Επίσκοπος Σεβήρος Σεμπούχτ (Σεβήρος ο Νισίβιος) 575 – 667 μ.Χ

Γράφει ο Περικλής Δημ. Λιβάς
Στην αρχαία οχυρωματική πόλη Νίσιβιν, γνωστή σήμερα ως Nusaybin στην μεθόριο Τουρκίας – Συρίας, στρατηγική γεωπολιτική θέση της Περσικής επικράτειας την εποχή της αντιπαλότητας με την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, γεννήθηκε ο Συριακής καταγωγής Severus Seboukht περί το 575 μ.Χ, ο οποίος έμελλε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην μεταλαμπάδευση των Ελληνικών επιστημών και την εκλαΐκευση της φιλοσοφίας. Υπήρξε ηγετική φυσιογνωμία για την Εκκλησιαστική και επιστημονική ιστορία της ύστατης Συριακής αρχαιότητος, παρόλο που ελάχιστα στοιχεία θεωρούνται δεδομένα για την ζωή του.

Το 612 αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την διδακτική του θέση στη φημισμένη θεολογική, φιλοσοφική και ιατρική σχολή της Νισίβεως, εξαιτίας δογματικής διαμάχης που ξέσπασε στους κόλπους των Νεστοριανών. Αργότερα χειροτονήθηκε επίσκοπος και συντάχθηκε με την Βυζαντινής δικαιοδοσίαςΜονοφυσιτική Συριακή εκκλησία επιδιώκοντας μοναστική ζωή στο ναό της πόλης Kennesrin(γνωστής ως Qinnesrin ή Qenneshrê) στην δυτική όχθη του Ευφράτη όπου ως επικεφαλής της Ελληνικής εκπαίδευσης για την δυτική Συρία, θήτευσε τουλάχιστον μέχρι το 665. Στο ίδιο μέρος άφησε την τελευταία του πνοή το 666 ή 667 μ.Χ.                                     
Διπολιτισμική προσωπικότητα, όπως πολλοί σύγχρονοί του, ο Σεβήρος συμμετείχε στους πνευματικούς κύκλους της Βυζαντινής – Ελληνικής επιρροής όντας απολύτως εμβαπτισμένος στο προσωπικό Συριακό πολιτισμικό περιβάλλον. Ωστόσο, επέκρινε την σύγχρονη Ελληνική τάση που αξίωνε την πνευματική υπεροχή και προάσπισε τις δυνατότητές του ως Σύριος ιθαγενής, αρθρώνοντας ισχυρό λόγο ενάντια στην πολιτισμική ηγεμονία του Ελληνόφωνου κόσμου επί των υπολοίπων επαρχιών. Πρωταγωνίστησε στην διδασκαλία και τους παραδοσιακούς σχολιασμούς της Αριστοτελικής φιλοσοφίας, ειδικότερα στην λογική και τους συλλογισμούς, γράφοντας περί των συλλογισμών της πρωταρχικής ανάλυσης το 638, καθώς και σχόλια σε άλλα φιλοσοφικά κείμενα, μετάφρασε δε τον σχολιασμό του μετέπειτα μάρτυρος Παύλου του Πέρση στο έργο «Περὶ Ἑρμηνείας» του Αριστοτέλη στα Συριακά

Εκκλησία του Αγίου Ιακώβου_πόλη Νίσιβις_wikipedia
Διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην μετάδοση των πνευματικών αντιλήψεων από την Ινδία στη Συρία και τελικά στον Ισλαμικό κόσμο. Σε κάποιο από τα γνωστά του κείμενα, επαινεί την αντίληψη των Ινδών για τους δεκαδικούς αριθμούς και μνημονεύει για πρώτη φορά στην Ελληνόφωνη ανατολή τα εννέα αριθμητικά σύμβολα που χρησιμοποιούσαν στις Ινδίες (προφανώς δεν γνώριζε την ύπαρξη του 0). Ωστόσο εκεί που διέπρεψε, ήταν σε ζητήματα αστρονομίας. Η Συριακή αστρονομία ήταν κατά βάση Πτολεμαϊκή και ο Σεβήρος συνετέλεσε τα μέγιστα για τη διάδοση των Ελληνικών γνώσεων στους Σύριους σπουδαστές και κατ’ επέκταση στον Ισλαμικό πολιτισμό. Ήταν εξοικειωμένος με τους «Πρόχειρους Κανόνες» του Πτολεμαίου Κλαύδιου, υπάρχουν ενδείξεις ότι μετέφρασε την «Αλμαγέστη»στα Συριακά, ενώ σε κάθε περίπτωση είναι βέβαιο ότι δίδαξε στη σχολή της Νισίβεως και αργότερα στην δυτική Συρία. Ο Σεβήρος υπήρξε σημαντικός σύνδεσμος της Ελληνικής παράδοσης του αστρολάβου με τον κόσμο της ανατολής. Σε αρκετά αποσπάσματα του αστρονομικού έργου του,  οριοθετεί τον εαυτό του σταθερά εντός της επιστημονικής μεθοδολογίας αντιτάσσοντας την διεξοδική μελέτη στις εικασίες της αστρολογίας.

