Τὸ ἀντὰρτικο κίνημα τοῦ 1896, στὴν Μακεδονία…

Τὸ ζήτημα τῶν ἑλληνικῶν ἐδαφικῶν διεκδικήσεων στὸ μακεδονικὸ χῶρο στὰ τέλη τοῦ 19ου αἰώνα καὶ ἡ τύχη τοῦ ἑλληνισμοῦ τῆς Μακεδονίας κατὰ τὴν ἴδια χρονικὴ περίοδο ἦταν ἄμεσα συνδεδεμένο μὲ τοὺς στόχους τῆς Ἐθνικῆς Ἐταιρείας, ἡ ὁποία ἰδρύθηκε τὸ 1894 καὶ ἀποτέλεσε τὸ ἀπαραίτητο ἀντίβαρο στὴ χλιαρὴ καὶ ἄτολμη ἐξωτερικὴ πολιτικὴ τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους.
Τὰ ἐπαναστατικὰ σχέδια τῆς Ἐθνικῆς Ἐταιρείας καὶ τοῦ μακεδονικοῦ κομιτάτου δὲν ἄφησαν ἀδιάφορους τοὺς μάχιμους πυρῆνες τοῦ μακεδονικοῦ ἑλληνισμοῦ. Πολλοὶ ἀπὸ τοὺς πρωταγωνιστὲς τῆς ἐπανάστασης τοῦ 1878, εἶχαν καταφύγει στὴ Θεσσαλία καὶ σὲ σύντομο χρονικὸ διάστημα κατάρτισαν μὲ τὴ συνδρομὴ τῆς Ἐθνικῆς Ἐταιρείας ἔνοπλα σώματα, ποὺ πέρασαν στὴ Μακεδονία γιὰ νὰ συνεχίσουν ἐκεῖ τὴ δράση τους.


Μπρούφας Ἀθανάσιος
Τὸ πρῶτο ἑλληνικὸ ἀντάρτικο σῶμα, τὸ ὁποῖο συγκροτήθηκε στὶς ἀρχὲς Ἰουλίου τοῦ 1896, ἀποτελέστηκε ἀπὸ 89 ἄντρες μὲ ἀρχηγὸ τὸν Ἀθανάσιο Μπρούφα ἀπὸ τὸ Παλιοκρίμινι τοῦ Βοΐου καὶ ὑπαρχηγοὺς τοὺς Μακεδόνες Δημήτριο Καναβό, Τάκη Νάτσιο (Περήφανο), Ἰωάννη Γεωργαντᾶ, Ἰωάννη Τσάμη, Βασίλειο Οἰκονόμου καὶ Λάζο Βαρζῆ. Τὸ ἀντάρτικο αὐτὸ σῶμα τοῦ Μπρούφα, συγκρούστηκε γιὰ πρώτη φορὰ μὲ τουρκικὸ λόχο στὶς δυτικὲς ὑπώρειες τοῦ Βερμίου, στὸ Ξερολίβαδο (Καρὰ-τσαΐρ) καὶ νίκησε. Αὐτὴ ἡ ἑλληνικὴ νίκη προκάλεσε πανικὸ στὶς ντόπιες τουρκικὲς ἀρχὲς καὶ ἰδιαίτερη αἴσθηση στοὺς σκλαβωμένους Ἕλληνες τῆς Μακεδονίας.
Λίγο ἀργότερα, ὕστερα ἀπὸ μία νέα σύγκρουση τοῦ Μπρούφα στὴ θέση Καρατᾶς, στὴν κορυφὴ τοῦ Βερμίου, μὲ τουρκικὸ ἀπόσπασμα καὶ καταδιωκόμενο, τὸ σῶμα διασπάστηκε σὲ δύο ὁμάδες. Ὁ Λάζος Βαρζῆς, ὁ Τάκης Νάτσιος καὶ ὁ Ἰωάννης Τσάμης μὲ 40 παλληκάρια βάδισαν πρὸς τὴ Φλώρινα, ὅπου χωρίσθηκαν σὲ τρία τμήματα, ἐνῶ ὁ Μπροῦφας μὲ τοὺς ἀρχηγοὺς Ἰωάννη Γεωργαντᾶ καὶ Βασίλειο Οἰκονόμου κατευθύνθηκαν στὴ Βόρειο Μακεδονία, γιὰ νὰ διακηρύξουν ἐκεῖ τὴν ἑλληνικὴ παρουσία καὶ νὰ ἀντιμετωπίσουν τὰ βουλγαρικὰ ἀντάρτικα σώματα. Ἡ πορεία τοῦ σώματος τοῦ Μπρούφα (Βέροια – Νάουσα – Ὄστροβο – Μορίχοβο – Καφαντᾶρ) ὑπῆρξε περιπετειώδης, ἐνῶ ταυτόχρονα διασπάστηκε σὲ μικρότερες ὁμάδες ποὺ συγκρούονταν μὲ τὸν τουρκικὸ στρατό, δημιουργῶντας μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο τὴν ἐντύπωση πολυάριθμου στρατοῦ.

