αφ' ετέρου ότι οι επίτροποι έσχον εις την διάθεσιν αυτών ολικόν ποσόν 1,150,800 Λ.· μένει λοιπόν υπόλοιπον 29,022 Λ. Ποία χρήσις εγένετο του ποσού τούτου;
Πρώτον δι' αυτού εκαλύφθησαν τα έξοδα ταξειδίου και τριετούς εν Ευρώπη διαμονής των διαφόρου επιτρόπων, ήτοι 11,600 Λ.
Δεύτερον επληρώθησαν διάφορα μεγάλα (101) και μικρά έξοδα (102) και εκαλύφθησαν μερικαί ζημίαι (103).
Τρίτον έμεινεν υπόλοιπον εις χείρας των πληρεξουσίων Ορλάνδου και Λουριώτη. Η εξακρίβωσις του υπολοίπου τούτου έδωκε μεν κατ' αρχάς αφορμήν εις πλείστας λογομαχίας μεταξύ των δύο πληρεξουσίων και του μετέπειτα διορισθέντος τοιούτου Σπανιολάκη, κατέληξε δε βραδύτερον εις μακροτάτην δίκην, ήτις περιέπλεξεν εις βαθμόν απίστευτον την υπόθεσιν, και ης η εξέτασις διαφεύγει εντελώς τον κύκλον της παρούσης μελέτης (104).
Ανασκοπούντες νυν τα κατά το δεύτερον δάνειον δυνάμεθα να είπωμεν:
α'. Ότι ένεκα της κακής πίστεως των εν Λονδίνω τραπεζιτών και της απειρίας ή της ακηδίας των Ελλήνων πληρεξουσίων μεγάλα ποσά, άτινα έπρεπε να σταλώσι κατεπειγόντως εις Ελλάδα, έμειναν εν Αγγλία, χρησιμεύσαντα μόνον εις το να προμηθεύσωσιν εις τους κ. κ. Ρικάρδους και συντροφίαν μεσιτικά και μέσον απαλλαγής εις καλήν τιμήν των ελληνικών ομολογιών, ας ούτοι είχον.
β'. Ότι τα σπουδαία ποσά, τα αφιερωθέντα εις συγκρότησιν αξιομάχου στόλου, εδαπανήθησαν ματαίως, καθ' ότι και αυτά τα περατωθέντα πλοία αφίκοντο ότε ήτο πλέον αργά.
γ'. Ότι ένεκα των τυφλών παθών των εν Ελλάδι τα πρώτα φερόντων, και αυτά τα λείψανα των δανείων καταναλώθηκαν εις εμφυλίους και όχι εις εθνικούς αγώνας (105).
Καταλήγων δε τις εις τοιαύτα συμπεράσματα αγανακτεί έτι μάλλον αναλογιζόμενος οποίοι ήσαν τότε οι κίνδυνοι, ους διέτρεχε το έθνος, και οποία υπήρξεν η χρήσις τοσούτων εκατομμυρίων.
Πρόχειρον δ' επιβεβαίωσιν τούτου παρουσιάζουσι και τα μέσα, εις ά ηναγκάσθη ταχέως να προσδράμη η προσωρινή κυβέρνησις προς διάσωσιν του Μεσολογγίου:
Τη 24η Δεκεμβρίου 1825, απεφάσιζε την έκδοσιν νέου δανείου ενός εκατομμυρίου διστήλων Ισπανικών. «Το δάνειον τούτο, έλεγεν η προκήρυξις (106), ν' ασφαλισθή με την εγγύησιν του έθνους, δηλαδή με την υποθήκην παντός είδους εθνικών κτημάτων εις οποιονδήποτε μέρος της ελληνικής επικρατείας. — Το δάνειον να γίνηται κατ' αναλογίαν των εν ταις επαρχίαις εθνικών κτημάτων και εκάστη συνδρομή (Souscription) να μη υπερβαίνη τα 100,000 τάλληρα. — Η υποθήκη να γίνηται, εις έκαστον ωρισμένον μέρος, διά δημοσίου κηρύγματος εις τον προσφέροντα τα περισσότερα. — Η διάρκεια του δανείου ορίζεται εις έξ έτη, μετά τα οποία η διοίκησις χρεωστεί να πληρώση το κεφάλαιον και τόκον 8%, ειδέ μη να δίδη εις τον δανειστήν την εντελή κυριότητα. — Η καταβολή του δανείου να γίνηται το ήμισυ εις μετρητά, το δε άλλο ήμισυ εις εθνικάς ομολογίας ή εις οποιασδήποτε διαταγάς πληρωτέας από το ταμείον. — Ο δανειστής να καρπούται το υποθηκευμένον κτήμα, οφείλων μόνον ως πας ιδιοκτήτης να πληρώνη εις το δημόσιον την δεκάτην».
Του ιδιορρύθμου τούτου δανείου, αξίου δημοσιονομικού μουσείου, αποτυχόντος, ως ην επόμενον (107), η εν Επιδαύρω Εθνική Συνέλευσις έστρεψε τα βλέμματα αυτής προς τας Ιονίους νήσους, και τη 7η Απριλίου 1826 ανέθηκεν (108) εις τους κ. κ. Δ. Ρώμαν, Π. Δ. Στεφάνου και Κ. Δραγώναν την εξεύρεσιν εν Επτανήσω δανείου 100,000 ταλλήρων ισπανικών, προς βοήθειαν του Μεσολογγίου και κινητοποίησιν του στόλου (109). Δυστυχώς η κατάστασις ήτο τοιαύτη, ώστε παρ' όλην την ελευθερίαν, ήτις εδίδετο εις τους πληρεξουσίους (110), οι πράγματι φιλοπάτριδες εκείνοι άνδρες (111) ουδέν ηδυνήθησαν να πράξωσι και πεσόντος του Μεσολογγίου ανεφάνησαν έτι φαεινότερον τα οικτρά αποτελέσματα της διαχειρίσεως των Αγγλικών δανείων.
Σημειώσεις
40) Βλ. εν τη Απολογία, τόμ. α' σελ. 22, την επιστολήν της 17ης Μαΐου.
41) Βλ. τα σχετικά έγγραφα εν τη Απολογία, τόμ. α' σελ. 23 - 24.
42) Ο Ιωάννης Ζαΐμης, ου την χρηστότητα και την φιλοπατρίαν και αυτός ο Finlay αναγνωρίζει, έμεινεν επί βραχύ μόνον μέλος της επιτροπής, ανακληθείς την 12ην Φεβρουαρίου. Τέσσαρας μήνας δε βραδύτερον διωρίσθη ως αναπληρωτής αυτού ο Γ. Σπανιολάκης.