Θέων ο Αλεξανδρεύς
Ο Σεβήρος συνεισέφερε σε δύο κυρίαρχα ζητήματα της αστρονομίας. Με την πραγματεία του για τον αστρολάβο διατήρησε τα περιεχόμενα του μη διασωθέντος έργου του Θέωνα της Αλεξανδρείας,στο οποίο είχε βασιστεί. Γραμμένο το 660 σε δύο μέρη, στο πρώτο παρέχεται γενική περιγραφή περιλαμβάνοντας πληροφορίες για τα ακόλουθα βασικά μέρη του οργάνου: δίσκοι, αράχνη, διόπτρα,ζώνες και σχετικές όψεις των φυσικών και μηχανικών μερών του. Οδηγίες για την χρήση του συνιστούν το δεύτερο μέρος του έργου, χωρισμένο σε είκοσι πέντε κεφάλαια εκ των οποίων λείπουν τα υπ’ αριθ. 12 και 20. Στα κεφάλαια αυτά καλύπτονται οι εφαρμογές του οργάνου — προσδιορισμός ημερήσιας και νυχτερινής ώρας (1-3)υπολογισμός γεωγραφικού μήκους του ηλίου, της σελήνης και των πλανητών (4-6) έλεγχος βασικών λειτουργιών (7-8) εντοπισμός ανατολών– δύσεων διάφορων αστέρων (9,10,25) καιημερήσιας διάρκειας αναλόγως των εποχών του έτους (11) εντοπισμός γεωγραφικού μήκους και πλάτους των πόλεων και καθιέρωση των διαφορών στις κατά τόπους εμφανίσεις της σελήνης (13-15) καθορισμός των τιμών των ανυψώσεων στην κατάλληλη σφαίρα (16) εύρεση των συντεταγμένων του παρατηρητή σε κάθε κλιματική ζώνη (17-18) εκτίμηση γεωγραφικού μήκους και πλάτους των αστέρων όπως επίσης οι πρώτες και τελευταίες εμφανίσεις τους (19-21)παρατήρηση της εκλειπτικής και της αποκλίσεως του ηλίου (22-23) και τέλος αναγνώριση των πέντε ζωνών της ουράνιας και γήινης σφαίρας (24).
Άλλο αστρονομικό έργο του Σεβήρου με τον γενικευμένο τίτλο «Πραγματεία περί Αστερισμών», γράφτηκε το 660 σε συνέχεια αυτού για τον αστρολάβο και από αυτό δεκαοκτώ αυθεντικά κεφάλαια έφθασαν μέχρι τις μέρες μας. Τα πρώτα πέντε αναλώνονται στη διαμόρφωση επιστημονικής κριτικής για τα υποστηριζόμενα από την αστρονομία και την ποίηση σχετικά με την καταγωγή και την σπουδαιότητα των αστερισμών. Σε αυτά ο Σεβήρος καταδεικνύει ότι οι αστερισμοί μορφοποιούνται από την ανθρώπινη φαντασία και δεν είναι έργο κάποιου ουράνιου φυσικού σχεδιαστή. Σημαντική η παρουσίαση στο κεφάλαιο 4, αποσπασμάτων από τα «Φαινόμενα»του Αράτου όπου αναφέρονται πολλοί αστερισμοί. Τα υπολειπόμενα δεκατρία κεφάλαια 6-18, είναι αφιερωμένα σε επιστημονικές αναλύσεις περί ουρανού και γης. Εδώ ο Σεβήρος, απαριθμεί σαράντα έξι αστερισμούς και τα πιο αξιοπρόσεκτα άστρα τους, εξηγώντας τις ποικίλες κινήσεις, τις ανατολές και τις δύσεις τους.