Τάκης Νάτσιος
Τὸ κύριο σῶμα τοῦ Μπρούφα συγκρούστηκε τὸ τελευταῖο δεκαήμερο τοῦ Ἰουλίου 1896 μὲ τούρκικο τάγμα στὸ Δεμὶρ-Καποῦ καὶ στὴ μάχη αὐτὴ ποὺ κράτησε 14 ὥρες, τραυματίστηκε καὶ τελικὰ σκοτώθηκε κατόπιν προδοσίας Βουλγάρων, ὅταν ἀνακαλύφθηκε τὸ σπίτι ποὺ νοσηλευόταν.
Ἡ ὁμάδα τοῦ Τάκη Νάτσιου (Περήφανου) ὁ ὁποῖος καταγόταν ἀπὸ τὸ Μεγάροβο, ὅταν ἀποσπάστηκε ἀπὸ τὸ κυρίως σῶμα τοῦ Μπρούφα, κατέφυγε μὲ 10 ὀπαδούς του στὸ Περιστέρι, ὅπου εἶχε τὸ κρησφύγετό του καὶ ἀπὸ ἐκεῖ ἐπόπτευε τὸ ἀρματολίκι του, περιφερόμενος μὲ τὸ σῶμα του μέχρι τὴν Ἀχρίδα. Στὶς ἀρχὲς Σεπτεμβρίου ὁ Τάκης Νάτσιος, περιέτρεξε ὁλόκληρη τὴν περιοχὴ τῆς Δυτικῆς Μακεδονίας, φτάνοντας ὡς τὰ Κορέστια καὶ στὸ χωριὸ Γάβρος ἔδωσε μάχη μὲ τουρκικὸ ἀπόσπασμα. Τὸ σῶμα παρέμεινε στὴν περιοχὴ Περιστερίου ὡς τὰ τέλη Σεπτέμβρη ὁπότε λόγω τοῦ χειμῶνος, ἐπέστρεψε διὰ Γράμμου στὴν Ἑλλάδα περὶ τὶς 20 Ὀκτώβρη τοῦ 1896.
Τὸ δεύτερο ἑλληνικὸ ἀντάρτικο σῶμα καταρτίστηκε ἀπὸ τὴν Ἐθνικὴ Ἐταιρεία στὰ τέλη τοῦ δεύτερου δεκαημέρου τοῦ Ἰουλίου (1896). Ἀποτελοῦνταν ἀπὸ 54 ἄντρες, Μακεδόνες καὶ Ἠπειρῶτες, μὲ ἀρχηγὸ τὸ Μακεδόνα Πλατῆ, ποὺ εἶχε διακριθεῖ κατὰ τὴν ἐπανάσταση τοῦ 1878, μὲ ὑπαρχηγὸ τὸ Χρῆστο Βερβέρα ἀπὸ τὸ Κλεπίστι (Πολυκάστανο) τῆς ἐπαρχίας Βοΐου καὶ δεκάρχη τὸ Θεσσαλὸ Λεωνίδα Τσιώρη. Τὰ χαράματα τῆς 20ης Ἰουλίου τὸ σῶμα διείσδυσε στὴ Μακεδονία, ἀλλὰ μἰα μέρα ἀργότερα ὁ γερασμένος Πλατῆς ἐγκατέλειψε τὰ παλληκάρια του καὶ ἐπέστρεψε στὴν Ἑλλάδα ὅπου καὶ συνελήφθηκε ἀπὸ τὶς ἀστυνομικὲς ἀρχές Λάρισας. Ὁ Βερβέρας ποὺ εἶχε πάρει καὶ αὐτός μέρος στὴν ἐπανάσταση τοῦ 1878, μαζὶ μὲ τὸν Τσιώρη καὶ 14 ἀντάρτες συνέχισαν τὴν πορεία τους στὸ ἐσωτερικὸ τῆς Μακεδονίας γιὰ νὰ συναντήσουν τὰ σώματα τοῦ Μπρούφα καὶ τοῦ Τάκη Νάτσιου. Ἡ πρώτη συμπλοκὴ μὲ ἰσχυρὸ στρατιωτικὸ ἀπόσπασμα σημειώθηκε στὸ χωριό Μόρνα (Σκοτεινά) τῶν Πιερίων καὶ ἔληξε μὲ ἑλληνικὴ νίκη.