«Ο διορισμός ούτος, έγραφε το Εκτελεστικόν (βλ. Απολογίαν τόμ. β', σελ. 35, έγγραφον 21ης Ιουνίου)έγινε διά την επιφάνειαν, ο δε κύριος σκοπός ήτο να σας πληροφορήση περί πάντων των καθ' ημάς, και να φέρη την προς τον Κύριον Κάννιγγ επιστολήν». Ο Σπανιολάκης όμως ανήρ πεπροικισμένος διά πολλών δώρων, μετέπειτα δε και υπουργός των Οικονομικών γενόμενος, δεν έστερξε να περιορισθή εις την επιφάνειαν, θελήσας δε ν' αναμιχθή εις την διαχείρισιν του δανείου και δυστρόπου χαρακτήρος ων, ήλθεν εις σύγκρουσιν προς τους δύο άλλους πληρεξουσίους. Εκ της συγκρούσεως ταύτης προέκυψε βραδύτερον η προ του Ελεγκτικού συμβουλίου κατηγορία κατά των Ορλάνδου και Λουριώτη, και αι προμνηθείσαι Παρατηρήσεις επί της Απολογίας.
43) Ιδού μερικαί λεπτομέρειαι περί των προτάσεων των Γάλλων τραπεζιτών:
Το δάνειον έμελλε να συναφθή μετά των τραπεζιτικών οίκων André et Cottier και Gabriel Odier et Ce. Τιμή της εκδόσεως ωρίζετο εις 59%, ο τόκος εις 5% και το χρεωλύσιον εις 1% επί του ονοματικού κεφαλαίου. Προς τούτοις οι εκδίδοντες το δάνειον οίκοι επεφυλάσσοντο το δικαίωμα να παρακρατήσουν α') έν εκατομμύριον διά τους τόκους των δύο πρώτων ετών, β') 500,000 φρ. ως μεσιτείαν, γ') 550,000 φρ. διά χρεωλύσιον και διάφορα άλλα έξοδα.
Εν συνόψει, οι Γάλλοι τραπεζίται προσέφερον, επί δανείου ονοματικού 10,000,000, μόνον 3,850,000 φρ. Διότι το δάνειον, προς 59% θα εξεκαθαρίζετο εις 5,900,000, εκ των οποίων παρεκρατούντο 2,050,000. (Βλ. το κείμενον του συμβολαίου, του συνταχθέντος εν Παρισίοις, τη 5ην Φεβρουαρίου 1825, Απολογία, τόμ. β', σελ. 127 - 129).
44) Παράβ. και το άρθρον 7 του συμβολαίου.
45) Κατά την συνομολόγησιν του δευτέρου δανείου αι ομολογίαι του πρώτου προσεφέροντο εις την αγοράν προς 60% της ονοματικής αυτών αξίας ήτοι προς 4 1/2% άνω της τιμής της νέας εκδόσεως. Δεν είπετο δ' όμως εκ τούτου, καθώς ενόμισάν τινες, εν οις και ο Σπανιολάκης, ότι νέον δάνειον πολύ μεγαλείτερον του πρώτου ηδύνατο να εκδοθή εις την αγοραίαν τιμήν εκείνου.
46) «Η συρροή των προσφερθέντων ήτο τόσον μεγάλη, λέγει ο Σπανιολάκης (βλ. Παρατηρήσεις επί της Απολογίας, σελ. 40), ώστε, γενομένου μετά δύο ημέρας του αθροίσματος, ευρέθησαν υπογραφαί διά 4 1/2 εκατομμύρια, αντί των προκηρυχθέντων 2 εκατομμυρίων. Οι δε κ.κ. Ρικάρδοι, επιθυμούντες να μη δυσαρεστήσουν κανένα, παρεχώρησαν την δι' αναλογίας εξαγομένην ως ανήκουσαν εις έκαστον μερίδα».
47) Χαρακτηρίζων τους δύο αντιπροσώπους, ο Γερβίνος λέγει πολύ ορθώς, ότι ο μεν Λουριώτης ήτο άνθρωπος καλών προθέσεων αλλ' όχι μεγάλης αξίας, ο δε Ορλάνδος ανήρ τιμιώτατος αλλ' εις άκρον πείσμων.
48) Τον χαρακτηρισμόν τούτον εφεύρε πρώτος ο κόμης Πάλμα.
49) Ο Times εδημοσίευσε κατά το φθινόπωρον του 1826 μακροτάτην σειράν άρθρων περί των Ελληνικών δανείων. Τινά των άρθρων τούτων εξεδόθησαν και εν τω προμνησθέντι φυλλαδίω The Greek Loans etc. Το φυλλάδιον τούτο εξηντλήθη. Δύναται ο αναγνώστης να συμβουλευθή ιδίως τα φύλλα της 5, 12, 20, 27 Σεπτεμβρίου, 23, 24, 26, 27, 28, 31 Οκτωβρίου και 1, 3, 4, 13 Νοεμβρίου 1826.
50) Βλ. το φύλλον της 26ης Οκτωβρίου.
51) Η σπατάλη εν Αγγλία τοσούτων χρημάτων επέσυρε, βραδέως πως, την προσοχήν των απανταχού φιλελλήνων. Ο Εϋνάρδος έγραφεν εις τον Stanhope, ότι πρώτιστον καθήκον του Φιλελληνικού κομιτάτου του Λονδίνου είναι να επιτύχη λογοδοσίαν της χρήσεως του ελληνικού δανείου. Η κακή διαχείρισις του δανείου τούτου εν Αγγλία είχε φέρη την Ελλάδα εις τα πρόθυρα της καταστροφής, εν τούτοις όμως η Ελλάς κατηγορείτο ως σπαταλήσασα το δάνειον (βλ. την επιστολήν του Εϋνάρδου εν τω Times της 27ης Σεπτεμβρίου).
Ο Stanhope είχεν ήδη προκαλέση εν τω μεταξύ συλλαλητήριον φιλελλήνων και ομολογιούχων. Το meeting συνεκροτήθη εις το City of London Tavern, τη 5η Σεπτεμβρίου 1826, εξέλεξε δε επιτροπήν προς διαλεύκανσιν του ζητήματος.
Η έκθεσις της επιτροπής ταύτης, υποβληθείσα τη 23η Οκτωβρίου, λέγει συν τοις άλλοις και τα εξής: «Εν ώ οι κ.κ. Loughman και O'brien ως και οι Έλληνες αντιπρόσωποι έδοσαν εις την επιτροπήν πάσας τας ζητηθείσας πληροφορίας, οι κ. κ. Ρικάρδοι όχι μόνον ηρνήθησαν ν' αναγνωρίσωσι την επιτροπήν, αλλά και προσεπάθησαν να παρεμβάλωσι παν πρόσκομμα εις την ανεύρεσιν της αληθείας» (βλ. την όλην έκθεσιν εν τω Times της 24ης Οκτωβρίου). Βλ. επί του αυτού ζητήματος την επιστολήν του Ρικάρδου εν τω Times της 20ης Σεπτεμβρίου, και τους Times των 25 - 30 Οκτωβρίου. Το τελευταίον τούτο φύλλον περιέχει και έν άρθρον του Λουριώτου υπό τον τίτλον «A voice from Marathon».
52) Ήτοι τας σελ. 15 - 18 και 127 - 133 τομ. β'.
53) Παραβ. και άνω σελ. 19. [Ο συγγραφεύς αναφέρεται στην σελίδα που αρχίζει με τις λέξεις «άγγλον έμπορον Σ. Βαρφ». Πιο κάτω αναφέρεται υπόλοιπο δανείου 28,100 Λ. Προφανώς ένας από τους 2 αριθμούς 18,100 / 28,100 έχει τυπογραφικό λάθος.]