Κλαύδιος Πτολεμαίος
Επεκτάθηκε στην ουράνια γεωγραφία του γαλαξία και τους δέκα κύκλους των ουρανών, συμπεριλαμβάνοντας τους τροπικούς, τον ισημερινό, τον μεσημβρινό, τον ορίζοντα και την εκλειπτική. Στα κεφάλαια 14-16 εξετάζει εκτενώς τις επτά κλιματικές ζώνες, τον τόπο και την έκτασή τους, τη σχέση τους με τον ήλιο και τη διάρκεια μέρας και νύχτας στην καθεμία τους, για την τελευταία δε, σε συμφωνία με τους «Πρόχειρους Κανόνες» του Πτολεμαίου. Στα τελευταία δύο κεφάλαια, ο Σεβήρος πραγματεύεται την έκταση γης και ουρανού, υπολογίζοντας επίσης τις κατοικημένες και ακατοίκητες περιοχές του πλανήτη. Το 665 ο Σεβήρος επισύναψε στο έργο αυτό εννέα επιπλέον κεφάλαια σχεδιασμένα να απαντούν σε ποικιλία αστρονομικών, κοσμολογικών και μαθηματικών ζητημάτων που είχε θέσει ο επισκέπτης κληρικόςΒασίλειος της Κύπρου. Περιέλαβε πραγματείες περί σύζευξης πλανητών και διάφορα θέματα για τις κλιματικές ζώνες, τον αστρολάβο, τον καθορισμό της ημερομηνίας του Πάσχα τον Απρίλιο του 665 και την ημερομηνία γέννησης του Χριστού. Σε εδάφια που διασώθηκαν από άλλα χειρόγραφα, ο Σεβήρος γράφει για τις φάσεις της σελήνης και τις εκλείψεις, σε μια περίπτωση δε, εξηγούσε τις εκλείψεις του φεγγαριού επιστημονικά, ώστε να διαλύσει την δημοφιλή άποψη ότι ένας δράκος (Ataliâ) ευθυνόταν για τέτοια γεγονότα.
Στο χειρόγραφο [ms. Syr 346 f. 59v] αφού έγραψε ότι ο δράκος δεν υπάρχει στην πραγματικότητα και οι εκλείψεις οφείλονται μόνο στους κόμβους της (σημεία συνάντησης) με την εκλειπτική, είτε αυτοί είναι αύξοντες είτε φθίνοντες, προσθέτει: οι υπολογισμοί με την βοήθεια των οποίων μπορεί κάποιος να βρεί αυτά τα σημεία ανοδικά ή καθοδικά και με ακρίβεια αιτιολογημένα, βρίσκονται στο βιβλίο που φέρει τον τίτλο «Κανών των υπολογισμών» και γράφηκε από τον αστρονόμο Πτολεμαίο, σχετικά με την πορεία και την κίνηση όλων των άστρων. Παρόλο που πολλοί προηγήθηκαν και άλλοι τόσοι τον διαδέχθηκαν, η λάμψη του στην τέχνη της αστρονομίας παραμένει μοναδική και μεγαλύτερη από αυτή όλων των αρχαίων και συγχρόνων μαζί. Μόνο ιχνηλατώντας τη σκέψη του μπορούμε να καθορίσουμε τα ακριβή αίτια των εκλείψεων, επειδή μια μόνο σταγόνα από τον ωκεανό της μεγαλειώδους επιστήμης του, αρκεί για να ξεκινήσουμε την όποια συζήτηση, δηλαδή προκαλεί τους φιλόπονους να συνεχίσουν να εργάζονται και να μην κορέσουν την πείνα τους