Παναγιώτης Βερβέρας
Τὸ σῶμα τοῦ Βερβέρα ἐνισχυμένο ἀπὸ τὴν ὁμάδα τοῦ ἀρματωλοῦ τοῦ Ὀλύμπου Κωστοῦλα, πέρασε θριαμβευτικὰ μέσα ἀπὸ τὴ Νάουσα καὶ κατευθύνθηκε στὴ Δυτικὴ Μακεδονία, ὅπου στρατοπέδευσε στὸ παρακλάδι τοῦ Βοΐου, τὰ Ὄντρια. Ἐκεῖ δέχτηκε ἐπίθεση ἀπὸ τούρκικο ἀπόσπασμα ἀλλὰ κατάφερε νὰ ξεφύγῃ. Ἕξι μέρες ἀργότερα σὲ νέα συμπλοκὴ στὸ Λιβαδάκι (Μικρὰ Λιβάδια) τῆς Καρατζόβας, ὁ Βερβέρας ἔχασε τὴ ζωή του. Ἀναλαμβάνοντας τὴν ἀρχηγεία ὁ Λεωνίδας Τσιώρης ὁδήγησε τὸ σῶμα μὲ κατεύθυνση τὸ Μορίχοβο καὶ τὴ Βόρεια Μακεδονία γιὰ νὰ συναντήσῃ τὰ σώματα τοῦ Μπρούφα καὶ τοῦ Τάκη Νάτσιου.
Ἡ πορεία του σώματος ὑπῆρξε περιπετειώδης γιατὶ κατευθυνόμενο πρὸς τὸ Καφαντᾶρ καὶ τὸ Δεμίρ Καποῦ, συγκρούστηκε μὲ τουρκικὸ στρατὸ ἀρχικὸ στὴ θέση «Ντόμπρε Πόλιε», μετὰ στὸ Τρέσινο (Ὄρμα) τοῦ καζᾶ Βοδενῶν καὶ ἔπειτα ἀνάμεσα στὸ Σμπόρσκο (Πευκωτό) καὶ στὴ Ροσδάνη. Τὸ ἀντάρτικο σῶμα ἐπέστρεψε στὴν Ἑλλάδα στὰ τέλη Αὐγούστου ἀλλὰ ὁ Τσιώρης μὲ νέο σῶμα πέρασε καὶ πάλι στὴ Μακεδονία ὅπου συνέχισε τὴν ἐπιτυχημένη ἀνταρτικὴ δραστηριότητα μέχρι τὰ τέλη Νοεμβρίου τοῦ 1896 ποὺ ἐπέστρεψε πάλι στὴν Ἑλλάδα.
Ὁ Παναγιώτης Βερβέρας, ἀδελφὸς τοῦ Χρήστου Βερβέρα μαθαίνοντας γιὰ τὸ χαμὸ τοῦ ἀδερφοῦ του καὶ ἀποφασισμένος νὰ ἐκδικηθῇ τὸ θάνατό του, κατάρτισε ἕνα ἀντάρτικο σῶμα ἀπὸ 75 Μακεδόνες καὶ Ἠπειρώτες μὲ ὁπλαρχηγὸ τὸν Δ. Βιβῆ, τὸν Π. Καρβελᾶ καὶ τὸν Β. Γκίζα. Ἡ σφοδρὴ σύγκρουση μὲ τούρκικο ἀπόσπασμα κατὰ τὴν ἀπόβασή τους στὸν Πλαταμῶνα στὶς 29 Αὐγούστου καὶ οἱ ἀπώλειες ποὺ προκλήθηκαν τὶς ἐπόμενες μέρες, ἀνάγκασαν τὸ σῶμα νὰ επιστρέψῃ στὴ Θεσσαλία στὶς 4 Σεπτεμβρίου.