54) Η εν Καλκούτη παροικία, εισέτι ανθηρά, είνε πολύ προγενεστέρα της επαναστάσεως.
55) Η εξαγορά των ομολογιών τούτων εγένετο διττώς·
Πρώτον, διά των ποσών των κατά τας συμβάσεις τεθέντων κατά μέρος προς χρεωλυσίαν, εξηγοράσθησαν:
α') Διά των 16,000 Λ. του δανείου του 1824, ομολογίαι ονοματικής αξίας 30,200 Λ.
β') Διά των 20,000 Λ. του δανείου του 1825, oμολογίαι ονοματικής αξίας 67,000 Λ.
(Η μεγάλη διαφορά μεταξύ των εξαγορασθεισών αξιών οφείλεται εις το ότι από των μέσων του 1825 αι Ελληνικαί ομολογίαι υπέστησαν μεγάλην έκπτωσιν. Ο αναγνώστης ενθυμείται αφ' ετέρου, ότι κατά το α' δάνειον εκρατήθη χρεωλύσιον δύο ετών, κατά δε το β' μόνον ενός).
Δεύτερον, προς απόσβεσιν των δύο χρεών αφιερώθη, ως θα ίδωμεν μετ' ολίγον, και σπουδαίον μέρος του προϊόντος του β' δανείου. Ανεξαρτήτως του χρεωλυσίου εξηγοράσθησαν ούτω 250,000 Λ. ομολογίαι του α' και 218,000 Λ. ομολογίαι του β' δανείου.
Αι ουτωσί αποσυρθείσαι oμολογίαι απέφερον εν συνόλω τόκους 23,385 Λ. (Βλ. τα καθ' έκαστα εν τηΑπολογία, τόμος β' σελ. 16 - 17). Εκ δε των 23,385 τούτων λιρών 10,500 περιήλθον εις χείρας των Ελλήνων πληρεξουσίων, το δε υπόλοιπον διά του κ. Loughman αφιερώθη εις πληρωμήν του ε' τοκομεριδίου του δανείου του 1824. Ούτω δε κατωρθώθη να πληρωθώσι πέντε εξάμηνα τοκομερίδια του α' δανείου, εν ώ διά το δάνειον του 1825 μόνον οι ήδη κρατηθέντες τόκοι των δύο πρώτων ετών επληρώθησαν. Σημειωτέον ότι το α' δάνειον, ελαττωθέν διά της εξαγοράς ομολογιών αξίας 280,200 Λ. εις 519,800 Λ., δεν απήτει πλέον ειμή τόκον ενιαύσιον ελάσσονα των 26,000 Λ. και συνεπώς τόκον εξάμηνον ελάσσονα των 13,000 Λ.
56) Αι διαμαρτυρίαι αύται υπήρξαν σφοδρόταται. Ο Times της 5ης Σεπτεμβρίου 1826, αναλύων την χρήσιν του β' δανείου, έλεγεν: «Οι κ. κ. Ρικάρδοι have pocketed (ενεθυλάκωσαν) 64,000 Λ.». Δέκα ημέρας βραδύτερον η αυτή εφημερίς, σχολιάζουσα την δράσιν του Φιλελληνικού Κομιτάτου των Παρισίων, παρατηρεί ότι αι εισφοραί κατά το 1825 ανήλθον εις 239,649 φρ., κατά δε το πρώτον εξάμηνον του 1826 εις 651,867 φρ., αναγραφομένων μεταξύ των δωρητών του Εϋνάρδου με 25,000 φρ., της οικογενείας του Δουκός δ' Ορλεάν (του κατόπιν Λουδοβίκου - Φιλίππου) με 27,000, του Καζιμίρ Περριέ με 6,000 κτλ. Τα συλλεγέντα από θύρας εις θύραν υπό των Κυριών των Παρισίων ανήλθον εντός έξ μηνών εις 129,881 φρ. Αλλά τι είναι, ανακράζει η αγγλική εφημερίς, τα ποσά ταύτα παραβαλλόμενα προς τα απορρεύσαντα από του δανείου και διασπαθηθέντα αμελώς και κακοήθως εν Αγγλία; Ερχόμενος δε εις τους Ρικάρδους ο Times προσθέτει: «The pretty item reserved as commission by the contractors of the second loan (amounting to 64,000 L.) nearly doubles the voluntary contributions of all the Philhellenes in Europe, including those of committees and corporations, of colleges and universities, of classical ladies and benevolent princes — of priests, artists, philosophers and statesmen — the produce of benefit concerts, and the collection of charity sermons». Ήτοι· «Το κομψόν ποσόν, όπερ επεφύλαξαν δι' εαυτούς οι εκδόται του δευτέρου δανείου (64,000 Λ.), είναι σχεδόν διπλάσιον των συνεισφορών όλων των εν Ευρώπη φιλελλήνων, συμπεριλαμβανομένων των συνεισφορών των κομιτάτων και των συλλόγων, των σχολείων και των πανεπιστημίων, των φιλαρχαίων κυριών και ευεργετικών πριγκίπων — των ιερέων, καλλιτεχνών, φιλοσόφων και πολιτευτών — του προϊόντος των συναυλιών και των εν εκκλησίαις εράνων».
57) Βλ. τας τρεχούσας τιμάς των μηνών Δεκεμβρίου 1824, Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου 1825 παρά Σπανιολάκη, παράρτημα Ζ. Η έκπτωσις επήλθε ραγδαία μετά την έκδοσιν, ευθύς ως εγνώσθησαν αι μεγάλαι ημών εθνικαί συμφοραί. Τη 4η Οκτωβρίου 1825 τα ελληνικά χρεώγραφα υφίσταντο έκπτωσιν 24 - 25% και τη 27η του αυτού μηνός, έκπτωσιν 30% (Βλ. τας ιταλιστί γεγραμμένας εκ Λονδίνου προς τους αδελφούς Στεφάνου επιστολάς του Π. Γιάμαρη — Αρχείον Ρώμα, σελ. 707 και 727).
58) Εξηγοράσθησαν ούτως ομολογίαι του β' δανείου αξίας ονοματικής 218,000 Λ.
Ήτοι:
158,000 λιρών ομολ. υπό των κ.κ. Ρικάρδων
=
67,895
8,000 και 5,000 λ. ομολ. υπό των αυτών
Ρικάρδων τη 15η Οκτωβρίου και 19 Νοεμβρίου
προς 55 1/2 και 56 1/2
=
7,265
25,000 λ. ομολογίαι υπό του κ. Π. Ράλλη
=
11,550
 8,000 λ. ομολογίαι υπό του κ. Π. Ράλλη
τη 12η Οκτωβρίου, προς 55
=
4,400
__________
91,110
Εις το ποσόν τούτο των 91,100 Λ. δέον να προστεθώσι και 7,910 Λ., δι' ων ηγοράσθησαν άλλαι 14,000 λ. ομολογίαι διά λογαριασμόν της Ελληνικής κυβερνήσεως.
