Την 29η Μαΐου του 1453 η Κωνσταντινούπολη έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Η επιθανάτια, όμως, αγωνία της αρχίζει ουσιαστικά από τη 2α Μαρτίου 1354, όταν με την κατάληψη της Καλλίπολης ο Οθωμανός σουλτάνος δημιούργησε προγεφύρωμα στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Απ΄ αυτή τη στιγμή η πρωτεύουσα του Βυζαντίου βρισκόταν υπό συνεχή απειλή, η δε παράταση της αγωνίας οφείλεται στις εσωτερικές κρίσεις του αντιπάλου και στις προσπάθειες κάποιων ευρωπαϊκών δυνάμεων να κρατήσουν στη ζωή το Βυζάντιο ως έναν "άρρωστο", ο οποίος ήταν απαραίτητος για την οικονομική τους επιβολή στην Ανατολή. Η αγωνία και ο θάνατος του Βυζαντίου συνοδεύονται από ισχυρές πνευματικές δονήσεις, από ιδεολογικές αντιθέσεις και θεολογικές συγκρούσεις.
Η γέννηση των ιδεολογικών ρευμάτων και συγκρούσεων είναι αποτέλεσμα του αγωνιώδους προβλήματος, το οποίο προέβαλλε για τους Βυζαντινούς η προέκταση των Τούρκων. Ήταν πλέον φανερό ότι ο εκ Ασίας κίνδυνος δεν ήταν δυνατό να αντιμετωπισθεί μόνο με τις δυνάμεις της αυτοκρατορίας. Εκπρόσωποι της Πολιτείας και της Εκκλησίας και πνευματικοί ηγέτες, αισθάνθηκαν την ευθύνη των μεγάλων στιγμών και αναζήτησαν συμμαχίες, συνασπισμούς και τρόπους, με τους οποίους θα αναχαιτιζόταν η οθωμανική επέκταση και θα σωζόταν η αυτοκρατορία. Τα θέματα αυτά, σχετιζόμενα άμεσα με τη στυγνή πραγματικότητα, περιεπλάκησαν παλαιότερες συγκρούσεις και αντιθέσεις.
"Νῦν πάντα μέν πέπτωκε τά τῶν Ἑλλήνων σεμνά, Ἐλπίς δέ ἐξέπτη...Αἰδώς δέ καί Νέμεσις προλιπόντ' ἀνθρώπους εἰς Ὄλυμπον ὤχοντο. Νῦν γένος μέν ὁτιοῦν βαρβάρων φαιδροί καί ὅσοι τοῖς ἡμετέροις πολέμιοι, κατηφεῖς δέ ἡμεῖς καί πεπτηχότες τῶ φόβῳ καί οἵους ἄν ἐν κλυδωνίῳ κυβερνήτης ἐάσοι χειμαζομένους". Έτσι περιγράφει ο ανθρωπιστής Ιωάννης Αργυρόπουλος την ψυχολογική ατμόσφαιρα που επικρατούσε το 1448 στην πολιορκουμένη Κωνσταντινούπολη. Εκ του ψυχικού όμως καμάτου και φόβου ανέκυπταν ορισμένες ιδέες και απ' τις ιδέες αντιθέσεις απόψεων και ιδεολογικές συγκρούσεις. Το κύριο σχήμα τους διαμορφώνεται με θεμελιώδες κριτήριο τη θέση, την οποία οι αντίπαλες παρατάξεις έλαβαν έναντι του προβλήματος της συνεργασίας με τη Δύση και έναντι του ζητήματος της ένωσης των δύο Εκκλησιών.