 Παπαδῆμος (καπετὰν Παπᾶς)
Στὸ δεύτερο δεκαήμερο τοῦ Αὐγούστου 1896 συγκροτήθηκε ἀπὸ τὴν Ἐθνική Ἐταιρεία τρίτο ἀντάρτικο σῶμα μὲ 36 ἄντρες καὶ ἐπικεφαλὴς τὸν ὁπλαρχηγὸ Παπαδῆμο ἢ καπετὰν Παπᾶ ἀπὸ τὸ χωριὸ Αὐλὲς τῶν Σερβίων, ὁ ὁποῖος εἶχε διακριθεῖ κατὰ τὴν ἐπανάσταση τοῦ 1878 καὶ εἶχε ἐπίσης σημειώσει ἀξιόλογη δράση στὴ Μακεδονία στὰ 1885. Στὶς 18 Αὐγούστου ὁ Παπαδῆμος πέρασε στὴ Μακεδονία κατευθυνόμενος ἀρχικὰ στὰ νότια κράσπεδα τοῦ Ὀλύμπου κοντὰ στὸ χωριὸ Σκαμνιᾶ καὶ ἔπειτα στὸ μοναστήρι τοῦ Σπαρμοῦ, ΒΔ τῆς Σκαμνιᾶς, ὅπου προσβλήθηκε στὶς 20 Αὐγούστου ἀπὸ τουρκικὸ σῶμα ποὺ τοῦ προξένησε σημαντικὲς ἀπώλειες. Τὸ σῶμα συνέχισε τὴν πορεία του καὶ στὶς 21 Αὐγούστου στοὺς ἀνατολικοὺς πρόποδες τοῦ Ὀλύμπου στὴ θέση «Πουρνάρι», δέχθηκε σφοδρὴ τουρκικὴ ἐπίθεση στὴν ὁποία ἔχασε ὁ Παπαδῆμος τὴ ζωή του.
Μετὰ τὴν ἐπάνοδο τοῦ Παναγιώτη Βερβέρα, νέο ἀντάρτικο σῶμα ἐξοπλίστηκε, ποὺ ἀποτελοῦνταν ἀπὸ 55 ἄντρες καὶ τοὺς καπεταναίους Γιάννη Βελέντζα ἀπὸ τὴν Εὔβοια καὶ Χρῆστο Λεπενιώτη ἀπὸ τὸ Περιβόλι τῆς Πίνδου. Στὶς 9 Σεπτεμβρίου τὸ σῶμα πέρασε στὴ Μακεδονία ἀλλὰ ὁ Βελέντζας ἀναγκάστηκε νὰ ἐγκαταλείψῃ τὸ σῶμα λόγω πυρετοῦ. Ὁ Λεπενιώτης συνέχισε μόνος πρὸς τὰ Γρεβενὰ καὶ ὕστερα ἀπὸ ἑνάμιση μῆνα ἐπέστρεψε στὴν Ἑλλάδα ἀφοῦ ἀντιμετώπισε νικηφόρα τὶς τουρκικὲς δυνάμεις κατὰ τὴν παραμονή του στὴ Μακεδονία, στὴ Σαμαρίνα καὶ στὰ Γρεβενά. Σὲ σύντομο χρονικὸ διάστημα ὁ Λεπενιώτης ἐφοδιασμένος μὲ ὅπλα καὶ πυρομαχικὰ ποὺ συνέλεξε ἀπὸ Τρίκαλα καὶ Λάρισα, ξεκίνησε πάλι γιὰ Μακεδονία μαζὶ μὲ 10 ἀντάρτες. Μαζί του ἀναχώρησε στὶς 29 Ὀκτωβρίου τοῦ 1896 καὶ ὁ Λεωνίδας Τσιώρης μὲ 3 συντρόφους του. Ἔπειτα ἀπὸ συγκρούσεις μὲ τουρκικὸ στρατὸ ἀνάμεσα στὴ Σαμαρίνα καὶ στὴν Ἄβδελα, στὸ χωριὸ Ἀράπη τῶν Γρεβενῶν, στὸ χωριὸ Πλέσια (Μελίσσι) καὶ τελικὰ στὴν περιφέρεια τοῦ Σπηλαίου, ἐπέστρεψαν στὸ ἑλληνικὸ ἔδαφος στὰ μέσα Νοεμβρίου.