Η εξαγορά αύτη κατά μεν τους Ορλάνδον και Λουριώτην είχε προσωρινόν χαρακτήρα, εσκοπείτο δε η πώλησις των ομολογιών άμα τη βελτιώσει της αγοράς. Κατά τον Σπανιολάκην όμως (βλ. σελ. 43) η επιχείρησις, γενομένη εκ συμφώνου μετά των κ.κ. Μανιάκη, Ψύχα και Λη, ήτο απλή κερδοσκοπία.
Είναι δύσκολον μετά οκτώ δεκαετίας να εξακριβώση τις την περί τούτου αλήθειαν. Το βέβαιον είναι ότι η Ελλάς δεν εζημιώθη εκ της επιχειρήσεως ταύτης, διότι, αναγορευθέντος του Λεοπόλδου βασιλέως, αι ομολογίαι των δανείων της επαναστάσεως ανήλθον εις 60 και 61, και τότε αι ονοματικαί 14,000 επωλήθησαν προς 10,060 Λ., εν ώ είχον αγορασθή μόνον προς 7,910. Αφ' ετέρου δ' όμως είναι προφανές ότι διά την Ελλάδα 7,910 Λ. ήσαν πολυτιμότεραι τω 1826 ή 10,060 Λ. τέσσαρα έτη βραδύτερον.
59) Τούτο έλεγον και έγραφον ρητώς οι Ρικάρδοι. Ιδού το κείμενον επιστολής των προς τους Ορλάνδον και Λουριώτην (βλ. Απολογίαν, τόμ. β' σελ. 28):
Messieurs,
Notre Bourse est aujourd'hui dans une condition affreuse: l'emprunt grec est à 10 et a 11 d'escompte, et il y a une peur terrible. Nous ne savons pas s'il y a de mauvaises nouvelles, mais tout le monde veut vendre. Si vous avez toute cette confiance dans les affaires de la Grèce, que ce que vous dites de la belle position de la cause mérite, ne sera - t - il pas de l'interet de votre Gouvernement et pour soutenir un peu son crédit, qu'une bonne portion de l' emprunt serait achetée pour son compte, d'être revendue dans un temps plus heureux? Considèrez bien cette proposition. Nous et nos amis ont déjà une forte quantitité sur le dos, sur laquelle il y a une grande pertes. Nous ne désirons pas qu'aucune chose soit faite pour nous, mais c'est désespérant de voir l'affaire dans un si mauvais état; Votre réponse par le porteur nous obligera.
Avec considération
28 Mai 1825.
Vos serviteurs dévoués
J. et S. Ricardo
Το γαλλικόν ύφος της επιστολής ταύτης είναι πρωτότυπον, η σημασία δ' όμως αυτής είναι λίαν ευκρινής.
60) Επειδή αναμφιβόλως θα υποληφθώμεν ως γράφοντες υπερβολάς, περιοριζόμεθα προς απόδειξιν των γραφομένων να παραπέμψωμεν τον αναγνώστην εις τους λογαριασμούς της επιτροπής των Ρικάρδων και του Σπανιολάκη, εξ ων καταφαίνεται ομοφώνως ότι τη 15 και 19 Νοεμβρίου 1825 εξηγοράσθησαν διά των κ. κ. Ρικάρδων προς 55 1/2 και 56 1/2 ομολογίαι αξίας ονοματικής 7,265, και ότι τη 12 Οκτωβρίου εξηγοράσθησαν διά του κ. Π. Ράλλη άλλαι 8,000 Λ. ομολογίαι προς 55. Η αγοραία τιμή των ομολογιών εκυμαίνετο τότε μεταξύ 15 και 20.
Χαρακτηριστικά περί της διαγωγής των περί την τετραρχίαν φιλελλήνων αναγράφει και ο Times της 28 Οκτωβρίου, εν κυρίω άρθρω. Μεταξύ των άλλων αναφέρει ότι ο κ. Hume, όστις είχεν αγοράση 10,000 Λ. ομολογίας, μετά την έκπτωσιν αυτών εζήτησε να τον αποζημιώση η επιτροπή, όπερ και εγένετο, ίνα μη απολεσθή ισχυρός φίλος της Ελλάδος. (Περί του Hume βλ. καθ' έκαστα εν τω Χρόνω της 4 Νοεμβρίου και εν τω άρθρω του Oriental Herald, Ιανουάριος 1826, σελ. 76 - 80, «The Greek Loan and Mr. Hume»).
Άλλος φιλέλλην διακεκριμένος υπήρξε, κατά τον Times, ο κ. Bowring. Ούτος είχεν εγγραφή διά 25,000 Λ. ομολογίας. Μετά την έκπτωσιν έκαμε σφοδράς παραστάσεις, επικαλούμενος συνάμα τας προς την Ελληνικήν υπόθεσιν υπηρεσίας (he made vehement remonstrances coupled with representations of his services to the Greek cause), επέτυχε δε να εξαγορασθώσιν αι ομολογίαι αυτού με έκπτωσιν 10%. Αίφνης αι ομολογίαι ανέρχονται εις την προτέραν αυτών αξίαν, ο δε κ. Bowring, υπερακοντίζων τον κ. Hume, ζητεί να τω αποδοθώσιν αι ομολογίαι. Μάτην τω απεδεικνύετο ότι αι αξίαι εκείναι, τη ρητή αυτού αιτήσει, είχον εξαγορασθή υπό των Ελλήνων αντιπροσώπων· ο κ. Bowring, λέγων ότι δεν ενθυμείται τι περί τούτου, επέμενε και οι αντιπρόσωποι ηναγκάσθησαν να τω μετρήσωσι 2,500 λίρας, διά ν' απαλλαγή πάσης ζημίας. Σημειωτέον, λέγει ο Times, ότι ο δεύτερος ούτος φίλος της Ελλάδος είχε λάβη 11,000 Λ. μεσιτικά κατά την έκδοσιν του α' δανείου.
61) Αι αγοραί εγένοντο κυρίως εκ των εξής εργοστασίων: (βλέπε τους σχετικούς λογαριασμούς εν τηΑπολογία τόμ. α' σελ. 130 - 156).
Ήτοι:
Εργοστάσιον
Burton
αγορά διά Λ.
12,206
»
Mackintosch
αγορά διά Λ.
10,266
»
Graham
αγορά διά Λ.
26,688
______
49,160
Οι Έλληνες επίτροποι κατηγορήθησαν ως μη επιτυχόντες την έκπτωσιν των διδομένων εις τους αγοράζοντας τοις μετρητοίς. Η έκπτωσις αύτη υπελογίζετο εις 10% (Βλ. Σπανιολάκην, αυτόθι σελ. 14 - 17).
62) Βλ. τας περί τούτου λεπτομερείς οδηγίας της 14ης Αυγούστου 1824. Απολογία σελ. 54.