Η πρώτη σκέψη των ανθρώπων του 14ου αιώνα ήταν να στραφούν στη Δύση. Φαίνεται δε ότι η γνώμη αυτή έβρισκε απήχηση στα ευρύτερα λαϊκά στρώματα, τα οποία έλκονταν προς το τμήμα αυτό του χριστιανικού κόσμου παρά τη θρησκευτική διάσταση. Πνευματικοί εκπρόσωποι των τελευταίων δεκαετηρίδων αισθάνονται την ευθύνη της ελληνορωμαϊκής χριστιανικής κοινότητας. Απώτεροι πρόδρομοι της ευρωπαϊκής συνειδήσεως αντιμετωπίζουν το πρόβλημα του τουρκικού κινδύνου ως κοινό χρέος της χριστιανικής Ευρώπης. Τη φιλολατινική παράταξη αντιπροσώπευε, ως διανοούμενος και πολιτικός, ο Δημήτριος Κυδώνης, φιλόσοφος και θεολόγος, σύμβουλος τριών αυτοκρατόρων, του Καντακουζηνού, του Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου και του Μανουήλ Β΄. Η στενή επαφή του με τη σύγχρονη ζωή της Ιταλίας και με τη λατινική φιλοσοφία τον είχαν προετοιμάσει για την πολιτική της συνεργασίας με τη Δύση. Όλο το έργο του, ιδίως ο λόγος "Ῥωμαίοις συμβουλευτικός", τον οποίο έγραψε το 1366, χαρακτηρίζονται από την αντίληψη ότι μόνο η βοήθεια από τη Δύση μπορεί να σώσει την αυτοκρατορία. Σπάνια βυζαντινά κείμενα έφθασαν σε τόσο ευγενή τόνο εθνικού παλμού. Στην φιλολατινική πολιτική ο Δημήτριος Κυδώνης δεν άγεται από καιροσκοπικούς υπολογισμούς, όπως θα κινηθούν αργότερα άλλοι εκπρόσωποι του Κράτους ή της Εκκλησίας. Η προσήλωσή του προς αυτήν εκπορεύεται από τη συνείδηση της πνευματικής κοινότητος, η οποία υφίστατο μεταξύ του ορθόδοξου Ελληνισμού του Βυζαντίου και της καθολικής Ευρώπης. Λέει άλλωστε: "Τίνες Ῥωμαίοις Ῥωμαίων οἰκειότεροι σύμμαχοι; Ἡ γάρ ἐκείνων πόλις τῆς ἡμετέρας μητρόπολις γέγονε καί τοῖς ἀποίκοις κοινωνήσασα τῆς ἐπωνυμίας, ἐκείνη μέν ὥσπερ τις πρόβολος ἔμεινεν ἐπί τῆς ἑσπέρας, ἡμᾶς δέ τῆς Ἀσίας ἡγησομένους ἐξέπεμψεν, ὤσθ' ἕνα μέν δῆμον ἡμᾶς τε κἀκείνους δοκεῖν, μίαν δέ πόλιν ἀμφοτέρας, ἐν ἀποίκου καί μητροπόλεως σχήματι τεταγμένας". Για τον Κυδώνη η λατινική συμμαχία δεν αποτελεί μόνο την οδό σωτηρίας για το Βυζάντιο, αλλά και χρέος επιτακτικό για τη Δύση. Σε επιστολή του (χρονολογημένη μεταξύ των ετών 1362-1370) γράφει: "ἴσθι δέ ὡς εἰ μηδέ νῦν εἰς ἔργον ἄξουσι τάς κατά τῶν ἀσεβῶν ἀπειλάς, ἀλλ' ἐν τῶ ψηφίζεσθαι καί παρασκευάζεσθαι καί τοῦτο παρέλθοι τό ἔτος, ἁλώσεται μέν ἡ μεγάλη πόλις ... κρατηθείσης δέ ταύτης, περί τήν Ἰταλίαν καί τόν Ῥῆνον ἀναγκασθήσονται πολεμεῖν τοῖς βαρβάροις, οὐκ ἐκείνοις δέ μόνον, ἀλλά καί πᾶσιν ὅσοι τήν Μαιῶτιν καί τήν Βόσπορον καί τήν Ἀσίαν ὅλην οἴκοῦσι".
Η προσέγγιση με τη Δύση θα αποτελέσει μέχρι τέλους τη βάση της πολιτικής του κράτους. Τρεις αυτοκράτορες του Βυζαντίου, ο Ιωάννης Ε΄, ο Μανουήλ Β΄ και ο Ιωάννης ο Η΄, θα μεταβούν στην Ιταλία (ο δεύτερος έφθασε μέχρι το Παρίσι και το Λονδίνο), για να ζητήσουν τη βοήθεια της δυτικής Χριστιανοσύνης. Οι ενισχύσεις όμως υπήρχαν ασθενείς: οι σταυροφορίες της Νικοπόλεως (1396) και της Βάρνας (1444), κατέληξαν σε δεινές ήττες και τίποτα άλλο δεν επετέλεσαν παρά να παράσχουν συμβολική εκδήλωση αλληλεγγύης του χριστιανικού κόσμου. Αλλά η ασθενής πλευρά της λατινικής συμμαχίας δεν περιοριζόταν μόνο σ' αυτό. Ο συνδυασμός της με το ζήτημα της ένωσης των δύο Εκκλησιών προκαλούσε σημαντικές αντιδράσεις και συγκρούσεις. Η πολιτική άποψη του προβλήματος επισκιάστηκε από τον εκκλησιαστικό διχασμό και οι οπαδοί των δύο παρατάξεων χαρακτηρίσθηκαν ως Ενωτικοί και Ανθενωτικοί.
Απόσπασμα απ' το άρθρο του Δ. Ζακυθηνού, "Ιδεολογικαί συγκρούσεις εις την πολιορκουμένην Κωνσταντινούπολιν"
anaskaptontas.blogspot.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Το ιστολόγιο δεν υιοθετεί και δεν φέρει καμία ευθύνη για τα σχόλια των αναγνωστών του. Πλέον, οι αναγνώστες μπορούν να σχολιάζουν με το λογαριασμό τους στο facebook ή με λογαριασμούς από τα υπόλοιπα κοινωνικά δίκτυα. Τα ανώνυμα σχόλια θα παραμείνουν κλειστά όσο υπάρχουν άτομα που κρύβονται πίσω από την ανωνυμία για να προβοκάρουν και να επιτεθούν σε άλλους σχολιαστές για να επιβάλλουν τις απόψεις τους.