για σοφία ακόμη και όταν οι αντίπαλοί τους κραυγάζουν και σκληραίνουν τη στάση τους. Θα τερματίσουμε το λόγο μας εδώ, απευθυνόμενοι με λατρεία στον πάνσοφο δημιουργό του σύμπαντος και των λόγων της θείας προφητείας: «τα έργα σου μεγάλα Κύριε και οι σκέψεις σου βαθειές· ο μωρός άνθρωπος δεν γνωρίζει τίποτε κι ο ανόητος δεν καταλαβαίνει τίποτε»
Οι αντίπαλοι στους οποίους αναφέρεται ο Σεβήρος, για το έτος 661, δεν ήταν ούτε οι Άραβες ούτε οι Αρμένιοι αλλά οι Έλληνες, όπως ξεκάθαρα αναφέρει σε κείμενό του τον επόμενο χρόνο, επανερχόμενος στο ίδιο ζήτημα, αυτοί που πιστεύουν ότι κατέκτησαν μόνοι τους τα όρια της γνώσης επειδή μιλούν Ελληνικά. Θεωρώντας υπόλογο τον ιερέα Βασίλειο απηύθυνε ερωτήσεις στους Έλληνες της Κύπρου:  Ως ταπεινός Σύριος, απευθύνω με την βοήθειά σας αυτά τα ασήμαντα ερωτήματα σε εκείνους που πιστεύουν ότι ολόκληρη η επιστήμη βρίσκεται στην Ελληνική γλώσσα.  Τους παρακαλώ να μου απαντήσουν σε όλες με προσοχή.

Μωαβίας Ι
Ωστόσο, το 659 ο Σεβήρος, τότε βοηθός του Μονοφυσίτη πατριάρχη Θεοδώρου, είχε ηττηθεί σε δημόσια αντιπαράθεση με τους μοναχούς του Αγίου Μάρωνα, Beit–Maron (μοναστηριού της Μαρωνιτικής εκκλησίας που τελούσε υπό τον έλεγχο του πατριαρχείου Αντιοχείας) και αυτός ο διάλογος είχε δυσάρεστη συνέχεια: Οι Ιακωβίτες υπερίσχυσαν και οΜωαβίας Ι (Άραβας κατακτητής και κυβερνήτης της Συρίας) τους κατεδίκασε να πληρώσουν είκοσι χιλιάδες δηνάρια και τους διέταξε να παραμείνουν ήσυχοι.
Κάθε χρόνο οι Ιακωβίτες επίσκοποι κατέβαλαν στον Μωαβία το ίδιο ποσό ώστε να συνεχίσει να τους προστατεύει και να μη διωχθούν από τους οπαδούς της Εκκλησίας. Είναι πιθανό, αυτή η αποτυχία του έτους 659 να ευθύνεται για το μένος του Σεβήρου τα χρόνια που ακολούθησαν. Σε αυτή την περίπτωση οι αντίπαλοι θα πρέπει να ήταν οι Έλληνες που επικουρούσαν τις δράσεις του μονοφυσίτη πατριάρχη επειδή γνώριζε την Ελληνική γλώσσα, όπως και οι επίσης Έλληνες, που αποκαλούνταν «άνθρωποι του Beit Maron». Στην πραγματικότητα η αίρεση των Μονοθελητών(Χριστιανικό δόγμα που πρέσβευε ότι ο Χριστός είχε διττή φύση αλλά μια και μόνη θέληση)  διαδόθηκε και υποστηρίχθηκε από τους αυτοκράτορες της Κωνσταντινούπολης και το ίδιο συνέβη με τουςΜελχίτες (Melkites, επίσης γνωστοί ως Melchites,Ρωμαίοι Ορθόδοξοι της Μ. Ανατολής) των οποίων το όνομα δόθηκε στους οπαδούς διαδοχικών αυτοκρατόρων.