63) Ούτως οι επίτροποι, μη δυνηθέντες να επιτύχωσι την υπό της Κυβερνήσεως ποθουμένην ανταλλαγήν (βλ. τους λόγους της αποτυχίας εν επιστολή της επιτροπής προς την Κυβέρνησιν υπό ημερομηνίαν 4/10/1825. Απολογία σελ. 60), εσκέφθησαν ότι καλόν θα ήτο να πωλήσωσι τα ορειχάλκινα καννόνια του Ναυπλίου εις τους κ. κ. Κοντοσταύλους και Σα , να παραγγείλωσι δε τα σιδηρά εις τους κ. κ. Graham. Δυστυχώς όμως ημέλησαν να ορίσωσιν ότι η παραλαβή των ορειχαλκίνων δεν θα γίνη ειμή άμα τη αφίξει των σιδηρών. Ότε δε έφθασεν απεσταλμένος των κ. κ. Κοντοσταύλων, όπως παραλάβη τα πρώτα, απητούντο έτι οκτώ μήνες διά να φθάσωσι τα δεύτερα. Η Κυβέρνησις, μη δυναμένη ν' αφοπλίση το Ναύπλιον, ηναγκάσθη τότε να πληρώση αποζημίωσιν 600 Λ., όπως ακυρωθή το συμβόλαιον της πωλήσεως. Το δε ελεγκτικόν συνέδριον κατεδίκασε κατόπιν την επιτροπήν εις πρόστιμον 1000 λιρών.
64) Το υπόμνημα τούτο του ηρωικού κυβερνήτου της Καρτερίας εύρηται εν παραρτήματι του Ζ' τόμου της Ιστορίας του Finlay.
65) Ο Χρόνος, εν τω προμνημονευθέντι άρθρω της 28 Οκτωβρίου 1826, παρατηρεί, ότι αι 10,000 Λ. εμετρήθησαν εις τον κ. Ellice τη 25 Μαρτίου, το δε ατμοκίνητον Καρτερία δεν επληρώθη ειμή ότε απέπλευσε, δηλαδή μετά 15 μήνας, ούτως ώστε «ο φιλέλλην και αφιλοκερδής κ. Ellice ωφελήθη 15 μηνών τόκους».
66) Παρ. την σχετικήν επιστολήν του Hastings (16 Ιαν. 1826). Εν τη Απολογία σελ. 292 - 293.
67) Το ατμόπλοιον υπέστη αβαρίας κατά τον πλουν.
68) «Άνευ της αδείας μας και άνευ οιασδήποτε προηγουμένης κοινοποιήσεως εδώσατε διαταγάς περί κατασκευής πέντε ατμοπλοίων, αντί ν' αγορασθώσι τα πλοία ταύτα έτοιμα». (Απόσπασμα επιστολής Ορλάνδου και Λουριώτου προς Ρικάρδους).
69) Άριστον ατμόπλοιον το Valencia είχε, κατά τον Times (φύλλον 12 Σεπτεμβρίου) πωληθή ακριβώς την εποχήν εκείνην αντί 11,000 Λ. Οι Άγγλοι δικτάτωρες έλεγον προς υπεράσπισίν των, ότι τα έτοιμα πλοία δεν ηδύναντο να φέρωσι καννόνια 64 λιτρών.
70) Ηλπίζετο πράγματι ότι θα διεκόπτοντο αι μεταξύ Αιγύπτου και Ιβραήμ - Πασσά συγκοινωνίαι, και ότι ούτω θ' ανεχαιτίζετο πάσα προς τα πρόσω πορεία του στερουμένου πολεμεφοδίων Αιγυπτιακού στρατού.
71) Βλ. Times 12 Σεπτεμβρίου. — Γερβίνον, αυτόθι.
72) «Εντός ολίγων εβδομάδων, έλεγεν εις τους επιτρόπους ο Ellice, ο Cochrane θα είναι εις την Κωνσταντινούπολιν και θα κατακαύση τον Τουρκικόν στόλον εντός του Κερατίου κόλπου. Θέσατε εις την διάθεσιν του Κόχραν το όλον ποσόν των 150,000 Λ., και εντός ολίγου θέλει καθαρίση την Ελλάδα από των Τούρκων».
73) Ο Κόχραν επεφύλασσεν εαυτώ το δικαίωμα του διορίζειν τους αξιωματικούς και τους ναύτας, εις ους η Ελληνική κυβέρνησις ώφειλε να χορηγή πολεμεφόδια και μισθούς.
74) Το ποσόν τούτο εχαρακτηρίζετο ως αποζημίωσις απαιτήσεως 55,000 Λ., ην ο Κόχραν είχε κατά της Βρασιλίας, και ης, ένεκα των νέων αυτού καθηκόντων, δεν θα ηδύνατο να επιδιώξη την πληρωμήν. Ο Κόχραν είχεν αφ' ετέρου δικαίωμα εις μέρος των νομίμων λειών (Βλέπε το κείμενον του συμβολαίου εν τη Απολογία σελ. 288 - 289).
75) Εις το ποσόν τούτο δεν περιλαμβάνονται αι διά την Καρτερίαν απαιτηθείσαι 10,000 Λ.
76) Ο Σπανιολάκης ενεχείρισεν εις τον Καποδίστριαν, διερχόμενον κατά το 1827 εκ Λονδίνου, έκθεσιν περί της υποθέσεως των ατμοπλοίων. Μέρος της εκθέσεως ταύτης κατεχώρισε βραδύτερον, εν είδει παραρτήματος, εις το βιβλίον του. (Βλέπε Παράρτημα Η).
77) Πάντα τα πλοία ταύτα έπρεπε να ώσιν έτοιμα εντός πέντε μηνών.
78) Το πλοίον τούτο ο Ερμής μετήνεγκεν εν Ελλάδι τον Κόχραν, κατά την δευτέραν αυτού κάθοδον. Την πρώτην φοράν ο άγγλος ναύαρχος είχεν επιβή του Σωτήρος, πλοίου αγορασθέντος εν Μασσαλία υπό του Εϋνάρδου και του φιλελληνικού κομιτάτου των Παρισίων,
79) Η μελέτη του περιεργοτάτου τούτου θέματος διηυκολύνθη ως εκ των δικών ας η κακή πίστις των κατασκευαστών προεκάλεσεν εν Αμερική και των συκοφαντιών ων έπεσε θύμα ο αντιπροσωπεύσας εν ταις Ηνωμέναις Πολιτείαις την Ελλάδα χρηστός, αλλ' ατυχής Αλέξανδρος Κοντόσταυλος. Αι εν Αμερική δίκαι έδοσαν αφορμήν εις συνταξιν ποικίλων συγγραμμάτων, άπερ κατώρθωσα ν' ανεύρω άπαντα κατά τύχην και μόνον διότι εν τω Βρεττανικώ Μουσείω τα συγγράμματα τα αφορώντα εις τας σχέσεις της Ελληνικής Επαναστάσεως μετά των Ηνωμένων Πολιτειών είναι δεδεμένα ομού εις σειράν τόμων. Η ούτως αυτοσχεδίως καταρτισθείσα συλλογή, περιέχουσα μελέτας, λόγους, λογοδοσίας εράνων, εκθέσεις συλλαλητηρίων κτλ., είναι πολυτιμοτάτη εισφορά εις την ιστορίαν του φιλελληνισμού εν ταις Ηνωμέναις Πολιτείαις, ιστορίαν ήτις δεν εγράφη εισέτι, αν και τιμά επίσης τους τε ευεργετήσαντας και τους ευεργετηθέντας.