Π. Καρβελᾶς
Τὸ τελευταῖο ἀντάρτικο σῶμα ποὺ καταρτίστηκε ἀπὸ τὴν Ἐθνικὴ Ἐταιρεία στὰ 1896 ἦταν τὸ σῶμα τοῦ Μακεδόνα Γούλα Γκρούτα ἀπὸ τὸ Κωνστάντσικο (Αὐγερινός) μὲ 39 ἄνδρες καὶ ὑπαρχηγὸ τὸν Π. Καρβελᾶ. Πέρασαν στὴ Μακεδονία στὶς 14 Σεπτεμβρίου κατευθυνόμενοι στὰ Χάσια. Πέρασε ἀπὸ τὰ χωριὰ Μαυραναῖοι, Μαυρόνορος, Ἔλατος καὶ κοντὰ στὰ Ἀνάβρυτα (Βρέσθενα) συγκρούστηκε μὲ τούρκικο σῶμα ὅπου τραυματίστηκε καὶ ἀποχώρησε ἀπὸ τὸ πεδίο τῆς μάχης ἀλλὰ ἔπεσε σὲ ἐνέδρα καὶ ἔχασε τὴ ζωή του.
Τὴν ἀρχηγεία τοῦ σώματος ἀνέλαβε ὁ Καρβελᾶς καὶ συνέχισε τὸν ἀγώνα πετυχαίνοντας νὰ ἀποκρούσῃ τὶς τουρκικὲς ἐπιθέσεις, ἐνῶ στὴν βοήθειά του προσέτρεξε καὶ ὁ ὁπλαρχηγὸς Ναοῦμ Σπανὸς ἀπὸ τὸ Ἄργος Ὀρεστικὸ μὲ τοὺς ἄνδρες του. Ὁ Καρβελᾶς μετὰ ἀπὸ νέες συγκρούσεις στὴ Σαμαρίνα, κατόρθωσε τελικὰ νὰ ἐπιστρέψει στὰ Τρίκαλα στὶς ἀρχές Ὀκτωβρίου μὲ 14 ἄνδρες, ὅπου ἔγινε δεκτὸς μὲ μεγάλο ἐνθουσιασμό.
Ἡ ἀντάρτικη δραστηριότητα ποὺ ἀναπτύχθηκε κατὰ τὴν περίοδο τοῦ 1895-1897 καὶ ποὺ ἔγινε μὲ πρωτοβουλία τῆς Ἐθνικῆς Ἐταιρείας, ἀποδοκιμάσθηκε ἀπὸ τὴν Ἑλληνικὴ Κυβέρνηση γιὰ λόγους ἐξωτερικῆς πολιτικῆς. Γιὰ νὰ ἰκανοποιήσῃ μάλιστα τὶς διαμαρτυρίες τῆς Ὑψηλῆς Πύλης, ἔλαβε μέτρα κατὰ τῶν ὁπλαρχηγῶν καὶ τῶν ἀνταρτῶν, ποὺ κατέφυγαν στὸ ἑλληνικὸ ἐδαφος, καὶ τῶν παραγόντων ποὺ εὐνοοῦσαν τὸ κίνημα. Τὸ Πατριαρχεῖο, κάτω ἀπὸ τὴν πίεση τῆς Τουρκικῆς κυβερνήσεως, καταδίκασε τὸ κίνημα καὶ οἱ μητροπολίτες Μακεδονίας ἐξέδωσαν ἐγκυκλίους μὲ τὶς ὁποῖες τὸ ἀποκήρυτταν.
Οἱ Τοῦρκοι ἔλαβαν στρατιωτικὰ μέτρα γιὰ νὰ παρεμποδίσουν τὴν εἴσοδο καὶ τὴν κίνηση σωμάτων μέσα στὴν Μακεδονία, ἐνῶ ταυτόχρονα καταπίεζαν τὸν ἑλληνικὸ πληθυσμὸ μὲ διάφορους τρόπους.
Βιβλιογραφία
* Παῦλος Τσάμης, «Μακεδονικὸς Ἀγών», Μακεδονικὰ Δημοσιεύματα (Ἐταιρεία Μακεδονικῶν Σπουδῶν)
* Κ. Βακαλόπουλος, «Ἡ Μακεδονία στὶς Παραμονὲς τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνος», ἐκδ. Μπαρμπουνάκης
Εἰκόνες
Χάρτης yaunatakabara.blogspot.gr
Εἰκόνες Μακεδονομάχων imma.edu.gr
Χλόη