Σε κάποιο άλλο χειρόγραφο [ms 346,fol.168v-169] αναφέρει ότι οι Βαβυλώνιοι και κατά συνέπεια οι Σύριοι, ήταν οι πρώτοι που δίδαξαν τους Αιγυπτίους και αργότερα τους Έλληνες όλα τα σχετικά με την αστρονομία: Το ότι οι Βαβυλώνιοι ήταν Σύριοι, πιστεύω δεν το αρνείται κανείς. Συνεπώς κάνουν μεγάλο λάθος αυτοί που ισχυρίζονται ότι οι Σύριοι δεν είναι πιθανό να γνωρίζουν κάτι γι αυτά τα ζητήματα (της αστρονομίας) καθώς εκείνοι οι Σύριοι υπήρξαν οι εφευρέτες και οι πρώτοι διδάσκαλοι αυτών. Ο Πτολεμαίος καθίσταται και πάλι μάρτυρας, όταν επιλέγει ως χρονικές καταβολές των υπολογισμών του σχετικά με τον ήλιο, το φεγγάρι και τους πέντε πλανήτες, τις εποχές των βασιλέων της Βαβυλώνος και όχι της Ελλάδος, όπως για παράδειγμα τον Ναβουχοδονόσορα, βασιλέα των Ασσυρίων και δεν αναφέρομαι στον σύγχρονο του προφήτου Δανιήλ αλλά τον πιο αρχαίο. Έτσι, στην μαθηματική του Σύνταξη ορίζει ότι τα χρόνια που μεσολάβησαν από τον πρώτο Ναβουχοδονόσορα (βασιλέα των Βαβυλωνίων και των Περσών) μέχρι τον Φίλιππο (τον Αρριδαίο) της Μακεδονίας, διάδοχο του Αλεξάνδρου, ιδρυτού της Αλεξανδρείας, είναι αριθμητικά, τετρακόσια είκοσι τέσσερα. Σε εκείνο το σημείο πολύ ορθά αναγνωρίζει ότι εντόπισε ανάμεσα σε Βαβυλωνίους και όχι Έλληνες, την αρχή και θεμελίωση των υπολογισμών που είχε κάνει. Είναι σε αυτή τη βάση που οικοδόμησε πολλούς από τους δικούς του υπολογισμούς.
Το ζήτημα της καταγωγής των επιστημών το οποίο ενδέχεται κάποιες φορές να επισκιάσθηκε από το μεταγενέστερο Ελληνικό απάνθισμά τους, φαίνεται να απασχόλησε τον Σεβήρο μέχρι τα τέλη της ζωή του. Αναμφισβήτητα η αλήθεια δεν είναι δυνατόν άλλοτε να εκλαμβάνεται ως το υπέρλαμπρο φωτεινό σημείο που έλκει την επιστημονική αναζήτηση και μεθοδολογία ενώ άλλοτε να εξυπηρετεί σκοπιμότητες. Επίσης αναμφισβήτητα, η παραπλάνηση στην εννοιολογική σφαίρα της οποίας ανήκουν η απόκρυψη και η ψευδής αναφορά περί πατρότητος της αρχικής γνώσης, αντιτίθεται σε κάθε επιστημονικό ιδανικό.
Ωστόσο υπάρχουν άλλοι λόγοι που δεν ανήκουν στην σφαίρα των επιστημών και προκαλούν παρόμοια φαινόμενα. Ίσως σε κάποιο τέτοιο κόσμο να κρύβεται η αιτία που Σεβήρος και Βασίλειος απέκρυψαν από το έργο τους την κατάληψη της Συρίας και της νήσου Κύπρου από τους Άραβες. Η εχθρότητα των Ιακωβιτών πρός τους Έλληνες διώκτες τους, μετουσίωσαν τους Άραβες κατακτητές σε σωτήρες που τους παρείχαν προφύλαξη για όσο καιρό τους χρειαζόταν. Ίσως αυτή να είναι η ερμηνεία της σχετικής ηρεμίας του 7^ου αιώνα η οποία διευκόλυνε την μεγάλη συγγραφική δραστηριότητα της Μονοφυσιτικής εκκλησίας.
Βιβλιογραφία
-Thomas Hockey et al. (eds.). The Biographical Encyclopedia of Astronomers, Springer Reference. New York: Springer, 2007, pp.1044-1045. Βy John M. McMahon
-Severus Sebokht, On the Constellations.  Revue de l’ Orient Chretien (1929) pp.327-338. Introduction by Francois Nau
-Severus Sebokht, Description of the Astrolabe, in R.T. Gunther, Astrolabes of the World, Oxford (1932) pp.82-103.
chilonas.com