Τα εν Αμερική γραφέντα έργα είναι τα εξής:
1) An Exposition of the conduct of the two houses of G. G. and S. Howland, and Le Roy, Bayard and Co, in relation to the two frigates Liberator and Hope. In answer to a Narrative on that subject by Mr. Alexander Contostavlos. By William Bayard (New - York 1826 σελίδες 47). — 2) An examination of the controversies between the Greek Deputies and two mercantile houses of New - York. By John Duer and Robert Sedgwick (New - York 1826 σελ. 179). — 3) Report of the evidence and reasons of the award between J. Orlandos and A. Louriottis, Greek Deputies, on one part, and Le Roy, Bayard and Co and G. G. and S. Howland on the other part. By the Arbitrators (New - York 1826 σελ. 72). — 4) A Vindication of the conduct and character of Henry D. Sedgwick against certains charges made by the hon. Jonas Platt together with some statements and inquiries intendet to elicit the reasons of the award in the case of the Greek Frigates (2α έκδ. New - York Σεπτέμβριος 1826. σελ. 96). — 5) Refutation of the reasons assigned by the arbitrators for their award in the case of the two Greek Frigates (New - York. Νοέμβριος 1826, σελ. 57). Τα δύο τελευταία ταύτα έργα εγράφησαν υπό του δικηγόρου Sedgwick.
Ο Αλέξανδρος Κοντόσταυλος εξέδωκεν επί του θέματος έργα δύο:
1) A narrative of the material facts in relation to the building of the two greek frigates. New - York, 1826, σελ. 88 (Β' έκδοσις With a postscriptum by R. Sedgwick New - York, 1826. σελ. 96). — 2) Τα περί των εν Αμερική ναυπηγηθεισών Φρεγατών· Αθήναι 1855.
Τέλος ο γνωστός ήδη ημίν φιλέλλην Πάλμα συνέγραψεν επί του ζητήματος αξιόλογον εκθεσιν, καταχωρισθείσαν εν τω Times της 12 Σεπτεμβρίου 1826. (Το φύλλον τούτο εδημοσίευσεν ολίγω βραδύτερον περί της κατασκευής των πλοίων εν Αμερική ιδίαν μελέτην. Βλ. τον Times της 9 Νοεμβρίου).
80) Βλ. τον υποβληθέντα υπό του Βαγιάρδ λεπτομερή προϋπολογισμόν, παρά Κοντοσταύλω, Narrative σελ. 5.
81) Η εκλογή του Lallemand ήτο παράδοξος, καθότι ο Lallemand, πρώην αξιωματικός του ιππικού, δεν είχεν ειδικότητα περί τα ναυτικά, ο δε μισθός (120 Λ. κατά μήνα), όστις εδόθη εις αυτόν, ήτο υπό πάσαν έποψιν υπερβολικός. — «Αναμφιβόλως, έλεγεν εν τη εκθέσει του ο Palma, η εκλογή σώφρονος επιτρόπου, όστις ήθελεν αρκεσθή εις μισθόν μηνιαίον μικρότερον των 120 λιρών, ήθελεν είναι επιτυχεστέρα της εκλογής αξιωματικού του ιππικού, πρώην υπασπιστού του Ναπολέοντος, ειθισμένου εις μεγάλας επιχειρήσεις και επιβαλλομένου υπό ισχυράς ομάδος φιλελλήνων». Ολίγω βραδύτερον συνετελέσθη νέον σκάνδαλον: οι κατασκευασταί αυτοπροαιρέτως ωνόμασαν επιθεωρητήν της κατασκευής των πλοίων τον πρώην αξιωματικόν του αμερικανικού ναυτικού Chauncey, προς 12,000 δολλαρίων (60,000 φρ.) κατ' έτος. Ο μισθός ούτος έμελλε ν' αναγραφή εις τον λογαριασμόν της μηδόλως πληροφορηθείσης περί τούτου Ελλάδος.
82) Δι' επιστολής των της 15 Απριλίου 1825, βλ. Narrative σελ. 7.
83) Βλ. το κείμενον των δοθεισών εις τον Κοντόσταυλον οδηγιών. Περί των εν Αμερική κτλ. σελ, 19 - 26.
84) Το ποσόν τούτο συνίστατο εκ 261,840 δολλαρ. απαιτουμένων προς αποπεράτωσιν της μιας φρεγάτας, εξ 73,258 δολλαρ. αντιπροσωπευόντων ζημίαν 20% επί των δυο μη πληρωθεισών συναλλαγματικών 55,000 Λ., ας οι κατασκευασταί είχον εκδώση επί των Ρικάρδων και Σας, και τρίτον εκ διαφόρων άλλων μικρομεσιτικών και δευτερευουσών απαιτήσεων. (Βλ. διά τα καθ' έκαστα: Report of the evidence and reasons σελ. 8 - 9, Examination of the controversies, σελ. 138 και 149, Narrative σελ. 40, 41 και 61).
85) Οι Αμερικανοί ηπείλουν επίσης τους ημετέρους διά του άρθρου 3 του νόμου της 20 Απριλίου 1818, δυνάμει του οποίου, πας όστις ήθελε παραγγείλη, εν ταις Ηνωμέναις Πολιτείαις, την κατασκευήν πλοίου, μέλλοντος να χρησιμοποιηθή βραδύτερον υπό ηγεμόνος ή πολιτείας εναντίον άλλου ηγεμόνος ή πολιτείας, μεθ' ου αι Ηνωμέναι Πολιτείαι διετέλουν εν ειρήνη, κατεδικάζετο εις πρόστιμον όχι ανώτερον των 10,000 δολλαρίων και ειρκτήν μη υπερβαίνουσαν τα τρία έτη. Προς τούτοις το πλοίον και όλα τα εξαρτήματα αυτού εγίνοντο ιδιοκτησία της Αμερικανικής κυβερνήσεως. Αλλ' οι ούτως απειλούντες εκ προθέσεως ελησμόνουν ότι δυνάμει του αυτού νόμου οι κατασκευασταί υπέκειντο εις τας αυτάς ποινάς, εις ας και οι παραγγέλλοντες, και συνεπώς, καθώς παρετήρησε βραδύτερον πολύ ορθώς ο φιλέλλην κ. Webster, ότι αυτοί ούτοι έπρεπε κυρίως να φοβώνται την εφαρμογήν του νόμου του 1818.
86) Βλ. Examination σελ. 157.
87) Τον Κοντόσταυλον είχε συστήση εις τον Everett ο Κοραής.
88) Μεταξύ των διακριθέντων διά την προθυμίαν των να εξυπηρετήσωσι την ημετέραν πατρίδα καταλέγονται οι κυριώτεροι των υπουργών, ο γνωστός φιλέλλην Webster και ο γερουσιαστής συνταγματάρχης Benton. «Ότε εσπούδαζον τον Όμηρον, έλεγεν ο τελευταίος ούτος εις τον Κοντόσταυλον, δεν υπέθετόν ποτε ότι θα ηδυνάμην μίαν ημέραν να φανώ χρήσιμος εις τους απογόνους του».
Εν γένει ο ενθουσιασμός των εν Ουασιγκτώνι διά τα ανδραγαθήματα των ημετέρων προγόνων ήτο ανεκδιήγητος. Πάντες ηκροώντο μετά δακρύων εις τους οφθαλμούς τας υπό του Κοντοσταύλου περιγραφάς του αγώνος. Ο δε Webster, όστις ήτο άριστος νομικός και όστις καθωδήγησεν εν πολλοίς τον Κοντόσταυλον, ηρνήθη την υπό τούτου προταθείσαν αμοιβήν. (Βλ. Κοντόσταυλον. Τα περί των δύo φρεγατών, σελ. 36 - 37).
89) Εισηγητής του νομοσχεδίου εν τη γερουσία ήτο ο Benton.
90) Οι κατασκευασταί έσχον την απίστευτον αναίδειαν ν' απαιτήσωσι προμήθειαν και διά την υπό της Αμερικανικής κυβερνήσεως γενομένην αγοράν.
91) Όπως καταδείξη την ασύγγνωστον κακήν πίστιν των κατασκευαστών ο Times, εν τη μελέτη αυτού της 9 Νοεμβρίου 1826, παρατηρεί ότι η μεν φρεγάτα «Brandywine», κατεσκευασμένη εκ δρυός πρώτης ποιότητος και τελείως εξωπλισμένη, εστοίχισεν εις την Αμερικανικήν κυβέρνησιν μόνον 273,000 δολλ. (1,365,000 φρ.), το δε μόνον πλοίον, όπερ μετά τοσούτους αγώνας κατώρθωσε ν' αποπλεύση εκ Νέας Υόρκης εις Ελλάδα, κατήντησε να στοιχίση πλέον των 150,000 Λιρών Στερλινών (3,750,000), ήτοι σχεδόν ποσόν τριπλάσιον της υπό πάσαν έποψιν προτιμοτέρας αυτού φρεγάτας Brandywine.
92) «Sir, you have done all that was in your power to ruin a country and disgrace another». Παράβ. και τα προμνησθέντα δύο φυλλάδια του Sedgwick, A vindication και Refutation of the reasons assigned by the arbitrators. Ο δικαστής Pratt, ον ο Λονδίνιος Χρόνος εσατύρισε καταλλήλως, επονομάσας αυτόν συν τοις άλλοις και Αμερικανόν Σολομώντα (βλ. τον Times της 9ης Νοεμβρίου), εφάνη καθ' όλην αυτήν την υπόθεσιν μεριμνών ιδίως περί του βαλλαντίου του. Εδήλωσε δ' εν τη αποφάσει ότι προ πάσης άλλης πληρωμής έπρεπε να μετρηθή εις τους αιρετοκρίτας, ήτοι εις τον Pratt και τους δύο παρέδρους, ποσόν όπερ αυτοί ούτοι ώριζον εις 4,500 δολλ. — Εν δε τω έργω, όπερ εδημοσίευσαν προς υπεράσπισιν αυτών, οι αιρετοκρίται αξιούσιν ότι η υπ' αυτών ορισθείσα αμοιβή είναι μετριωτάτη (βλ. Report of the evidence and reasons, σελ. 67).
93) Κατά τον εις Ελλάδα πλουν οι μισθωθέντες ναύται εστασίασαν (βλ. τα κατά την στάσιν παρά Κοντοσταύλω, σελ. 113).
94) Βλ. το επίσημον έγγραφον αυτόθι σελ. 128.
95) Αντί πάσης αμοιβής ο Κοντόσταυλος έλαβε 400 Λ. δι' έξοδα ταξειδίου και διαμονής.
96) Πόσον αι κατά των υπηρετησάντων το έθνος διαβολαί έβλαψαν ημάς, μαρτυρεί και το ότι επί καιρόν πολλοί των αρίστων δεν ηθέλησαν ν' αναμιχθώσιν εις τα οικονομικά του Κράτους, φόβω των συνήθων αιτιάσεων και συκοφαντιών. Ούτω, τω 1878, ανήρ διακεκριμένος και φιλόπατρις, ο κ. Περόγλου, καίπερ διαμένων εν Λονδίνω, ηρνήθη ν' αντιπροσωπεύση την Ελληνικήν κυβέρνησιν κατά την μετατροπήν των δανείων της Επαναστάσεως, μη αισθανόμενος εαυτόν, ως έλεγεν, ίσον προς τον άχαριν αγώνα της απαντήσεως και απολογίας κατά κακοβούλων μομφών, ας προέβλεπεν ως βεβαίας. (Βλ. Λευκήν Βίβλον 1879, σελ. 10 - 11).
97) Τας 33,700 Λ. ταύτας συμπεριλαμβάνω εις τα ποσά τα περιελθόντα εις Ελληνικάς χείρας, διότι ουσιαστικώς, εάν όχι τυπικώς, διά της πληρωμής των συναλλαγματικών, ας υπέγραψεν, εκαρπώθη αυτάς η Ελληνική κυβέρνησις.
98) Ενθυμείται ο αναγνώστης ότι εκ του ονοματικού κεφαλαίου του α' δανείου εξεκαθαρίσθησαν οριστικώς, μετά την παρακράτησιν τόκων, χρεωλύτρων κτλ. 348,000 Λ. και ότι εκ τούτων 308,000 Λ. εις μετρητά, τη φροντίδι του φιλελληνικού κομιτάτου, εστάλησαν εις την Ελλάδα. (Βλ. αν. σελ. 18). [Ο συγγραφεύς αναφέρεται στην σελίδα που αρχίζει με τις λέξεις . . . και ποσά ικανά όπως . . . . Εκεί πιο κάτω, αναφέρεται ο αριθμός 348,800]
99) Βλ. αν. σελ. 19 - 21. [Ήτοι τις σελίδες που αρχίζουν με τις λέξεις . . . άγγλον έμπορον Σ. Βαρφ . . . και τελειώνουν με τις λέξεις . . . μελετώντες τα κατά το δεύτερον δάνειον. . . .
100) Ήτοι παράγρ. α' 496.220· παράγρ. β' 393,000 και παράγρ. γ' 232,558 Λ.
101) Ως μέγα έξοδον δύναται να θεωρηθή προ παντός η πληρωμή είς τινα Bonfils μεσιτείας 4,800 Λ. διά την διαπραγμάτευσιν του β' δανείου. Το ελεγκτικόν συνέδριον και ο Σπανιολάκης εθεώρησαν ότι η τοιαύτη πληρωμή υπήρξεν αδικαιολόγητος, αφ' ου είχε πληρωθή ήδη μεσιτεία 64,000 Λ. εις τους Ρικάρδους. Οι επίτροποι απήντων ότι εις μεν τους Ρικάρδους εδόθη μεσιτεία διά την έκδοσιν, η δε τον Bonfils διά την διαπραγμάτευσιν του δανείου.
102) Τοιαύτα η Απολογία αναφέρει πολλά: Λ.χ. Διά τον κ. Βικτόρ αναλαβόντα να υπηρετήση εν Ελλάδι Λ. 80. — Δι' εκτύπωσιν της επιστολής των Ελληνίδων προς τας φιλελληνίδας Λ. 8 — Εις τον κ. Ρεβώ διά μετάβασιν εις Ελλάδα και μισθούς Λ. 170 — Εις τον Βλακιέρ διά βοήθειαν 90 Λ. — Εις τον Ν. Κεφαλάν, εις δάνειον, διά να παύση να ενοχλή την επιτροπήν, Λ. 30 κτλ.
103) Ιδίως η ζημία 2,700 Λ. η εκ της χρεωκοπίας του οίκου Μαυρογορδάτου προκύψασα. — Επίσης απωλέσθησαν καθ' οδόν, από Λονδίνου εις Φάλμουθ, 1,700 Λ. στελλόμεναι εις Ελλάδα.
104) Χάριν προσωπικής περιεργίας προσεπάθησα να εξιχνιάσω την υπόθεσιν ταύτην. Μετά δεκαπενθήμερον μελέτην επείσθην όμως, ότι και ένεκα του παρελθόντος χρόνου, και ένεκα της αγνοίας των πραγμάτων και των ανθρώπων και ένεκα τέλος του λαβυρινθώδους της διτόμου Απολογίας, η εκ της μελέτης δυναμένη να προκύψη ωφέλεια ήτο δυσανάλογος προς τον κόπον ον ήθελεν απαιτήση. Εν συνόψει αι κατά των κ. κ. Ορλάνδου και Λουριώτη κατηγορίαι συνίστανται α') εις το ότι επλήρωσαν εις τον Bonfils μεσιτείαν 4,800 (βλ. σημ. 101)· β') ότι δεν επέτυχον επί των αγορασθέντων πολεμεφοδίων την συνήθη έκπτωσιν των 10%· γ') ότι προέβησαν εις τας, ήδη εκτενώς αναπτυχθείσας, επιβλαβείς εξαγοράς πολλών χιλιάδων ομολογιών· δ') ότι δεν έδειξαν την απαιτουμένην μέριμναν εις την γνωστήν υπόθεσιν της αγοράς των σιδηρών καννονίων.
Διά ταύτα πάντα ο Ορλάνδος και ο Λουριώτης εκηρύχθησαν υπό του Ελεγκτικού συνεδρίου, δι' αποφάσεως της 14 Ιανουαρίου 1835, αλληλεγγύως χρεώσται λιρών στερλινών 28,769 — 17 — 0, ή δραχμών 809,008.18.
Η απόφασις αύτη ουδέποτε εξετελέσθη, και η εντύπωσίς μου είναι ότι η καταδίκη των επιτρόπων δεν ήτο δικαία. Παραλείπων την υπόθεσιν Bonfils, δι' ην οι επίτροποι εδικαιολογήθησαν ικανώς, νομίζω πράγματι ότι τα κατ' αυτών προσαπτόμενα μάλλον ως σφάλματα ή ως εγκλήματα δύνανται να χαρακτηρισθώσιν. Και ότι μεν ο Ορλάνδος και ο Λουριώτης διέπραξαν σφάλματα μέγιστα, δεν είναι αμφισβητήσιμον, αλλ' ο κρίνων αυτούς πρέπει να ενθυμηθή μετά του Γερβίνου ποία ήτο η εν Λονδίνω θέσις αυτών και να μη λησμονήση τας προς την πατρίδα σημαντικάς αυτών υπηρεσίας.
Εκείνο δε όπερ με προτρέπει να πιστεύσω ότι αι κατηγορίαι του Σπανιολάκη ενεπνέοντο και υπό προσωπικού πάθους, είναι ότι αι κατηγορίαι αύται εποίκιλλον κατά τας περιστάσεις και δεν ήσαν άσχετοι προς προσωπικάς αντιζηλίας.
105) «Το εκτελεστικόν, λέγει ο Παπαρρηγόπουλος (αυτ. σελ. 740), καταναλώσαν πολλούς των εκ των δανείων πόρων δεν ηδυνήθη ν' ανθέξη τω 1825 εις τον κατά πρώτον τότε ενσκήψαντα αιγυπτιακόν στρατόν».
106) Βλ. το κείμενον ελληνιστί και γαλλιστί παρά Fabre, Histoire du siège de Missolonghi σελ. 346 - 351.
107) Βλ. Fabre, αυτόθι σελ. 229.
108) Βλ. το ψήφισμα της εθνικής συνελεύσεως και τας προς τους πληρεξουσίους οδηγίας και επιστολήν παρά Μάμουκα, τόμ. δ' σελ. 87 - 90 και 124 - 125.
109) Έπρεπε να δοθώσι τουλάχιστον ενός μηνός μισθοί εις τας τρεις ναυτικάς μοίρας.
110) Παρ. τας οδηγίας, αυτόθι.
111) Οι Δ. Ρώμας, Π. Στεφάνου και Κ. Δραγώνας απετέλουν πατριωτικήν επιτροπήν τω 1824 συσταθείσαν και πολλαχώς ευεργετήσασαν το έθνος. Κατά τον κ. Καμπούρογλουν (βλ. ΕισαγωγήνΑρχείου Ρώμα σελ. ξα' και εφεξής), σκοπός της επιτροπής εκείνης ήτο· α' το να στέλλη πολεμεφόδια και τρόφιμα εις τας πολιορκουμένας πόλεις· β') το να φροντίζη περί προσωρινών δανείων και εξαργυρώσεως συναλλαγματικών της Ελληνικής κυβερνήσεως εν Ζακύνθω. — Ούτω διενήργησε και επραγματοποίησε δάνεια 20,000 και 10,000 ταλλήρων (Αρχείον αριθ. 189, 230 και 249), και εξηργύρωσε πλείστας συναλλαγματικάς, εν αις και μίαν 1,500 λιρών (Αρχείον αρ. 276) — γ') το να προστατεύη λιμώττοντα γυναικόπαιδα και ν' απελευθερώνη αιχμαλώτους.
Αφ' ετέρου, όπερ και σπουδαιότατον, η εν Ζακύνθω επιτροπή κατώρθωσε να διοργανώση ανταπόκρισιν μετά φιλελλήνων αξιωματικών εν τω στρατοπέδω του Ιμβραήμ· συλλαβούσα δε πρώτη την ιδέαν της προς την Αγγλίαν αιτήσεως προστασίας, συνέταξε το κείμενον της αποσταλείσης σχετικής εκθέσεως.
Αναμφιβόλως η επιτροπή και διά την σύναψιν του παρόντος δανείου πολλάς θα κατέβαλε προσπαθείας. Δυστυχώς ο α' τόμος, ο μόνος εκδοθείς, του Αρχείου Ρώμα, φθάνει μόνον μέχρι Δεκεμβρίου 1825 και κατ' ακολουθίαν ουδεμίαν παρέχει περί του προκειμένου θέματος πληροφορίαν.
istorikathemata.com